Nowe zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego niezgodne z konstytucją?

Rzecznik praw obywatelskich prof. Irena Lipowicz wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności zmian wprowadzonych w ustawie o świadczeniach rodzinnych z zasadą zaufania do państwa i prawa oraz zasadą ochrony konstytucyjnych praw nabytych.

Dokładnie chodzi o art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 1548). 1 lipca br. zmieniły się zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego – odtąd przysługuje ono tylko rodzicom i opiekunom dzieci z niepełnosprawnością. Kwota pomocy wzrosła o 100 zł – obecnie wynosi 620 zł, a do końca tego roku będzie wyższa o kolejne 200 zł. Wprowadzono także nowe świadczenie – specjalny zasiłek opiekuńczy w wysokości 520 zł, uzależniony od dochodu rodziny. Mogą się o niego starać osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjny. Dokładnie o nowych zasadach przyznawania świadczeń pisaliśmy tutaj.

Od lipca br. świadczenia pielęgnacyjnego nie otrzymują osoby, które miały takie uprawnienia przed 31 grudnia 2012 r., ale w tej chwili nie spełniają nowych kryteriów jego przyznawania. Właśnie te przepisy, które spowodowały wygaśnięcie nabytych uprawnień, RPO zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego.

„W przedmiotowej sprawie doszło do naruszenia zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zasada ta opiera się na pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą (wyrok z 19 marca 2007 r., K 47/05). Zasada ta określana jest w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego także jako zasada lojalności państwa wobec adresata norm prawnych” – pisze w swoim wystąpieniu do TK rzecznik praw obywatelskich.

Pułapka prawna

Prof. Lipowicz podkreśla, że podejmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie mogą zaskakiwać ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do nowych regulacji, szczególnie gdy dotyczy to osób o ograniczonej zdolności adaptacyjnej. Zwraca także uwagę na wyjątkową niestabilność ustawodawstwa w zakresie świadczeń rodzinnych.

„Projektodawcy, mając świadomość konieczności zwiększenia środków budżetowych powodowanych rozszerzeniem uprawnionych do świadczeń pielęgnacyjnych w związku z wykonaniem wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2008 r. (P 27/07) oraz z dnia 22 lipca 2008 r. (P 41/07), przygotowali w 2009 r. kolejne zmiany ustawy świadczeniowej w ustawie z dnia 19 listopada 2009 r. o zmianie ustaw związanych z realizacją wydatków budżetowych, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2010 r. Jak wynika z uzasadnienia projektu tych zmian, ich założeniem było zniesienie kryterium dochodowego, obowiązującego przy ubieganiu się o prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, w celu objęcia pomocą wszystkich osób, które zrezygnowały z zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Po dwóch latach obowiązywania tej regulacji okazało się, że ciężar sfinansowania wypłat świadczeń opiekuńczych przekracza możliwości finansowe państwa i potrzebna jest racjonalizacja zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego, przeprowadzona z dniem 1 stycznia 2013 r.” – przypomina RPO.

Pułapka prawna polega według prof. Lipowicz na tym, że obywatel, opierając się na dokonanej przez organ władzy publicznej ocenie przesłanek nabycia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, podejmował w ostatnich latach istotne decyzje życiowe, jak rezygnacja z zatrudnienia lub niepodejmowanie zatrudnienia, a następnie – w świetle nowych regulacji – stracił prawo do tego świadczenia, ponosząc wszelkie konsekwencje zmiany ustawy.

- Zmiany, które weszły w życie 1 lipca, spowodowane zostały przede wszystkim ograniczonymi środkami budżetowymi, które na świadczenia opiekuńcze przeznaczono. Zdecydowano o takim lokowaniu świadczeń, by otrzymywały je osoby i rodziny w najtrudniejszej sytuacji dochodowej. Wprowadzono pewnego rodzaju modyfikację zasad przyznawania świadczeń. Kluczowe jest to, kiedy niepełnosprawność powstała – mówił w radiowej Jedynce Tomasz Wardach z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

RPO podkreśla zaś, że ustawodawca jest uprawniony do zmiany warunków przyznawania wsparcia, ale nie powinny one dotyczyć osób, które pobierają świadczenie na podstawie dotychczasowych przepisów.

Z założeń do projektu noweli ustawy o świadczeniach rodzinnych wynika, że liczba osób pobierających świadczenia w 2014 r. spadnie o blisko 185 tys.