„Przyzwolenie na segregację i łamanie praw”. Polska zaskarżona do Komisji Europejskiej

Ponad 7 mln euro z funduszy europejskich w Polsce było i jest wykorzystywanych na inwestycje w ośrodkach opieki instytucjonalnej osób z niepełnosprawnością. Wsparcie na tego typu cele jest sprzeczne z m.in. Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych – skargę na Polskę w tej sprawie złożyły do Komisji Europejskiej dwie międzynarodowe organizacje, działające na rzecz praw osób z niepełnosprawnością: Europejska Sieć Niezależnego Życia (ENIL) i Fundacja Validity.

ENIL i Fundacja Validity złożyły skargę na jedno z polskich województw – łódzkie oraz wezwały Komisję Europejską do podjęcia działań przeciwko województwu, w tym wszczęcie postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego UE.

Łamanie prawa do niezależnego życia

Zażalenie odnosi się do województwa łódzkiego, którego zarządzający w latach 2014-2020 wykorzystali i wykorzystują w niewłaściwy sposób fundusze unijne z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Projekty dotyczą „budowy, renowacji, rozbudowy lub modernizacji instytucjonalnych placówek opieki dla osób niepełnosprawnych, w tym niektórych do 80 lub 90 mieszkańców – czytamy na stronie jednego z oskarżających, Europejskiej Sieci Niezależnego Życia (ENIL). Infrastruktura instytucjonalna dla osób niepełnosprawnych narusza międzynarodowe prawa dotyczącego praw człowieka. Sprawa stanowi kolejny przykład wykorzystania znacznych poziomów funduszy UE do segregacji osób niepełnosprawnych i łamania ich praw”.

Przeciw Konwencji i nie tylko

Przeznaczanie funduszy unijnych na modernizację placówek opieki instytucjonalnej (inaczej nazywanych „instytucjami”, do których zalicza się np. domy pomocy społecznej) jest sprzeczne z obowiązującą w Europie i w Polsce ideą deinstytucjonalizacji. Jest to proces odchodzenia od opieki dużych instytucji nad osobą z niepełnosprawnością w kierunku samodzielności – wspierania osób z niepełnosprawnością w ich środowisku lokalnym.

Deinstytucjonalizacja jest wpisana w prawo międzynarodowe, m.in. Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej czy Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, ratyfikowaną przez Polskę 8 lat temu. Proces deinstytucjonalizacji został wpisany również do projektu polskiej „Strategii na rzecz osób z niepełnosprawnościami 2020-2030”. Niedawno w lipcu br. wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej Stanisław Szwed poinformował o trwających pracach w resorcie nad opracowaniem krajowej strategii deinstytucjonalizacji.

Według Konwencji, placówki opieki instytucjonalnej są nakierowane na opiekę nad osobą z niepełnosprawnością – w zamian za to podopieczni zgadzają się na wyznaczony rytm dnia, itd., podporządkowując się regulaminowi. Tym samym instytucje „odmawiają” takiej osobie prawa do niezależnego życia, własnych decyzji i włączenia do społeczności. Oprócz tego w Komentarzu Generalnym nr 5 do artykułu 19 Konwencji znajduje się zapis o tym, że państwa członkowskie UE muszą zaprzestać praktyki finansowania i inwestowania w budowę, remont lub rozbudowę tych instytucji. Środki powinny być wydawane na programy wsparcia osób z niepełnosprawnością w ich znajomym środowisku, lokalnej społeczności.

Więcej „instytucjonalnych” projektów?

Autorzy skargi zaznaczają również swoje obawy: może być więcej projektów (niż zaskarżonych osiem), wspierających instytucje i realizowanych w woj. łódzkim. Drugą sprawą jest to, że województwa z całej Polski nadal mogą występować o dofinansowanie projektów, które wspierają placówki opieki instytucjonalnej – co według zaskarżających jest niezgodne z prawem i mija się z faktycznym celem przeznaczenia funduszy.

Podobne sytuacje miały miejsce w Austrii, Bułgarii i na Węgrzech, wówczas Organizacja Narodów Zjednoczonych obciążyła każde z tych państw odpowiedzialnością za „poważne i systematyczne naruszenia praw osób niepełnosprawnych na inwestowanie w rozbudowę instytucjonalnego systemu opieki, korzystając z ogromnych środków unijnych” – podaje ENIL.

Wystosowaną do Komisji Europejskiej skargę można przeczytać w jęz. angielskim na stronie ENIL.