Instytucje publiczne nie chcą pracowników z niepełnosprawnością. Raport NIK o (nie) zatrudnianiu

3,05 proc. – tyle wynosi średni wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w 35 instytucjach publicznych, które sprawdziła Najwyższa Izba Kontroli (NIK). Wpływ mają na to m.in. nieprawidłowości przy rekrutacji, bariery architektoniczne i brak współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Prawie dwukrotnie niższy od wymaganego (6 procent) poziom zatrudnienia skutkował tym, że instytucje musiały płacić tzw. kary na PFRON.  W latach 2016-2018 (do 30 czerwca) wszystkie skontrolowane jednostki wpłaciły na rzecz PFRON ogółem 10,6 mln zł. W 2017 roku – w porównaniu do 2016 roku – wpłaty tych jednostek wzrosły z 4,1 mln zł do 4,3 mln zł czyli o 6,8 proc. Jednocześnie z raportu NIK wynika, że instytucje w niewielkim stopniu były zainteresowane zmianą tej sytuacji.

Instytucje nie chcą współpracować

Aż 77,2 procent skontrolowanych przez NIK pracodawców publicznych nie podejmowało dodatkowych inicjatyw ukierunkowanych na zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami, na zasadzie równości z innymi osobami, prawa do pracy i zdobywania doświadczenia zawodowego. Choćby poprzez nawiązywania kontaktów z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się aktywizacją zawodową.

Rekrutacja bez rewelacji

Według Izby jest to jeden z głównych powodów niewielkiego zainteresowania ogłaszanymi przez instytucje naborami wśród osób z niepełnosprawnościami. Zaledwie w 11 proc. (w 148 z 1 335) ogłoszonych w ostatnich trzech latach naborów, aplikacje złożyły 202 osoby z niepełnosprawnością, a z nich tylko 33 (16,3 proc.) zostało przyjętych do pracy. Ponadto w ogłoszeniach o naborze podawano nierzetelne informacje, mogące wpływać na liczbę aplikujących osób z niepełnosprawnością. Inna sprawa, że aż cztery skontrolowane podmioty nie upubliczniały informacji o rekrutacjach - w tych jednostkach zostały zatrudnione osoby pełnosprawne, które informacje o możliwości zatrudnienia uzyskały bezpośrednio od pracowników tych jednostek.

Przy okazji kontrolerzy wykryli w trzech jednostkach naruszenie przepisów dotyczących pierwszeństwa w zatrudnieniu osób z niepełnosprawnościach. Niepełnosprawni byli przyjmowani do pracy w co drugiej skontrolowanej jednostce. W okresie od stycznia 2016 r. do końca czerwca 2018 r. w 18 (51,4 proc.) jednostkach przyjęto do pracy zaledwie 45 osób z niepełnosprawnością. W ośmiu z tych jednostek angaż 31 osób z niepełnosprawnościami skutkował zwiększeniem wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. W pozostałych 10 jednostkach ich zatrudnienie nie miało wpływu na zwiększenie tego wskaźnika.

Na bakier z prawami pracowniczymi

Jednak niski poziom zatrudnienia to nie jedyny przejaw dyskryminowania pracowników z niepełnosprawnością. Blisko połowa (46 proc.) skontrolowanych pracodawców nie przestrzegało praw pracowników z niepełnosprawnościami, określonych w przepisach art. 15, 17 i 19 ustawy o rehabilitacji. Nie przestrzegali oni szczególnych norm czasu: praca była świadczona nocą, powyżej ośmiu godzin na dobę czy też z przekroczeniem norm tygodniowego czasu pracy. Nieprawidłowości dotyczące też m.in. określenia warunków pracy, wykorzystania urlopu wypoczynkowego wystąpiły w 24 jednostkach. Wykryli je inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy (PIP), którzy prowadzili kontrolę na mocy porozumienia o współdziałaniu między NIK a PIP.

Bariery w prawie ¾ budynków

Dodatkowym czynnikiem utrudniającym osobom z niepełnosprawnością rozpoczęcie kariery w instytucjach publicznych są bariery architektoniczne. Spośród 79 skontrolowanych siedzib jednostek publicznych tylko 21 (26,6 proc.) było całkowicie dostosowanych dla osób z niepełnosprawnością. Pozostałe 58 (73,4 proc.) obiektów nie było wolnych od barier, rozwiązań lub niedogodności ograniczających lub wręcz uniemożliwiających korzystanie z nich przez osoby z niepełnosprawnością. Całkowity brak działań mających na celu dostosowanie siedzib urzędów stwierdzono w czterech (z siedmiu skontrolowanych) jednostek administracji rządowej. Żaden z siedmiu budynków (8,9 proc. skontrolowanych) użytkowanych przez te jednostki nie był dostosowany do osób z niepełnosprawnościami.

NIK objęła kontrolą 35 jednostek z terenu siedmiu województw, a w każdym z nich po dwie jednostki administracji samorządowej, jedną administracji rządowej i dwie państwowe osoby prawne. Według danych GUS w I kwartale 2019 roku poziom zatrudnienia osób z niepełnosprawnością wyniósł w Polsce 26,1 proc.