Orzecznictwo OD A DO Z

Renty i świadczenia rodzinne

I. KTO MOŻE PRAWNIE UZNAĆ NAS ZA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE?

UWAGA: Czy wiesz, że pomimo tego, iż jesteś osobą niepełnosprawną, będziesz mógł korzystać z pewnych świadczeń, ulg i uprawnień, dopiero wtedy, gdy zostaniesz uznany za taką osobę PRZEZ PRAWO?

W 1997 r. zmieniły się zasady orzekania o niepełnosprawności. Nie ma już ani komisji lekarskich ds. inwalidztwa i zatrudnienia przy ZUS. Nie ma też I, II i III grupy inwalidzkiej, ale ci, których zaliczono do którejś z nich, nadal pozostali w świetle prawa osobami niepełnosprawnymi i zachowali swoje uprawnienia - chyba że orzeczenie o ich niepełnosprawności straciło moc albo zostało zmienione.

Obecnie obowiązują dwa rodzaje orzecznictwa - regulowane dwoma różnymi ustawami i prowadzonymi przez dwie różne instytucje:

1. Tzw. orzecznictwo do celów rentowych, które prowadzą - lekarze orzecznicy ZUS oraz komisje lekarskie ZUS. Szczególnymi grupami są rolnicy i ich rodziny - podlegają oni lekarzom rzeczoznawcom i komisjom lekarskim Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) a także tzw. służby mundurowe (policjanci, żołnierze, celnicy) i ich rodziny - podlegają komisjom lekarskim MON lub MSWiA.

2. Tzw. orzecznictwo do celów pozarentowych - prowadzone przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

CZY POTRZEBNE SĄ OBA ORZECZENIA?
LEPIEJ JEST MIEĆ OBA TE DOKUMENTY. Orzeczenia ZUS nie są bowiem do końca równe orzeczeniom wydawanym przez powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Co znaczy, że orzeczenia ZUS oceniają zdolność do pracy i są podstawą do udzielenia świadczeń ubezpieczenia społecznego, czyli renty i emerytury, oraz często dają takie same uprawnienia do korzystania z różnych ulg jak orzeczenia powiatowych zespołów. Jednak orzeczenia zespołów powiatowych nie są w żadnym przypadku podstawą do ubiegania się o rentę i emeryturę, ale stwarzają możliwość otrzymania różnych dodatkowych świadczeń przysługujących osobom niepełnosprawnym, np. zasiłku pielęgnacyjnego albo ulgowych przejazdów środkami komunikacji publicznej. Orzeczenia ZUS nic zawierają przyczyny niepełnosprawności, a jej ustalenie - co czynią zespoły powiatowe - pozwoli na korzystanie z ulg i uprawnień, do których praw nabywa się właśnie ze względu na charakter niepełnosprawności. Najlepiej więc mieć na wszelki wypadek oba dokumenty.

UWAGA! Osoby, które mają orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez służby mundurowe, aby korzystać z uprawnień dla niepełnosprawnych - MUSZĄ uzyskać orzeczenie zespołu powiatowego.

2. JAK UBIEGAĆ SIĘ O RENTĘ Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY?

KROK I - UZYSKAĆ ORZECZENIE O NIEZDOLNOŚCI DO PRACY

UWAGA: W naszym opracowaniu opisujemy postępowanie w orzecznictwie ZUS. W przypadku innych instytucji emerytalno-rentowych procedura jest podobna.

• Wniosek do lekarza orzecznika o wydanie orzeczenia o niezdolności do pracy, które stanowi podstawę do ubiegania się o rentę, wydaje właściwa dla naszego adresu zameldowania jednostka organizacyjna ZUS. A zatem, aby uzyskać skierowanie do lekarza orzecznika ZUS, należy zgłosić się do najbliższego oddziału terenowego ZUS.
• Wniosek o wydanie orzeczenia zawiera nie tylko cel jego wystawienia i okoliczności, które lekarz ma ustalić, ale także nasze dane personalne oraz historię choroby. Musimy zatem mieć zawczasu odpowiednie dane:
• • imię i nazwisko
  • datę i miejsce urodzenia
  • miejsce zamieszkania
  • PESEL i NIP
  • serię i numer dowodu osobistego

lub paszportu
oraz zaświadczenia:

UWAGA: Jeśli lekarz orzecznik ZUS uzna, że dostarczona przez nas dokumentacja nie jest wystarczająca, może zlecić jej uzupełnienie - np. o opinię lekarza konsultanta lub psychologa lub wyniki dodatkowych badań.

• Na podstawie badania oraz przedstawionej dokumentacji lekarz orzecznik ZUS wydaje orzeczenie o niezdolności do pracy. Co oznacza, że odpowiednio do: stanu zdrowia, sprawności organizmu, wieku, zawodu, pracy, możliwości dalszego wykonywania pracy zarobkowej oraz możliwości przywrócenia do pracy po rehabilitacji leczniczej lub zmiany zawodu, określa osobę jako:
• • całkowicie niezdolną do pracy oraz samodzielnej egzystencji - niezdolność do samodzielnej egzystencji orzekana jest wówczas, jeśli stopień naruszenia sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych;
  • całkowicie niezdolną do pracy - to osoba, która (zgodnie z brzmieniem Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, DZ.U. 04.39.353 z późn. zminianami) utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy;
  • częściowo niezdolną do pracy - to osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność wykonywania pracy, zgodnej z poziomem posiadanych przez nią kwalifikacji.

UWAGA: Paradoks tego zapisu prawnego polega na tym, iż nawet, jeśli w orzeczeniu uznano, że dana osoba „nie może wykonywać jakiejkolwiek pracy" (jest niezdolna do pracy), wcale nie znaczy, że nie może ona faktycznie, pobierając świadczenia, pracować i być zatrudniona.

Lekarz orzecznik może orzec:

• okresową niezdolność do pracy - na okres nie dłuższy niż 5 lat - jeśli według wiedzy medycznej istnieje możliwość odzyskania zdolności do pracy;
• trwałą niezdolność do pracy - na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

UWAGA: Od 1 stycznia 2005 roku niezdolność do pracy orzekana jest tylko okresowo.

DO KOGO MOŻNA SIE ODWOŁAĆ OD DECYZJI LEKARZA ORZECZNIKA?
Niekorzystne orzeczenie lekarza orzecznika ZUS można zmienić, składając protest do komisji lekarskiej ZUS. Sprzeciw zgłaszamy za pośrednictwem właściwej jednostki organizacyjnej ZUS, do której zgłosiliśmy się, chcąc uzyskać takie orzeczenie, w terminie - nie później niż przed upływem 14 dni od dnia otrzymania (doręczenia) orzeczenia. Na zapoznanie się ze sprawą, wydanie opinii i zawiadomienie o tym samego zainteresowanego komisja ma 14 dni.

KROK II - ZŁOŻYĆ WNIOSEK O RENTĘ I CZEKAĆ NA DECYZJĘ CO DO JEJ PRZYZNANIA

- Niestety - posiadanie samego orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika o niezdolności do pracy - nawet w przypadku orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy i do samodzielnej egzystencji - nie znaczy, że już otrzymaliśmy rentę z tytułu niezdolności do pracy. Aby uzyskać do niej prawo, wnioskodawca musi spełnić JEDNOCZEŚNIE następujące wymagania:

1) być niezdolnym do pracy - według orzeczenia lekarza orzecznika ZUS;
2) posiadać wymagany okres zatrudnienia - tzw. okresy składkowe i nieskładkowe;
3) niezdolność do pracy powinna powstać w czasie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Osobie, która spełnia WSZYSTKIE wymienione wyżej warunki, może być przyznana jedna z trzech rent:
- okresowa - jeśli niezdolność do pracy jest okresowa; wówczas renta wypłacana jest tylko przez czas wskazany w decyzji organu rentowego;
- stała - jeśli niezdolność do pracy jest trwała;
- szkoleniowa - jeśli wobec danej osoby orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego, ponieważ nie może ona pracować w dotychczasowym zawodzie. Renta szkoleniowa przysługuje przez 6 miesięcy, z możliwością przedłużenia do 30 miesięcy - o ile jest to niezbędne w procesie zmiany zawodu.

UWAGA: Przepisu z punktu 3 nie stosuje się do osoby, która udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący - dla kobiet co najmniej 20 lat, a dla mężczyzn - co najmniej 25 lat; oraz jest ona całkowicie niezdolna do pracy.

Okresy wymienione w punktach 2 i 3 są szczegółowo omówione w Ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ich charakterystyka jest zbyt szeroka, byśmy mogli wszystkie wymienić w  naszym  opracowaniu. Wszystkim zainteresowanym polecamy skonsultowanie się ze specjalistami w najbliższym terenowym oddziale ZUS.

WYSOKOŚĆ NAJNIŻSZEJ RENTY - stawki obecnie obowiązujące (red.: luty 2006) - wynosi: - dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy - 562, 58 zł;
- dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 432, 74 zł

DO KOGO MOŻNA SIE ODWOŁAĆ OD DECYZJI ZUS W SPRAWIE NIEPRZYZNANIA RENTY?
Najpierw do komisji ZUS. Może ona uznać zaskarżenie decyzji za słuszne - zmienić postanowienie lub je uchylić. Jeśli nadal uważamy decyzję ZUS za niesłuszną, możemy odwołać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego dla okręgu, w którym ma siedzibę oddział ZUS wydający zaskarżaną opinię. Odwołanie wnosi się pisemnie za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję, w terminie 1 miesiąca od otrzymania (doręczenia) spornej opinii. Po upływie tego terminu sąd może odrzucić odwołanie. W przypadku gdy z uzasadnionych przyczyn - np. choroby - wniesienie odwołania w wyznaczonym terminie nic było możliwe, można złożyć wniosek o przedłużenie okresu odwoławczego.

CZY OSOBY OTRZYMUJĄCE RENTĘ STAŁA NIE MUSZA SIE JUŻ PODDAWAĆ OCENIE ZUS?
Niestety, nie! Otrzymanie zadowalającego orzeczenia od lekarza orzecznika i przyznanie renty nie oznaczają, że będziemy już zawsze otrzymywać to świadczenie. Dzieje się tak zarówno w przypadku osób, które nabyły prawo do renty okresowej, jak i do stałej. Zakład ma prawo wezwać nas w każdej chwili na badania kontrolne.

JAKA KWOTA RENTY ZOSTANIE MI PRZYZNANA, JEŚLI ZDECYDUJĘ SIĘ JĄ „ODWIESIĆ"?
W wypadku, gdy staramy się o przywrócenie renty, powinniśmy złożyć do ZUS wniosek o naliczenie do niej dodatkowych, wypracowanych w okresie zatrudnienia okresów składkowych, aby podwyższyć kwotę wypłacanego świadczenia. Jeśli tego nie zrobimy, ZUS przyzna nam kwotę, która była wypłacana przed okresem zawieszenia - ewentualnie zrewaloryzowaną.

CZY POBIERAJĄC RENTĘ, MOŻNA PRACOWAĆ?
MOŻNA! Co więcej, jeśli z wynagrodzenia za pracę dodatkowo odprowadzane są składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, osoba pobierająca świadczenie rentowe może złożyć do ZUS wniosek o zwiększenie jego kwoty. Ważne jest jednak, aby zajęcie wykonywane przez osobę, która otrzymuje rentę było adekwatne do stanu zdrowia. Informacja o podjęciu pracy przez osobę niezdolną do jej wykonywania może mieć wpływ na decyzję organu orzekającego, w sytuacji gdy osoba ta ubiega się o przedłużenie okresu niezdolności do pracy.

CO ZROBIĆ, BY PONOWNIE UZYSKAĆ PRAWO DO RENTY?
Organ wypłacający świadczenie rentowe jest zobowiązany pisemnie powiadomić osobę uprawnioną o terminie wstrzymania wypłaty oraz o warunkach przywrócenia prawa do renty nie później niż na trzy miesiące przed ustaniem prawa do renty. Jeśli jesteśmy nadal zainteresowani pobieraniem świadczenia, musimy złożyć w oddziale ZUS, który do tej pory zajmował się naszą sprawą, wniosek o przywrócenie praw do świadczenia wraz z zaświadczeniem o stanic zdrowia wydanym przez opiekującego się nami lekarza.

ILE MOGĘ ZAROBIĆ, POBIERAJĄC RENTĘ INWALIDZKĄ?
Przychód brutto z wynagrodzenia za pracę, przekraczający 70 proc. kwoty przeciętnego wynagrodzenia obowiązującej w danym miesiącu powoduje zmniejszenie renty, zaś przekroczenie 130 proc. tej kwoty spowoduje jej zawieszenie.

3. ORZECZENIE O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI DO CELÓW POZARENTOWYCH

CZEMU SŁUŻY WYDANIE ORZECZENIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI DO CELÓW POZARENTOWYCH?
W pierwszym rozdziale wspominaliśmy już, iż uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności do celów pozarentowych często przydatne jest w codziennym życiu osoby niepełnosprawnej. Posiadanie takiego orzeczenia pozwala bowiem korzystać z wielu form pomocy bądź szczególnych uprawnień - takich jak np.:

• w zakresie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia - możliwość uzyskania odpowiedniego zatrudnienia, korzystania ze szkoleń (także specjalistycznych) czy podleganie przywilejom pracowniczym osób niepełnosprawnych (np. prawo do dodatkowych urlopów i przerw w pracy);
• z ulg - np. podatkowych, komunikacyjnych, zwolnienie z opłat radio-wo-telewizyjnych;
• w zakresie rehabilitacji - np. możliwość uczestniczenia w terapii zajęciowej;
• w zaopatrzeniu - na zasadach przewidzianych dla osób niepełnosprawnych - w przedmioty ortopedyczne (kule, laski, wózki, protezy itd.), środki pomocnicze (np. przedmioty higieny osobistej) oraz pomoce techniczne ułatwiające codzienne funkcjonowanie;
• z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych, rehabilitacyjnych świadczonych przez instytucje pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;
• z uprawnień do zasiłku pielęgnacyjnego i innych świadczeń
  - na przykład dodatków do zasiłku rodzinnego związanych z niepełnosprawnością.

UWAGA: Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności otrzymują także i te osoby, które nie posiadają orzeczenia lekarza orzecznika ZUS. Wtedy jest to jedyny dokument, na podstawie którego mogą się ubiegać o należne im ulgi i uprawnienia.

PROCEDURA UZYSKANIA ORZECZENIA:

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności do celów pozarentowych wydają powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności.

O właściwy dla twojego powiatu adres pytaj w urzędzie powiatowym. Ponieważ nie w każdym powiecie znajduje się zespół ds. orzekania, może się okazać, że zostaniesz skierowany do sąsiedniego powiatu.

Druki do wypełnienia wniosku otrzymasz w urzędzie powiatowym. Możesz też poprosić o przesłanie formularzy pocztą lub pobrać je ze strony internetowej - portal www.niepelnosprawni.pl.

Wniosek o wydanie orzeczenia do celów pozarentowych może złożyć osoba zainteresowana, przedstawiciel prawny tej osoby lub przedstawiciel prawny dziecka.

INFORMACJE, KTÓRE POWINIEN ZAWIERAĆ WNIOSEK O WYDANIE ORZECZENIA:

• dane osobowe: imię i nazwisko wnioskodawcy, datę urodzenia, adres zamieszkania,
• cel uzyskania orzeczenia (np. uzyskanie świadczeń finansowych z pomocy społecznej, posiadania uprawnień do korzystania z ulg, karty parkingowej),
• uzasadnienie wniosku (czyli określenie sytuacji społecznej i zawodowej, informacje o tym, czy dana osoba ubiegała się wcześniej o ustalenie niepełnosprawności i czy pobiera świadczenia z ubezpieczenia społecznego).

Do wniosku dołączamy następujące dokumenty:

• Zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką znajduje się wnioskodawca (może to być lekarz pierwszego kontaktu), dokument ten jest ważny przez 1 miesiąc od daty wydania i w tym czasie należy złożyć wniosek,
• Kserokopie dokumentacji medycznej (historia choroby) umożliwiające ocenę stopnia niepełnosprawności.

Kompletne wnioski, wraz z dokumentacją choroby, składa się (lub wysyła listem poleconym) do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności.

Teraz pozostaje tylko oczekiwanie na listowne powiadomienie o terminie posiedzenia składu orzekającego. Pojawia się ono wraz z wezwaniem do stawienia się w zespole zazwyczaj na 2 tygodnie przed terminem posiedzenia.

UWAGA: Jeśli wniosek dotyczy uzupełnienia wydanego wcześniej orzeczenia o wskazania, bez których dana osoba niepełnosprawna nie może korzystać z jakiejś ulgi, musi ona złożyć zaświadczenie o posiadaniu prawomocnego orzeczenia, ale bez wymaganych wskazań (np. brak jest w dokumencie informacji, że jest niewidoma).

CO SIE DZIEJE, JEŚLI OSOBA ZAINTERESOWANA NIE MOŻE STAWIĆ SIE NA POSIEDZENIE ZESPOŁU?

W przypadku, gdy osoba starająca się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności nie może uczestniczyć w posiedzeniu składu orzekającego z powodu długotrwałej choroby uniemożliwiającej osobiste stawienie się w zespole (co trzeba udokumentować odpowiednim zaświadczeniem lekarskim) - badanie stanu zdrowia, konieczne do wydania orzeczenia może być przeprowadzone w miejscu pobytu danej osoby. Trzeba wtedy we wniosku zaznaczyć w odpowiedniej rubryce, że samodzielne przybycie na posiedzenie składu orzekającego nie jest możliwe.

UWAGA! Możliwa jest też i taka sytuacja, w której przewodniczący składu orzekającego uzna, że dokumentacja medyczna, którą dysponuje, jest wystarczająca do wydania orzeczenia. Dotyczy to osób przewlekle chorych lub przebywających w szpitalu, które mają ograniczoną możliwość poruszania się. Wówczas orzeczenie wydawane jest bez badania pacjenta.

Powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności wydają orzeczenia, w których „przyznawane są" następujące stopnie niepełnosprawności:
1. Lekki stopień niepełnosprawności: osobie o naruszonej sprawności organizmu, która powoduje w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającej ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się niwelować za pomocą przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych i technicznych.

2. Umiarkowany stopień niepełnosprawności: osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej, lub wymagającej czasowej albo częściowej pomocy innych osób.

3. Znaczny stopień niepełnosprawności: osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającej stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Niezdolność do samodzielnej egzystencji to naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia danej osobie samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych bez pomocy innych osób (samoobsługa, poruszanie się, komunikacja).

UWAGA: Dzieci do 16. roku życia zalicza się - bez określania stopnia niepełnosprawności - do osób niepełnosprawnych wówczas, gdy mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną z powodu wady wrodzonej,  długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, a przewidywany czas, przez który będzie trwało naruszenie sprawności przekroczy 12 miesięcy. A także, gdy istnieje konieczność zapewnienia takim dzieciom całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Dzieci, które spełniają takie warunki, mogą ubiegać się - za pośrednictwem prawnego przedstawiciela - o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności.
 
NA JAK DŁUGO WYDAWANE JEST ORZECZENIE DO CELÓW POZARENTOWYCH?
Zespoły powiatowe orzekają o stopniu niepełnosprawności na stałe lub na czas określony. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, ale jest to okres nic dłuższy niż do ukończenia przez nie 16. roku życia. Po tym czasie dziecko stara się o uzyskanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

KTO WYDAJE LEGITYMACJĘ OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ?
Zajmują się tym powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Dokument ten przydaje się zainteresowanej osobie przy poświadczeniu praw do korzystania z jakiejś ulgi - np. komunikacyjnej.

GDZIE MOŻNA SIE ODWOŁAĆ OD ORZECZENIA ZESPOŁU POWIATOWEGO?
Przede wszystkim, jeśli zmieni się stan zdrowia osoby zainteresowanej, która ma ważne orzeczenie, to może ona ponownie wystąpić do powiatowego zespołu o ponowne rozpatrzenie sprawy i wydanie nowego orzeczenia. W sytuacji, gdy nie zgadzamy się z orzeczeniem wydanym w pierwszej instancji przez zespół powiatowy, to zwracamy się z odpowiednim wnioskiem do orzekającego w drugiej instancji wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Musimy to zrobić w terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia i za pośrednictwem zespołu powiatowego, który wydał sporne orzeczenie. W drugiej instancji -jeśli nie zadowala nas decyzja wojewódzkiego zespołu - odwołujemy się (za pośrednictwem zespołu wojewódzkiego) do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Postępowanie sądowe w takich sprawach jest wolne od opłat.

4. KOMU PRZYSŁUGUJE RENTA SOCJALNA?

Do października 2003 roku renta socjalna była świadczeniem otrzymywanym z pomocy społecznej. Obecnie przyznaje ją i wypłaca ZUS lub inne organy emerytalno-rentowe np. KRUS.

Renta socjalna PRZYSŁUGUJE osobie, która:

• jest pełnoletnia;
• ma obywatelstwo polskie, zamieszkuje i przebywa na terytorium Polski; albo jest cudzoziemcem zamieszkującym i przebywającym w Polsce dodatkowo posiadającym zezwolenie na osiedlenie się lub status uchodźcy nadany w naszym kraju; albo jest obywatelem któregoś z państw członkowskich Unii Europejskiej i ma pozwolenie na pobyt;
• jest całkowicie niezdolna do jakiejkolwiek pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
• • przed ukończeniem 18. roku życia,
  • w trakcie nauki w szkole podstawowej, średniej lub wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia,
  • w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Renta socjalna NIE PRZYSŁUGUJE osobie, która:

• ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy lub inwalidzkiej, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego,
• pobiera świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,
• jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności,
• ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną ZUS lub przez inny organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości przekraczającej 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• jest właścicielem lub posiadaczem (samodzielnym lub zależnym) nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczających 5 ha przeliczeniowych, lub - jako współwłaściciel 
• ma udział w takiej nieruchomości, a udział ten przekracza 5 ha przeliczeniowych.

Renta socjalna może być przyznana na stałe - jeżeli niezdolność do pracy jest trwała,  lub na wskazany okres -jeśli niezdolność do pracy jest czasowa.

Wysokość renty socjalnej jest stała. Wynosi ona 84 proc. kwoty renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Jeśli osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej (lub jej części), albo uprawnienie takie nabędzie w trakcie pobierania renty socjalnej - łączna wysokość tych świadczeń nie może przekraczać 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W przypadku, gdy przekracza wspomnianą kwotę 200 proc. - obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej. Najniższa renta socjalna przysługująca w przypadku, gdy osoba uprawniona do tego świadczenia pobiera także w tym samym czasie rentę rodzinną - to 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

UWAGA: Renta socjalna, podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych! Oznacza to, że z kwoty renty organ wypłacający odlicza zaliczkę na podatek dochodowy, a także składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Co więcej, z renty socjalnej mogą być potrącone inne należności wskazane w ustawie emerytalnej - np. sumy egzekwowane na mocy wyroków alimentacyjnych.

CZY RENTA SOCJALNA MOŻE ZOSTAĆ ZAWIESZONA?
TAK! Decyzja o jej zawieszeniu podejmowana jest w przypadku osiągnięcia przez osobę pobierającą to świadczenie dodatkowego przychodu - np. z tytułu zatrudnienia - w kwocie przekraczającej 30 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dla celów emerytalnych. Od 1 grudnia 2005 roku kwota ta wynosi 704,20 zł. Szczegółowe informacje o rodzajach działalności stanowiącej dodatkowy przychód uzyskacie w najbliższym oddziale ZUS lub na stronic internetowej www.zus.pl.

Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym uzyskany został przychód. Dlatego też osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel prawny mają obowiązek powiadomienia (w formie pisemnego oświadczenia) właściwego organu wypłacającego świadczenie socjalne o osiągnięciu wyższego przychodu.

6. KOMU PRZYSŁUGUJE RENTA RODZINNA?

Renta rodzinna wypłacana przez ZUS (lub inny organ emerytalno-rentowy - np. KRUS) przysługuje członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń albo pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne.

UWAGA: Wysokość renty rodzinnej wynosi:

• dla 1 osoby uprawnionej - 85 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
• dla 2 osób - 90 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
• dla 3 i więcej osób - 95 proc. tego świadczenia.

UWAGA! Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje JEDNA ŁĄCZNA KWOTA renty rodzinnej. W razie konieczności jest ona dzielona w równych częściach między osoby uprawnione do jej uzyskania.

KTO MA PRAWO DO RENTY RODZINNEJ?
Dzieci osoby zamarłej, wnuki i rodzeństwo, a także inne dzieci przyjęte na wychowywanie i utrzymanie, wdowa i wdowiec oraz rodzice osoby zmarłej. Jednak każda z tych osób musi spełnić dodatkowe wymagania nałożone przez prawo.
Pełną informację na temat tych warunków uzyskacie w oddziałach ZUS oraz na stronie internetowej www.zus.pl.

7. ŚWIADCZENIA DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH DZIECI

UWAGA: Jeśli jesteś rodzicem lub prawnym opiekunem niepełnosprawnego dziecka, masz prawo do wsparcia finansowego ze strony państwa, czyli do ŚWIADCZEŃ RODZINNYCH.

Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych ich wypłacaniem mają się docelowo zajmować wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast właściwych ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie lub je otrzymującej. Jednak do 1 sierpnia 2006 roku obowiązuje okres przejściowy, w którym świadczenia są realizowane także przez inne jednostki.
A zatem, aby uzyskać:

1. ZASIŁEK RODZINNY - od 1 września 2005 do 31 sierpnia 2006 roku:

• 43 zł - na pierwsze i drugie dziecko
• 53 zł - na trzecie dziecko oraz
• 66 zł - na czwarte i każde kolejne dziecko.
  Od 1 września 2006 roku:
• • na dziecko do ukończenia 5. roku życia - 44 zł
  • na dziecko powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia - 56 zł
  • na dziecko powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia - 65 zł.

2. DODATKI DO ZASIŁKU RODZINNEGO z tytułu:

• urodzenia dziecka - 500 zł (jednorazowo)
• kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego:
  - do 5. roku życia 50 zł
  - powyżej 5. roku życia 70 zł
• rozpoczęcia roku szkolnego -jednorazowo we wrześniu 90 zł
• podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania:
  - na dziecko zamieszkujące w miejscowości, w której znajduje się szkoła 80 zł
  - na dziecko dojeżdżające do miejscowości, w której znajduje się szkoła 40 zł.

NALEŻY ZGŁOSIĆ SIĘ I ZŁOŻYĆ WYMAGANE DOKUMENTY U:

-  PRACODAWCY - jeśli jesteś zatrudniony, a twój pracodawca zatrudnia więcej niż 20 osób;
- w ZUS -jeśli pobierasz emeryturę lub rentę z ZUS lub prowadzisz działalność gospodarczą;
- w KRUS -jeśli podlegasz ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Z kolei, aby uzyskać:
1. ŚWIADCZENIE PIELĘGNACYJNE - 420 zł
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje wtedy, gdy dochód w rodzinie z dzieckiem niepełnosprawnym nie przekroczy 583 zł. Otrzymuje je osoba, która zrezygnowała z zatrudnienia (lub innej pracy zarobkowej), aby sprawować opiekę nad dzieckiem, które ma orzeczenie o niepełnosprawności - wraz ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji - albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

3. ZASIŁEK PIELĘGNACYJNY - 144 zł
2. DODATKI DO ZASIŁKU RODZINNEGO z tytułu:

• samotnego wychowywania niepełnosprawnego dziecka - 250 zł
• samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych - 400 zł
• opieki nad dzieckiem w okresie wykorzystanie urlopu wychowawczego - 400 zł
• zasiłek stały z pomocy społecznej - 30-418 zł w zależności od dochodu.

NALEŻY ZGŁOSIĆ SIĘ I ZŁOŻYĆ WYMAGANE DOKUMENTY: w GMINIE lub OŚRODKU POMOCY SPOŁECZNEJ.

UWAGA: Każda z tych jednostek jest zobowiązana do udostępnienia osobom zainteresowanym informacji na temat wymaganych dokumentów oraz niezbędnych formularzy.

WAŻNE ADRESY/ TELEFONY, STRONY WWW

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH:
Centrala - ul. Czerniakowska 16,
00-701 Warszawa, tel: 022 623 30 00,
faks: 022 840 26 10;
infolinia ZUS - 0 801 400 400 (czynna od poniedziałku do piątku w godzinach - 8.00-15.00; dostępna tylko z telefonów stacjonarnych TP S.A., oplata za 1 min - 0,49 zł brutto);
na stronie www.zus.pl znajdziecie dokładną listę adresów i telefonów do jednostek terenowych ZUS

KRUS:
Centrala: Aleje Niepodległości 190,
00-608 Warszawa,
tel.: 022 825 83 84, 825 99 41,
faks: 022 825 95 97
Biuro Świadczeń - tel.: 022 825 91 60

CENTRUM INFORMACYJNE DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH:
ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa,
tel.: 022 831 85 82, 831 01 39,
faks: 022 831 85 82 w. 13,
e-mail: centrum@niepelnosprawni.pl;
www.niepelnosprawni.pl

Przydatne strony WWW:
www.infoobywatel.gov.pl -  strona „Przyjaznej Administracji"
www.klon.org.pl,
www.ngo.pl - serwisy z informacjami o organizacjach pozarządowych

Orzekanie o niepełnosprawności do celów pozarentowych

Autor: Magdalena Gajda
Ilustracje: Ada Herbut
Źródło: magazyn „Integracja” 1/2006