Raport NIK: niepełnosprawność jedną z głównych przyczyn udzielania wsparcia z pomocy społecznej

Niepełnosprawność jest jedną z najczęstszych przyczyn udzielania wsparcia z pomocy społecznej – wskazuje raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) o organizacji i warunkach pracy pracowników socjalnych w gminach, przeprowadzony we współpracy z Państwową Inspekcją Pracy (PIP).

PIP przebadała 24 ośrodki pomocy społecznej, w których zatrudnionych było 468 pracowników socjalnych. Oprócz tego w ogólnopolskim badaniu ankietowym NIK wzięło udział 4206 osób, to jest jedna czwarta zatrudnionych przez ośrodki pomocy społecznej (OPS). Wnioski nie są optymistyczne.

64,4 proc. pracowników socjalnych ankietowanych przez NIK nie spotyka się z uznaniem swojej pracy. Jest ich także za mało - 16 z 24 skontrolowanych OPS nie spełniało wymogu ustawy o pomocy społecznej zatrudnienia jednego pracownika socjalnego na 50 rodzin/osób samotnie gospodarujących objętych pomocą socjalną.

System pomocy społecznej nieskuteczny

Cały system pomocy społecznej nie może być uznany za skuteczny. W skontrolowanych ośrodkach od 30 do 88 proc. osób korzystało długotrwale (powyżej 3 lat) z pomocy społecznej. Nawet jeśli w ciągu ostatnich dwóch lat spadła liczba korzystających ze wsparcia OPS, to powodem nie jest usamodzielnienie się w wyniku pracy socjalnej, ale poprawa sytuacji finansowej np. z powodu pobierania 500 plus na dziecko. Powodem też było uzyskanie prawa do renty lub emerytury, osiągnięcie pełnoletniości lub wyjazd za granicę.

„Kontrola funkcjonowania 24 ośrodków pomocy społecznej w latach 2016–2018 (I połowa) oraz badanie ankietowe przeprowadzone przez NIK w grupie prawie ¼ pracowników socjalnych wykazały, że pomoc społeczna w Polsce nie obejmuje wszystkich osób wymagających wsparcia, jest udzielana na minimalnym, podstawowym poziomie i do wysokości zaplanowanego budżetu, a nie na podstawie rzeczywistych potrzeb społecznych. Przyczyną są zarówno problemy systemowe, jak i wprost związane z organizacją i warunkami pracy pracowników socjalnych, które wpływają na jakość i skuteczność pomocy społecznej” – czytamy w raporcie NIK.

67 proc. z 290 pracowników socjalnych przyznało, że w ich rejonie są osoby, które potrzebują pomocy społecznej, ale z niej nie korzystają. Najczęstszą przyczyną jest to, że nie składają oni wniosków, ale też niedostosowanie przepisów i potrzeb, wstyd przed sąsiadami, brak potrzebnych form pomocy.

Słaby dostęp do narzędzi pracy

Pracownicy socjalni mają słaby dostęp do podstawowych narzędzi pracy – 21,7 proc. z nich ma telefon służbowy, a prawie 14 proc. nie ma własnego komputera w pracy. Mają także słaby dostęp do elektronicznych baz danych, aby szybko zweryfikować osobę ubiegającą się o pomoc. Do systemu EKSMOoN dotyczącego niepełnosprawności dostęp ma 24 proc. przebadanych pracowników socjalnych.

W 11 ośrodkach NIK poprosił o policzenie najwyższej kwoty świadczeń, łącznie z 500 plus, którą otrzymał beneficjent ośrodka pomocy społecznej w ciągu jednego miesiąca. Kwota wahała się w granicach 4-8 tys. zł. Kwota przekracza kilkakrotnie średnie zarobki pracownika socjalnego.

82,7 proc. odpowiadających pracowników socjalnych spotkało się z agresją werbalną w formie grożenia, 85,7 proc. słyszało wyzwiska, 68,4 proc. zetknęło się z poniżaniem, 75,1 proc. z pomówieniami, a 59,7 proc. z donosami.

Wiele problemów w rodzinach

Z raportu NIK wynika, że gminy sfinansowały pobyt w domach pomocy społecznej dla 59 355 osób na kwotę 1 mld 420 tys. zł. Trzeba podkreślić, że wśród korzystających z pomocy społecznej dominują osoby czy rodziny z wieloma problemami, a nie tylko jednym ich rodzajem jak np. niepełnosprawność czy bezrobocie.

Wśród opinii samych ankietowych pracowników socjalnych znalazły się m.in. te dotyczące dużej liczby dokumentów koniecznych do wypełnienia, co może być trudne dla osób z niepełnosprawnością czy starszych.

„Bezsensowne przeprowadzanie wywiadów, co pół roku u starszych osób mających usługi opiekuńcze i wydawanie dwóch decyzji, mimo że usługi są kontynuowane w stałym wymiarze.Kilkanaście druków do jednego wywiadu do podpisania przez osoby niepełnosprawne, starsze” – pisze pracownik socjalny w ankiecie.

GUS informował, że w 2017 r. z pomocy społecznej korzystało ok. 2,2 mln osób, czyli 5,7 proc. mieszkańców Polski. Około 1 miliona 700 tys. osób uzyskiwało dochody poniżej skrajnego progu ubóstwa.

2,5 tys. ośrodków pomocy społecznej zatrudnia ok. 19 610 pracowników socjalnych.

Więcej informacji o raporcie NIK.