Orzekanie o niepełnosprawności do celów pozarentowych.

Do realizacji celów określonych w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r. konieczne jest posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, które wydają Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Polecamy nasz nowy artykuł nt. orzekania o niepełnosprawności do celów pozarentowych.

Stopnie niepełnosprawności

Istnieją następujące stopnie określające niepełnosprawność:

1. Znaczny stopień niepełnosprawności: osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagająca, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji to naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia danej osobie samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych bez pomocy innych osób (samoobsługa, poruszanie się, komunikacja).

2. Umiarkowany stopień niepełnosprawności: osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagająca czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

3. Lekki stopień niepełnosprawności: osoba o naruszonej sprawności organizmu, która powoduje w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

4. Dzieci do 16 roku życia zaliczane są do osób niepełnosprawnych (bez określania stopnia niepełnosprawności), jeśli mają naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną, której przewidywany czas trwania będzie dłuższy niż 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu oraz gdy istnieje konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Mogą się ubiegać o wydanie dokumentu: Orzeczenie o niepełnosprawności.

Uwaga: zaliczenie do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza zatrudnienia danej osoby na otwartym rynku pracy (poza zakładami pracy chronionej). Pracodawca chcący zatrudnić osoby o takim stopniu niepełnosprawności musi przystosować stanowisko pracy do potrzeby osoby niepełnosprawnej i uzyskać pozytywną ocenę Państwowej Inspekcji Pracy.

Ustalanie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego

Prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami. Prawo do zasiłku ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W tym przypadku prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.

Okresy ważności orzeczenia

Stopień niepełnosprawności orzeka się na stałe lub na czas określony. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16 roku życia. Po tym czasie dziecko stara się o uzyskanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Inne orzeczenia

Osoby posiadające ważne orzeczenia o niepełnosprawności wdane przed wejściem w życie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997, czyli:

• Komisji ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia (grupa inwalidzka),
• Orzeczenia lekarzy Orzeczników ZUS (o niezdolności do pracy), 
• Orzeczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym),

mogą, ale nie muszą, wystąpić do PZON o ustalenie stopnia niepełnosprawności.

W praktyce jednak posiadanie orzeczenia PZON w dużej mierze ułatwia korzystanie z różnego rodzaju ulg i uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym np. ze świadczeń finansowych, takich jak zasiłek pielęgnacyjny albo ulgowych przejazdów środkami transportu publicznego, gdzie wymagana jest legitymacja osoby niepełnosprawnej - wystawiana właśnie przez PZON. Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS nie zawierają przyczyny niepełnosprawności, ustalenie charakteru niepełnosprawności w takim przypadku pozwoli na korzystanie z ulg i uprawnień przysługujących właśnie ze względu na konkretny charakter niepełnosprawności (np. ulgi podatkowe przy uszkodzeniu narządu ruchu).

Skrócony tryb orzekania

Osoby posiadające wymienione wyżej ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym lub orzeczenia o niezdolności do pracy mogą złożyć do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i różnego rodzaju wskazań. Odbywa się to zazwyczaj w skróconym trybie postępowania. Zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ma prawo wtedy żądać od właściwych organów rentowych udostępnienia kopii orzeczeń.

Relacje pomiędzy różnymi orzeczeniami pozostają w zależności i ustawa ściśle precyzuje, które stopnie niepełnosprawności odpowiadają orzeczeniom o niezdolności do pracy bądź inwalidztwie.

*** w orzeczeniach KRUS nie występuje odpowiednik II grupy

Od orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydanego w postępowaniu uproszczonym, na podstawie innego ważnego orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów lub niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, nie przysługuje odwołanie do wyższej instancji, można jedynie zaskarżyć samą procedurę jego wydania do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA ocenia, czy orzeczenie zostało wydane zgodnie z prawem, nie rozpatruje sprawy pod względem merytorycznym.

Uwaga: Orzeczenia lekarzy orzeczników ZUS określające niezdolność do pracy nie są jednak do końca równe orzeczeniom stopnia niepełnosprawności. Orzeczenia ZUS oceniają zdolność do pracy i podstawę do świadczeń ubezpieczenia społecznego, choć niejednokrotnie uprawniają do takich samych ulg i uprawnień, co orzeczenia powiatowych zespołów (bez konieczności ponownego orzekania), natomiast orzeczenia o stopniu niepełnosprawności powiatowych zespołów nie są podstawą do ubiegania się o rentę lub emeryturę z ubezpieczenia społecznego, ale stwarzają możliwość do korzystania z ulg i świadczeń wynikających z ustawy.

Osoba posiadająca ważne orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez służby mundurowe, aby móc korzystać z uprawnień przewidzianych przez ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997, musi uzyskać orzeczenie zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (nie możliwe jest w takim przypadku zastosowanie uproszczonej procedury).

Procedura uzyskania orzeczenia

Zespoły orzekają na wniosek:

• osoby zainteresowanej,
• przedstawiciela ustawowego tej osoby,
• przedstawiciela ustawowego dziecka.

Wniosek o wydanie orzeczenia powinien zawierać:

• dane osobowe: imię i nazwisko wnioskodawcy, datę urodzenia, adres zamieszkania,
• cel uzyskania orzeczenia (np. uzyskanie świadczeń finansowych z pomocy społecznej, posiadania uprawnień do korzystania z ulg, karty parkingowej, możliwość korzystania z warsztatów terapii zajęciowej),
• uzasadnienie wniosku (czyli określenie sytuacji społecznej i zawodowej, informacje o tym, czy dana osoba ubiegała się wcześniej o ustalenie niepełnosprawności i czy pobiera świadczenia z ubezpieczania społecznego).

Poza tym wymagane jest:

• Zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką znajduje się wnioskodawca (może to być lekarz pierwszego kontaktu), zaświadczenie takie ważne jest miesiąc od daty wydania i w tym czasie należy złożyć wniosek,
• Kserokopie dokumentacji medycznej (historia choroby) umożliwiające ocenę stopnia niepełnosprawności,
• Jeśli wniosek dotyczy uzupełnienia wydanego wcześniej orzeczenia o niezbędne wskazania, bez których dana osoba niepełnosprawna nie może korzystać z jakiejś ulgi, musi ona złożyć oświadczenie o posiadaniu prawomocnego orzeczenia, ale bez wymaganych wskazań (np. brak jest w dokumencie informacji, że jest niewidoma).
  Wymagane druki wniosku do wypełnienia można otrzymać w Powiatowym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności (można się zwrócić do zespołu o przesłanie czystych wniosków pocztą).

Druki wniosku o wydanie orzeczenia oraz zaświadczenia lekarskiego można pobrać ze strony internetowej Stołecznego Centrum Osób Niepełnosprawnych.

Kompletne wnioski, wraz z dokumentacją choroby, składa się (lub wysyła listem poleconym) do Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Następnie oczekuje się na listowne powiadomienie o terminie posiedzenia składu orzekającego (otrzymuje się takie powiadomienie z wezwaniem do stawienia się w Zespole zazwyczaj na dwa tygodnie przed terminem posiedzenia). Przepisy wyznaczają miesięczny termin na wydanie orzeczenia, a w przypadkach szczególnych dwa miesiące.

Po posiedzeniu składu orzekającego w ciągu dwóch tygodni otrzymuje się orzeczenie.

Komisja w miejscu zamieszkania

W przypadku gdy osoba starająca się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności nie może uczestniczyć w posiedzeniu składu orzekającego z powodu długotrwałej choroby, uniemożliwiającej osobiste stawienie się w Zespole (co trzeba udokumentować odpowiednim zaświadczeniem lekarskim), badanie stanu zdrowia, konieczne do wydania orzeczenia, może być przeprowadzone w miejscu pobytu danej osoby.
Trzeba wtedy we wniosku zaznaczyć w odpowiedniej rubryce, iż nie jest możliwe samodzielne przybycie na posiedzenie składu orzekającego.

W przypadku gdy przewodniczący składu orzekającego uzna, iż dokumentacja medyczna, którą dysponuje, jest wystarczająca do wydania orzeczenia (dotyczy to osób przewlekle chorych lub przebywających w szpitalu, które mają ograniczoną możliwość poruszania się), orzeczenie może być wydane bez badania pacjenta.

Odwołania

Od orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności można się odwołać w terminie 14 dni od doręczenia orzeczenia (jeśli nie zgadzamy się z danym orzeczeniem lub kiedy potrzebne nam jest jego uzupełnienie) do Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności (za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie). Z kolei od tego orzeczenia przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu). Postępowanie w takich sprawach jest wolne od opłat sądowych.

PZON-y przy orzekaniu stopnia niepełnosprawności danej osoby biorą pod uwagę:

• treść orzeczenia o stanie zdrowia wydanego przez lekarza Zespołu, określającego trwałe lub czasowe naruszenie sprawności organizmu,
• wiek, płeć, wykształcenie, zawód i posiadane kwalifikacje,
• ewentualne zatrudnienie i warunki pracy (np. czy osoba może pracować jedynie w warunkach pracy chronionej). Przy ocenie zachowania zdolności do pracy osoby, która nie była wcześniej zatrudniona, bierze się pod uwagę czy i jakie zatrudnienie mogłaby podjąć przy uwzględnieniu jej wykształcenia i posiadanych kwalifikacji przy obniżonej sprawności organizmu, porównując do osoby o podobnym wykształceniu i kwalifikacjach w pełni sprawnej psychicznie i fizycznie,
• możliwości przewrócenia zdolności danej osoby do pracy wykonywanej do tej pory lub innej poprzez leczenie, rehabilitację lub przekwalifikowanie,
• możliwości poprawy funkcjonowania danej osoby w życiu codziennym oraz w pełnieniu ról społecznych (poprzez leczenie, rehabilitację, zaopatrzenie w przedmioty i środki pomocnicze ortopedyczne, specjalistyczne usługi opiekuńcze).

PZON ocenia również, czy istnieje konieczność korzystania przez daną osobę z:

• odpowiedniego zatrudnienia,
• szkoleń,
• uczestnictwa w terapii zajęciowej,
• konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,
• systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji,
• ulg i uprawnień,
• prawa do niestosowania się do niektórych znaków drogowych (możliwość uzyskania Karty Parkingowej w przypadku osób o obniżonej sprawności ruchowej).

W przypadku zmiany stanu zdrowia osoba niepełnosprawna posiadająca ważne orzeczenie, może wystąpić do zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności o ponowne rozpatrzenie sprawy i wydanie nowego orzeczenia uwzględniające zmianę stanu zdrowia.
 
Dokumenty uprawniające do korzystania z ulg i uprawnień w świetle ustawy

W świetle ustawy dokumentami uprawniającymi do korzystania z ulg i uprawnień w różnych odrębnych sytuacjach mogą być:
- orzeczenie o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności,
- odpis orzeczenia,
- legitymacja osoby niepełnosprawnej,
- zaświadczenie o przyczynie niepełnosprawności.

Natomiast między innymi do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu upoważnia legitymacja osoby niepełnosprawnej, dlatego, ubiegając się wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, warto także wyrobić sobie legitymację. Legitymacje osoby niepełnosprawnej wydane przez starostwa powiatowe na podstawie dawnych orzeczeń (patrz wyżej) przed rokiem 1998 są nadal ważne (choć częściej już są wymagane nowe).

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.97.123.776 z późn. zm.),
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy I Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U.03.139.1328)
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 98.162.1118 z późn. zm.),
Ustawa z dnia 20 grudnia o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. 98.7.25),
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dn. 21 października 1991 r. w sprawie ustalania prawa do renty inwalidzkiej rolniczej oraz zgłaszania i ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy rolniczej (Dz. U. 91.103.449).

Aktualizacja dokumentu – 9 lutego 2006 r.