Zapewnienie środków utrzymania

Rozdział publikacji: Osoby niepełnosprawne - od rehabilitacji do pracy

Następnym etapem jest zapewnienie sobie środków utrzymania. Najczęściej będzie to renta z tytułu niezdolności do pracy (dawna renta inwalidzka) wypłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Osoby, którym nie przysługuje renta z tytułu niezdolności do pracy, mogą po spełnieniu określonych warunków, starać się o rentę socjalną. Odrębne świadczenia przysługują w razie wystąpienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jeżeli niepełnosprawność powstaje w wyniku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, za spowodowanie których ponosi odpowiedzialność inna osoba, inny podmiot, aniżeli osoba poszkodowana, istnieje możliwość dochodzenia odszkodowania, w tym renty, na drodze cywilnoprawnej. W pozostałych przypadkach można skorzystać ze świadczeń pomocy społecznej.

RENTA Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.)

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1. jest niezdolny do pracy;
2. ma wymagany okres składkowy i nie-składkowy; warunek ten nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;
3. niezdolność do pracy powstała we wskazanych w ustawie okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów; warunku tego nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy
   nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Renta szkoleniowa. Osobie spełniającej powyższe warunki, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, przysługuje renta szkoleniowa przez okres 6 miesięcy.
Okres 6 miesięcy:

1. ulega wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż o 30 miesięcy,
2. może ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu, lub o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Niezdolność do pracy. Kluczową kwestią dla ustalenia prawa do renty jest ocena niezdolności do pracy.
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania, co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

1. stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;
2. możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Postępowanie
Oceny niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

Prezes ZUS, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna ZUS niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną.
Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do pracy.

Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub, co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego (ZUS) podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym istnieje możliwość wniesienia do Sądu Pracy Ubezpieczeń Społecznych odwołania od decyzji ZUS. Odwołanie takie wnosi się za pośrednictwem ZUS.

Jednocześnie, niezależnie od kontroli sądowej, funkcjonuje nadzór nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy sprawowany przez prezesa ZUS. Nadzór obejmuje m.in. prawo przekazania sprawy do rozpatrzenia przez komisję lekarską, jeżeli w wyniku kontroli zostanie stwierdzony brak zgodności orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ze stanem faktycznym lub zasadami orzecznictwa o niezdolności do pracy.

Wysokość renty. Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:

1. 24% kwoty bazowej oraz
2. po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych;
3. po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych;
4. po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat.

Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.

Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty, przy czym nie może być niższa, niż najniższa renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy.

Najniższa renta z tytułu niezdolności do pracy wynosi od 1 marca 2004 r.:

1. 562,58 zł miesięcznie - dla osób całkowicie niezdolnych do pracy;
2. 432,74 zł miesięcznie - dla osób częściowo niezdolnych do pracy.

Renta rodzinna. Niezdolność do pracy ma wpływ na możliwość pobierania renty rodzinnej, przy czym w razie zbiegu prawa do świadczeń, przysługuje tylko jedna renta. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie:
1) do ukończenia 16 lat lub
2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak, niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Dodatek pielęgnacyjny. Osobie uprawnionej do emerytury lub renty przysługuje dodatek pielęgnacyjny, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia. Dodatek pielęgnacyjny wynosi aktualnie 144 zł. Kwotę dodatku podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym przeprowadzana jest waloryzacja.

Świadczenia przyznawane w szczególnym trybie. Ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie.

RENTA SOCJALNA

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. nr 135, poz. 1268 ze zm.)

1. Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
a) przed ukończeniem 18. roku życia;
b) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia;
c) w trakcie studiów doktoranckich ub aspirantury.
Osobie uprawnionej przysługuje renta socjalna:
1) stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała;
2) okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.

2. Renta socjalna nie przysługuje:
a) osobie uprawnionej do emerytury uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
b) osobie będącej właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Osobie będącej współwłaścicielem nieruchomości rolnej nie przysługuje renta socjalna, jeśli udział tej osoby przekracza 5 ha przeliczeniowych,
c) za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności.

3. Renta socjalna wynosi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy określonej w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Od 1 marca 2004 r. wysokość renty socjalnej to 472,57 zł. Renta socjalna finansowana jest ze środków budżetu państwa.

4. W przypadku zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej, kwota renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Renta socjalna nie przysługuje, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2004 r. wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 562,58 zł, 200% to 1125,16 zł.

5. Prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, za którą uważa się między innymi: zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej. Za przychód uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.
Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS do celów emerytalnych; od 1 marca 2005 r. kwota 30% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 721,70 zł.

6. Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik ZUS.

Decyzję w sprawie przyznania renty socjalnej wydaje i świadczenie to wypłaca jednostka organizacyjna ZUS właściwa ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się o rentę socjalną.

Od decyzji w sprawie renty socjalnej przysługują środki odwoławcze przewidziane dla decyzji w sprawach emerytur i rent w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

WYPADEK PRZY PRACY

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199, poz. 1673 ze zm.)

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu w ściśle określonych w ustawie sytuacjach, np. podczas wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

1. w czasie podróży służbowej, chyba, że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
2. podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
3. przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za chorobę zawodową uważa się chorobę określoną w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawie zgłaszania, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. nr 132, poz. 1115), jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świadczenia:

1. zasiłek chorobowy - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
2. świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nada niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
3. zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
4. jednorazowe odszkodowanie - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, a także dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
5. renta z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
6. renta szkoleniowa - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
7. renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
8. dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnego;
9. dodatek pielęgnacyjny;
10. pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Świadczenia z ustawy wypadkowej są korzystniejsze niż te przysługujące na ogólnych zasadach, jak np. zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, czy renta z tytułu niezdolności do pracy.

Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego przysługują w wysokości 100% podstawy wymiaru.
Jednorazowe odszkodowanie. Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Od 1 kwietnia 2005 r. do 31 marca 2006 r. jednorazowe odszkodowanie:

1. przysługuje w wysokości 412 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz z tytułu zwiększenia co najmniej o 10%, wskutek pogorszenia się stanu zdrowia, stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
2. zwiększa się o kwotę 8013 zł, jeżeli została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji, wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji ZUS. Od decyzji przysługuje odwołanie w trybie i na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.

Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a także niezdolność do pracy, oraz jej związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, ustala lekarz orzecznik lub komisja lekarska.

Renta przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru renty nie stosuje się ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do 250%.

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego powstania tej niezdolności bez względu na okres, jaki upłynął od ustania prawa do renty.

Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż:

1. 80% podstawy jej wymiaru - dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy;
2. 60% podstawy jej wymiaru - dla osoby częściowo niezdolnej do pracy;
3. 100% podstawy jej wymiaru - dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.

Renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa oraz renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 120% kwoty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS.

Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

1. przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo
2. emeryturę powiększoną o połowę renty.

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, gdy wyłączną przyczyną wypadków było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a także, gdy będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

ODSZKODOWANIE W RAZIE USZKODZENIE CIAŁA LUB WYWOŁANIA ROZSTROJU ZDROWIA

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

Zdarzają się sytuacje, w których niepełnosprawność powstaje w wyniku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, za spowodowanie których ponosi odpowiedzialność inna osoba, inny podmiot, aniżeli osoba poszkodowana. Np. dochodzi do wypadku samochodowego, w wyniku którego poszkodowany doznaje uszkodzenia kręgosłupa, ale winę za wypadek ponosi kierowca innego samochodu. W takim przypadku do naprawienia szkody zobowiązany będzie sprawca wypadku, ale na podstawie umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej zawartej pomiędzy sprawcą wypadku, a towarzystwem ubezpieczeniowym, odszkodowanie wypłaci towarzystwo ubezpieczeniowe.

Kodeks cywilny przewiduje, iż naprawienie szkody może polegać na:

1. zwrocie wszelkich kosztów,
2. wypłacaniu renty,
3. zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę.

Zwrot kosztów
W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty.
Obejmuje to m.in.:

1. koszty leczenia, pielęgnacji, rehabilitacji, konsultacji specjalistycznych, wyjazdów na turnusy rehabilitacyjne do sanatorium, zajęć rehabilitacyjnych w domu, zakupu leków,
2. koszty opieki przez bliskich i pielęgniarki w ramach płatnych dyżurów, a także dojazdów bliskich na odwiedziny do szpitala,
3. koszty odpowiedniej diety, np. zakupu owoców, soków, produktów wzbogacających pożywienie,
4. koszty zakupu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, np. wózka inwalidzkiego, kul, protez, poduszki i materaca przeciwodleżynowego, sprzętu rehabilitacyjnego, innych przyrządów i pomocy technicznych, a także zakupu samochodu wraz z oprzyrządowaniem,
5. likwidację barier architektonicznych w mieszkaniu,
6. wszelkie inne koszty niezbędne do naprawienia szkody.

Zasadą jest, iż można dochodzić zwrotu kosztów, które nie zostały pokryte przez inne instytucje na podstawie obowiązujących przepisów prawa, np. przez Narodowy Fundusz Zdrowia, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie.

Na żądanie poszkodowanego osoba zobowiązana do naprawienia szkody powinna wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania go do wykonywania innego zawodu. Przepis ten dotyczy sytuacji, w której toczy się sprawa w sądzie i nie można jeszcze dokładnie oszacować szkody. Ma to znaczenie gwarancyjne. Zwrot kosztów leczenia jest konieczny ze względu na potrzebę szybkiej pomocy poszkodowanemu.

Renta
W określonych sytuacjach poszkodowany może żądać ustanowienia i wypłacania renty odszkodowawczej, czyli kwoty pieniężnej wypłacanej okresowo. Kodeks cywilny wymienia następujące przesłanki nabycia prawa do renty:

1. całkowita lub częściowa utrata zdolności do pracy zarobkowej,
2. zwiększenie potrzeb,
3. zmniejszenie szans powodzenia na przyszłość.

Możliwe jest, że wystąpią wszystkie trzy przesłanki jednocześnie, ale nie jest to konieczne. Każda z nich stanowi odrębną podstawę przyznania renty i każda w określonym stopniu wpływa na wysokość świadczenia. Np.' poszkodowany może nadal pracować, czyli nie nastąpiła utrata zdolności do pracy zarobkowej, ale niezbędna jest kontynuacja rehabilitacji, korzystanie z leków, stosowanie specjalnej diety, korzystanie z pomocy w poszczególnych czynnościach życia codziennego, a więc zwiększyły się jego potrzeby.

Wysokość renty ocenia się, szacując wpływ każdej z przesłanek, ale jednocześnie biorąc pod uwagę świadczenia, które są wypłacane na podstawie innych przepisów, związane z powstałą niepełnosprawnością, np. wysokość renty odszkodowawczej (wyrównawczej) obniża się o wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej przez ZUS.

Przy ustalaniu wysokości renty z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej bada się, jakie dochody mógłby osiągnąć poszkodowany, gdyby nie wystąpiła szkoda i pomniejsza się je o dochody, jakie można osiągnąć w nowej sytuacji bez zagrożenia stanu zdrowia. Pod uwagę bierze się wszelkie dochody: wynagrodzenie zasadnicze, premie, nagrody, wypłatę za nadgodziny, dodatkowe zlecenia, a nawet dochody nieformalne, np. napiwki. Od tak obliczonej kwoty odlicza się dochody aktualnie osiągane, np. z wykonywania pracy w ograniczonym zakresie z renty ZUS.

W przypadku zwiększenia potrzeb ocenia się wszelkie koszty, jakie poszkodowany musi ponosić po wystąpieniu szkody. Mogą być one związane z: odpłatnym leczeniem, rehabilitacją, wyjazdami do sanatoriów i na turnusy rehabilitacyjne, zakupem leków, przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych, pomocy technicznych, zastosowaniem odpowiedniej diety, utrzymaniem samochodu, opieką, pomocą w sprawach życia codziennego, np. z załatwianiem spraw w urzędach, sprzątaniem mieszkania, robieniem zakupów itd.

Przy ocenie zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, bierze się pod uwagę, iż poszkodowany z wiekiem, z upływem czasu mógłby awansować, podnosić swoje kwalifikacje, nabyć większe doświadczenie w pracy, większy staż w pracy, rozwinąć karierę zawodową.

Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę
Ponadto w razie uszkodzenia ciała bądź wywołania rozstroju zdrowia, sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Celem zadośćuczynienia jest wynagrodzenie cierpień moralnych, psychicznych, poczucia krzywdy za utratę zdrowia, ból oraz cierpienie. Pojęcie krzywdy mieści w sobie wszelkie ujemne następstwa uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, zarówno w sferze cierpień fizycznych, jak i psychicznych.

Przy określaniu wysokości zadośćuczynienia podstawowe znaczenie ma stopień natężenia krzywdy, cierpień fizycznych psychicznych, ich rodzaj, charakter i długotrwałość. Ale także: poczucie bezradności, utrata możliwości wykonywania pracy, korzystania z rozrywek, wiek poszkodowanego, rodzaj doznanych obrażeń, nasilenie i czas trwania cierpień, skutki uszkodzenia ciała w zakresie ogólnej zdolności do życia.

Szerzej na ten temat - Mariusz Świerczyński „Odszkodowania. Poradnik osoby poszkodowanej”. Warszawa 2003. Wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji.

POMOC SPOŁECZNA

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. nr 64, poz. 593 ze zm.)

Osoby niepełnosprawne, które z powodu niskich dochodów znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, mogą korzystać ze świadczeń pomocy społecznej. Instytucjami właściwymi w tym zakresie są przede wszystkim ośrodki pomocy społecznej.

Aktualnie kryterium dochodowe wynosi w przypadku:

1. osoby   samotnie   gospodarującej - 461 zł,
2. osoby w rodzinie - 316 zł.
3. rodziny - sumę kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Oznacza to, iż, aby skorzystać ze świadczeń pieniężnych, z pewnymi wyjątkami dochód osoby nie może przekraczać podanych powyżej kwot.

Dla celów udzielanej pomocy ustawa definiuje całkowitą niezdolność do pracy - jako całkowitą niezdolność do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albo zaliczenie do I lub II grupy inwalidów lub legitymowanie się znacznym, czy umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Zasiłek stały przysługuje:

1. pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;
2. pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Zasiłek stały ustala się w wysokości:

1. w przypadku osoby samotnie gospodarującej - różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej, a dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 418 zł miesięcznie;
2. w przypadku osoby w rodzinie - róż-nicy między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie, a dochodem na osobę w rodzinie.

W przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku stałego i renty socjalnej zasiłek stały nie przysługuje.

Zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego:

1. osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;
2. rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny.

Zasiłek okresowy ustala się:

1. w przypadku osoby samotnie gospodarującej - do wysokości różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej, a dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 418 zł miesięcznie;
2. w przypadku rodziny - do wysokości różnicy między kryterium dochodowym rodziny, a dochodem tej rodziny.
   Okres, na jaki ma być przyznany zasiłek okresowy, ustala ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy.

Zasiłek celowy może być przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

Zasiłek celowy może być przyznany także:

1. osobom bezdomnym i innym osobom niemającym dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ - na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne,
2. osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego,
   klęski żywiołowej lub ekologicznej; w takim przypadku zasiłek może być przyznany niezależnie od dochodu może nie podlegać zwrotowi,
3. w formie biletu kredytowanego.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach, osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany:

1. specjalny zasiłek celowy w wysokości nie przekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi;
2. zasiłek okresowy, zasiłek celowy lub pomoc rzeczowa, pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku lub wydatków na pomoc rzeczową.

Pomoc w formie pieniężnej lub rzeczowej w celu ekonomicznego usamodzielnienia może być przyznana osobie albo rodzinie:

1. w formie jednorazowego zasiłku celowego lub nieoprocentowanej pożyczki; pożyczka może być umorzona w całości lub w części,
2. w formie rzeczowej przez udostępnienie na podstawie umowy użyczenia maszyn i narzędzi pracy stwarzających możliwość zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających pracę niepełnosprawnym.

Poradnictwo specjalistyczne, w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, jest świadczone osobom i rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na posiadany dochód.

Pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych przysługuje:

1. osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona,
2. sobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także niezamieszkujący wspólnie małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić.

W przypadku tego rodzaju pomocy należy liczyć się z odpłatnością.

Składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne rentowe od kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, jeżeli:

1. dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, a
2. osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury albo renty.

Dotyczy to również osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki pozostają na bezpłatnym urlopie. Przez ojca matkę należy rozumieć również ojca matkę współmałżonka.

Składka na ubezpieczenia emerytalne rentowe nie przysługuje osobie, która w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczenia:

1. ukończyła 50 lat i nie posiada okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) wynoszącego co najmniej 10 lat;
2. posiada okres ubezpieczenia (składkowy i nieskładkowy) wynoszący 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn;
   - przy czym przy ustalaniu okresu ubezpieczenia, okresy nieskładkowe ustala się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Spis treści:

Wstęp
I Zdrowie
II Orzekanie o niepełnosprawności
III Zapewnienie środków utrzymania
IV Rehabilitacja społeczna
V Zatrudnienie

Autor: Mariusz Świerczyński
Źródło: Osoby niepełnosprawne - od rehabilitacji do pracy
Stan prawny na dzień 1 listopada 2005 r.