Komu przysługuje specjalny zasiłek opiekuńczy?

Od 1 lipca 2013 r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje tylko rodzicom lub opiekunom niepełnosprawnych dzieci. Osoby opiekujące się innymi członkami rodziny mogą się starać o nowy specjalny zasiłek opiekuńczy. Wyjaśniamy, komu on przysługuje i na jakich zasadach.

AKTUALIZACJA: 2.11.2018

Przeczytaj także o możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1477 zł zamiast 620 zł.

Zmiany w przepisach wprowadziła Ustawa z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 31 grudnia 2012 r. poz. 1548), która weszła w życie 1 stycznia 2013 roku.

Największą zmianą wprowadzoną przez ustawę jest rozdzielenie zasad przyznawania świadczenia osobom opiekującym się dziećmi oraz opiekującym się innymi członkami rodziny. Zmiany wprowadziły modyfikacje zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego oraz wyodrębnienie beneficjentów, którym może być przyznawane nowo utworzone świadczenie, czyli tzw. specjalny zasiłek opiekuńczy.

Fot.: Tomasz Przybyszewski

Zmiany w świadczeniach pielęgnacyjnych

Dwie najważniejsze zmiany w świadczeniach pielęgnacyjnych to:

1. Od 1 lipca 2013 r. wzrosła kwota świadczenia do 620 zł (nadal niezależnie od dochodu w rodzinie), dodatkowo w marcu 2013 r. rząd zadecydował, że osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem w okresie od kwietnia 2013 r. do końca grudnia 2013 r. będą otrzymywały dodatkowo 200 zł miesięcznie, czyli łączna kwota świadczenia pielęgnacyjnego z dodatkami przyznanymi przez rząd do końca 2013 r. wypłacana była w wysokości 820 zł. Kolejne zmiany przepisów spowodowały z kolei, że od 1 stycznia 2018 r. rodzice otrzymują po 1477 zł netto. Świadczenie pielęgnacyjne będzie co roku waloryzowane, a jego wzrost będzie proporcjonalny do procentowego wzrostu płacy minimalnej.

2. Zmienił się katalog osób uprawnionych do ubiegania się o świadczenie. Obecnie przysługuje ono z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej:

1. matce bądź ojcu dziecka,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną,
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego ciąży obowiązek alimentacyjny (z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności). Przy czym osobom innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

• rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Specjalny zasiłek opiekuńczy

Przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny. Muszą one zrezygnować z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się:

1. Orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
2. Orzeczeniem o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji (czyli p. 7 i 8 w orzeczeniu dla osób do 16. r.ż.).

UWAGA! Od 1 stycznia 2015 r. specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje także małżonkom. Od 2015 r. prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługuje także tym opiekunom, którzy nie podejmują pracy ze względu na opiekę nad osobą z niepełnosprawnością, a nie tylko tym, którzy zrezygnowali z pracy. Obowiązuje ich jednak kryterium dochodowe.

Fot.: Piotr Stanisławski

Dochód w rodzinie

Specjalny zasiłek opiekuńczy zależny jest od dochodu. Przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł. W przypadku nieznacznego przekroczenia kryterium dochodowego na osobę zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. Za dochód rodziny osoby wymagającej opieki uważa się dochód następujących członków rodziny:

1. W przypadku gdy osoba wymagająca opieki jest małoletnia:

1. osoby wymagającej opieki,
2. rodziców osoby wymagającej opieki,
3. małżonka rodzica osoby wymagającej opieki,
4. osoby, z którą rodzic osoby wymagającej opieki wychowuje wspólne dziecko,
5. pozostających na utrzymaniu osób, o których mowa w lit. a-d, dzieci w wieku do ukończenia 25. r.ż., ale do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko, a także rodzica osoby wymagającej opieki zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz;

2. Przypadku, gdy osoba wymagająca opieki jest pełnoletnia:

1. osoby wymagającej opieki,
2. małżonka osoby wymagającej opieki,
3. osoby, z którą osoba wymagająca opieki wychowuje wspólne dziecko,
4. pozostających na utrzymaniu osób, o których mowa w lit. a-c, dzieci w wieku do ukończenia 25. r.ż., z tym że do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

Od 1 listopada 2018 r. specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 620 zł miesięcznie (wcześniej była to kwota 520 zł).

Wyłączenia przyznania

Specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli:

1. Osoba sprawująca opiekę:

1. ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
2. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów,
3. ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego,
4. legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

2. Osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, w rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
3. Na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
4. Członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego;
5. Na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub prawo do świadczenia pielęgnacyjnego;
6. Na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Fot.: www.sxc.hu

Kiedy zmiany?

Osoby, które miały decyzje o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie wcześniejszych przepisów, zachowały do niego prawo do 30 czerwca 2013 r. Po tym terminie dotychczasowe decyzje o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygasły z mocy prawa.

Wójt, burmistrz bądź prezydent miasta mieli obowiązek w terminie do 28 lutego 2013 r. poinformować osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne na podstawie przepisów dotychczasowych o wygaśnięciu z mocy prawa decyzji o przyznaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i warunkach nabywania prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego i świadczenia pielęgnacyjnego, obowiązujących od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

Formalności niezbędne do uzyskania świadczenia

Zależnie od miejsca zamieszkania, organem właściwym do ustalania uprawnienia i wypłaty świadczeń jest: wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Mogą oni jednak zlecić wykonywanie tych czynności jednostkom podległym (np. Ośrodkom Pomocy Społecznej bądź Wydziałowi Spraw Rodzinnych). Dlatego jeśli chcemy uzyskać takie świadczenie, powinniśmy dowiedzieć się w naszej gminie, kto na jej terenie zajmuje się jego przyznawaniem. W miejscu tym, zależnie od świadczenia, o jakie się ubiegamy, uzyskamy informacje, jakie wnioski i dokumenty powinniśmy złożyć.

Rodzinny wywiad środowiskowy

Wywiad przeprowadza pracownik socjalny, delegowany przez odpowiedni Ośrodek Pomocy Społecznej. Prowadzony jest on w miejscu zamieszkania osoby, której dotyczy. Ma na celu poznanie jej położenia, indywidualnych cech, sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. Wywiad prowadzony jest na podstawie określonego w rozporządzeniu kwestionariusza.

Pracownik socjalny prowadzący wywiad powinien poinformować osobę lub rodzinę, z którą przeprowadza wywiad, o odpowiedzialności karnej za udzielenie nieprawdziwych informacji oraz o konieczności poinformowania ośrodka o ewentualnej zmianie omawianej sytuacji (osobistej, dochodowej, majątkowej), która ma wpływ na przyznanie świadczenia. Wywiad może ujawnić okoliczności niepozwalające na przyznanie świadczenia bądź uzasadniające jego odebranie.

Co to jest dochód?

Ustawowa definicja dochodu jest zbyt rozbudowana, by zamieścić ją całą w artykule. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że na potrzeby tej ustawy dochód to przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (czyli to, co mamy wpisane jako dochód w PIT), pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenia społeczne, niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu, oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Czyli jest to nasza płaca netto.

W przypadku ustalania dochodu z gospodarstwa rolnego przyjmuje się, że z 1 ha przeliczeniowego uzyskuje się dochód miesięczny w wysokości 1/12 dochodu ogłaszanego corocznie w drodze obwieszczenia przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Jeżeli rodzina lub osoba ucząca się uzyskuje dochody z gospodarstwa rolnego oraz uzyskuje pozarolnicze dochody, to się je sumuje.

Na kim ciąży obowiązek alimentacyjny

Na podstawie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 25 lutego 1964 r.: „Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) spoczywa przede wszystkim na krewnych w linii prostej i na rodzeństwie. Obowiązek obciąża  bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Zatem synowa bądź zięć nie są krewnymi – nie mogą zatem ubiegać się o specjalny zasiłek opiekuńczy. Podobnie sprawa wygląda w przypadku dzieci rodzeństwa – nie są oni krewnymi w linii prostej, zatem nie otrzymają tego świadczenia”.

Odprowadzenie składek emerytalno-rentowych

Na podstawie art. 6 par. 2a Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych: „Za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne albo specjalny zasiłek opiekuńczy wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości odpowiednio świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego, przysługujących na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych przez okres niezbędny do uzyskania 25-letniego okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego)”.

Ubezpieczenie zdrowotne

Na podstawie art. 86 ust. 1 pkt 9 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych: „Osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne bądź specjalny zasiłek opiekuńczy i niepodlegające obowiązkowi ubezpieczenia z innego tytułu są zgłaszane do tego ubezpieczenia przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, którzy też opłacają składkę za taką osobę”.

Więcej informacji o uprawnieniach osób z niepełnosprawnością – Infolinia Integracji: 801 801 015 lub warszawa@integracja.org

Autor jest pracownikiem Centrum Integracja w Warszawie, realizującego projekt „Centrum Integracja – Aktywny warszawiak”, finansowanego ze środków Miasta Stołecznego Warszawy

Przeczytaj także o możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1477 zł zamiast 620 zł.

AKTUALIZACJA: 2.11.2018