Kaszel – czasem dobry, czasem zły!

Kaszel kojarzy się zwykle z przeziębieniem. Nie lubimy go, bo dokucza, odbiera siły i sprawia, że ludzie wręcz się odsuwają. Doceńmy go jednak, bo kaszel to jeden z najważniejszych obrońców organizmu.

Skąd się bierze kaszel?

Kaszel to fizjologiczny odruch bezwarunkowy, jeden z głównych mechanizmów obronnych układu oddechowego. Pomaga oczyścić drogi oddechowe ze śluzu i zanieczyszczeń pyłowych z powietrza.

Kaszel wyzwalany jest przez pobudzenie tzw. punktów kaszlowych w oskrzelach, tchawicy, krtani i nosogardzieli, a także przez impulsy płynące z samej tkanki płucnej, opłucnej, przepony, przewodu słuchowego zewnętrznego lub jamy brzusznej. Technicznie kaszel powstaje tak: podrażnione zakończenia nerwowe w błonie śluzowej górnych dróg oddechowych powodują nagły skurcz mięśni wydechowych klatki piersiowej i oskrzeli, co w efekcie kończy się nagłym wyrzuceniem powietrza z płuc i dróg oddechowych.

Nie każdy kaszel jest dobry

Kaszel występuje pod dwiema głównymi postaciami. Pierwszy to tzw. kaszel produktywny, nazywany potocznie wilgotnym. Ten kaszel jest korzystny, a nawet niezbędny, ponieważ umożliwia usunięcie zanieczyszczonej, nagromadzonej w oskrzelach wydzieliny, a jej obecność może prowadzić do wielu różnych powikłań.

Drugi rodzaj kaszlu to tzw. kaszel nieproduktywny, czyli suchy. Ten kaszel może być niebezpieczny, np. wtedy, gdy pojawia się po operacjach brzusznych albo złamaniu żeber. To właśnie suchy kaszel jest męczący, osłabia i może prowadzić do pękania naczynek krwionośnych w śluzówce dróg oddechowych, wylewów krwi w spojówkach oczu, a nawet do omdleń. 

O czym świadczy kaszel?

Rodzaje kaszlu dzielimy też ze względu na czas trwania. Kaszel ostry i nagły to taki, który trwa do 3 tygodni, kaszel przewlekający trwa od 3 do 8 tygodni, a kaszel przewlekły męczy dłużej niż 8 tygodni. W zależności od rodzaju kaszel powstaje z różnych przyczyn i towarzyszą mu bardzo różne objawy. Może też świadczyć o różnych poważnych schorzeniach.

I tak ostry, nagły kaszel może być u osób dorosłych objawem:

• najczęściej – obecności obcego ciała w gardle;
• infekcji górnych dróg oddechowych (także zapalenia oskrzeli) – wtedy kaszlowi towarzyszą: katar, zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej nosa, ból gardła i złe samopoczucie;
• zapalenia płuc – objawy towarzyszące to: gorączka, duszności, bóle opłucnej i szmery w oskrzelach o charakterze opłucnowym;
• infekcji wirusowej lub bakteryjnej – kaszel wywołuje wtedy wydzielina spływająca z nozdrzy po tylnej ścianie gardła, a towarzyszą mu: bóle głowy i gardła, nudności i bladość skóry;
• zaostrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) – objawy towarzyszące to: ściszony szmer pęcherzykowy słyszalny niemal nad całymi płucami, świszczący oddech i duszność;
• zatorowości płucnej – objawia się ona przede wszystkim bólem w klatce piersiowej, który nasila się na szczycie wdechu, a ustępuje przy wstrzymaniu oddechu; kaszlowi towarzyszą wtedy duszności i tzw. częstoskurcz, czyli przyśpieszona akcja serca powyżej 100 uderzeń na minutę;
• niewydolności serca – objawy towarzyszące kaszlowi to: duszności, trzeszczenia w trakcie oddechu i zmniejszona odporność na wysiłek fizyczny.

Kaszel przewlekający lub przewlekły może natomiast być oznaką:

• przewlekłego zapalenia oskrzeli, zwłaszcza u osób z obturacyjną chorobą płuc lub palących papierosy;
• alergii i astmy;
• refluksu żołądkowo-przełykowego – kaszlowi towarzyszą wtedy: piekący ból w klatce piersiowej lub ból brzucha po zjedzeniu niektórych produktów, chrypka i odczuwanie kwaśnego posmaku w ustach;
• ostrej infekcji górnych dróg oddechowych – suchy kaszel może utrzymywać się nawet kilka miesięcy po takiej infekcji;
• krztuśca (inaczej: kokluszu) – przy tej chorobie kaszel występuje w bardzo charakterystycznej postaci pięciu lub więcej kaszlnięć w trakcie jednego wydechu, a po nim następuje przyspieszony głęboki wdech;
• zaawansowanego raka krtani – kaszlowi towarzyszy wtedy uczucie, że coś utknęło w gardle;
• gruźlicy;
• przyjmowania leków (tzw. inhibitorów ACE) przy nadciśnieniu tętniczym, niewydolności serca i chorobie niedokrwiennej serca. 

Jak leczyć kaszel?

Metody leczenia kaszlu zarówno u dorosłych, jak i dzieci są takie same. Przy kaszlu mokrym podaje się leki wykrztuśne (w postaci syropów lub tabletek), które zwiększają wydzielanie śluzu i zmniejszają jego gęstość. Kaszel suchy natomiast tłumi się lekami hamującymi odruch kaszlowy.

Kaszel możemy też łagodzić domowymi, wypróbowanymi od pokoleń metodami, takimi jak:

• domowe syropy z cebuli, tymianku lub czystka;
• nawilżanie suchego, ciepłego powietrza w pomieszczeniu – zwłaszcza przy kaszlu suchym – za pomocą urządzeń nawilżających, rozwieszonych na poręczach krzeseł nawilżonych ręczników albo niewielkiego... akwarium;
• inhalacje, czyli wdychanie pary z gorącej wody wzbogaconej o środki antybakteryjne, przeciwwirusowe i rozrzedzające wydzielinę – zwłaszcza przy kaszlu mokrym; do inhalacji możemy użyć olejku sandałowego, eukaliptusowego, lawendowego, z rozmarynu, mentolowego, kamforowego, z drzewa herbacianego, sosny, majeranku, a także naparów ziołowych z rumianku lub czystka;
• maści rozgrzewające, które zawierają podobne jak w inhalacjach substancje aktywne, a które należy aplikować na klatkę piersiową i plecy, dodatkowo oklepując te miejsca dłonią złożoną w łódeczkę, aby przyśpieszyć uwalnianie się wydzieliny z oskrzeli;
• postawienie baniek – zwłaszcza przy kaszlu, który jest efektem infekcji i długo nie przechodzi; bańki mobilizują układ odpornościowy do zwalczania wirusów i bakterii, a stawia się je na klatce piersiowej i plecach; nie wolno ich stawiać na kręgosłupie i nerkach.

Gdy kaszle dziecko…

Kaszel u dziecka może również oznaczać takie choroby, jak: zapalenie oskrzelików, krup (zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli), zapalenie tchawicy i nagłośni, alergię na substancje toksyczne (dym z papierosów, perfumy, zanieczyszczenia w powietrzu) oraz mukowiscydozę. Przewlekły kaszel u dziecka może mieć podłoże psychogenne, np. nasila się w szkole, w sytuacji stresowej, a ustępuje w nocy lub podczas zabawy.

Partnerem cyklu poradników jest

Artykuł pochodzi z numeru 3/2019 magazynu „Integracja”.

Zobacz, jak możesz otrzymać magazyn Integracja.

Sprawdź, jakie tematy poruszaliśmy w poprzednich numerach (w dostępnych PDF-ach).