Zrównanie świadczeń dla opiekunów. Senatorzy podejmą prace nad realizacją wyroku TK

W tym roku minie sześć lat od wyroku Trybunału Konstytucyjnego (TK), który uznawał za niekonstytucyjne wypłacanie innych świadczeń różnym grupom opiekunów osób z niepełnosprawnością. Po latach wróciła do tego tematu senacka Komisja Ustawodawcza.

Podczas posiedzenia, które odbyło się 11 marca, przedstawiono całą historię wyroku i prac czy raczej braku tychże nad jego realizacją. To zadanie przypadło mec. Katarzynie Konieczko z Biura Legislacyjnego Senatu.

Trochę historii

- W tym wyroku (z 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 – red.)Trybunał stwierdził, że artykuł 17 ustęp 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną ze względu na moment pojawienia się niepełnosprawności jest niezgodny z 32 artykułem ustęp 1 Konstytucji – tłumaczyła mec. Konieczko. – Artykuł 17 mówi o tym, że świadczenie pielęgnacyjne, które dzisiaj wynosi 1830 złotych (netto – red.) przyznawane jest osobom, które sprawują opiekę nad osobą, która nabyła niepełnosprawność przed 18. lub w przypadku uczących się 25. rokiem życia – podkreśliła.

Wskazała, że pozostali opiekunowie mogą liczyć na zasiłek dla opiekuna lub specjalny zasiłek opiekuńczy – oba w wysokości 620 złotych netto.

Ponadto, jak zwróciła uwagę mecenas Konieczko, świadczenie pielęgnacyjne podlega waloryzacji i nie jest obarczone progiem dochodowym.

Czy zrównanie oznacza obniżenie?

- Trybunał wskazał w swoim wyroku, że ustawodawca może korzystniej potraktować osoby, które sprawują opiekę nad dziećmi z niepełnosprawnością, ale osoby sprawujące opiekę nad dorosłymi z niepełnosprawnością powinny, zdaniem Trybunału, być traktowane identycznie – zauważyła Katarzyna Konieczko.

Mówiła ona też o szeregu innych problemów związanych z realizacją wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

- Pierwszą kwestią są finanse. W tle dyskusji o zmianie ustawy pojawiało się to, że wraz z tą zmianą pojawiłby się znaczny wzrost wydatków sektora publicznego. Druga trudność to wypracowanie odpowiedniej koncepcji. Można na przykład zrównać wszystkie świadczenia, wtedy uszanowanoby zasadę równości w pełnym zakresie. Innym możliwym rozwiązaniem byłoby różnicowanie wysokości świadczeń dla opiekunów ze względu na wiek podopiecznych. Ale tego nie dałoby się pogodzić z utrzymaniem na tym samym poziomie świadczenia pielęgnacyjnego, gdy podopieczny osiągnąłby pełnoletniość – stwierdziła prawniczka.

Przypomniała, że w poprzedniej kadencji parlamentu był pomysł zrównania świadczeń, który zakładał wprowadzenie m.in. kryterium dochodowego i obniżenie świadczenia w momencie osiągnięcia dorosłości przez podopiecznego.

Ten projekt z 2015 był bardzo krytykowany m.in. głównie przez opiekunów dzieci z niepełnosprawnością.

Jednak od tamtego czasu nie toczyły się żadne prace legislacyjne dotyczące wykonania wyroku TK.

Apel o równe traktowanie

Głos w tej sprawie zabrali m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar i prezydent Sopotu, Jacek Karnowski. Co więcej wyrok Trybunału staje się podstawą do wyroków sądowych, które przyznają opiekunom osób dorosłych świadczenie pielęgnacyjne. Poza tym niektóre samorządy, w tym właśnie Sopot przyjęły, że świadczenie pielęgnacyjne ma być wypłacane wszystkim opiekunom, bez względu na wiek, w którym pojawiła się niepełnosprawność u ich podopiecznego.

- Jeśli z pracy rezygnuje córka kobiety, która w podeszłym wieku zachorowała na Alzheimera, to ona nie może być traktowana inaczej niż mama Jasia, którego niepełnosprawność powstała gdy miał 14 lat. Stąd konieczność wykonania tego wyroku. Bez względu na to jakimi kwotami wspieramy same osoby z niepełnosprawnością – powiedziała senator Magdalena Kochan (Koalicja Obywatelska).

Apelowała o rozpoczęcie w Senacie prac legislacyjnych nad realizacją wyroku Trybunału z 21 października 2014 r. Poparł ją senator Jan Filip Libicki (PSL). Oboje wskazali, że prace nad realizacją wyroku TK nie mogą czekać na wprowadzenie reformy orzecznictwa.

Nie zgodził się z nimi senator PiS Jerzy Czerwiński, który powiedział, że prace nad realizacją wyroku muszą iść w parze choćby z zaprezentowaniem harmonogramu reformy.

W toku dyskusji pojawił się temat trudnych do oszacowania kosztów zrównania świadczeń dla różnych grup opiekunów i deinstutucjonalizacji, która zdaniem senator Kochan powinna polegać na wspieraniu modelu, w którym opieka nad osobą z niepełnosprawnością jest przede wszystkim zadaniem rodziny.

Deinstytucjonalizacja, czyli opieka rodziny?

- Czy to nie będzie mniejszy koszt niż utrzymanie dorosłych osób z niepełnosprawnością w instytucjach, które trzeba zorganizować, wyposażyć w sprzęt i pracowników, tracąc przy okazji na jakości opieki. Dzisiaj mówimy: deinstytucjonalizacja, czyli opieka w domu nad osobami z niepełnosprawnością, niesamodzielnymi. Jest ona skuteczniejszym sposobem sprawowania tej pieczy. Trzeba tylko wspomagać tę domową, rodzinną pieczę nad osobami z niepełnosprawnością, a nie wysyłać je do instytucji, która jest droższa i nieskuteczna – stwierdziła Magdalena Kochan.

Zaapelowała równocześnie o rozpoczęcia prac nad projektem ustawy realizującej wyrok Trybunału.

Tymczasem Rzecznik Praw Obywatelskich w lutym 2020 r. zwracał się w sprawie deinstytucjonalizacji, rozumianej jako wsparcie w środowisku lokalnym np. przez asystentów lub przez mieszkania chronione, do minister rodziny, pracy i polityki społecznej.

„Osoby z niepełnosprawnościami i seniorzy przebywają w dużych instytucjach opieki bez własnej woli, bo nie ma dla nich właściwego wsparcia w miejscu zamieszkania” – wskazywał Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie do MRPiPS. Kolejny raz zwracał w nim uwagę na potrzebę deinstytucjonalizacji systemu, czyli przejścia do wsparcia na poziomie społeczności lokalnych. „Założeniem jest zastąpienie oferowania miejsc w dużych instytucjach jak DPS-y wsparciem w postaci mieszkania chronionego lub korzystania z usług asystenta osobistego” – stwierdziła Hanna Machińska, zastępczyni RPO w piśmie.

Ostatecznie Komisja Ustawodawcza zdecydowała podjąć się prac legislacyjnych nad wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z października 2014 roku, jednak na razie nie zostały wyznaczone konkretne terminy ani osoby odpowiedzialne za to działanie.