Nowa ustawa o pomocy społecznej

2 kwietnia 2004 r. prezydent podpisał ustawę o pomocy społecznej. Oznacza to, że nowe przepisy wchodzą w życie już 1 maja 2004 r. Poniżej postaramy się pokrótce przybliżyć najważniejsze zapisy nowej ustawy.

W świetle nowej ustawy instytucje pomocy społecznej udzielają pomocy osobom i rodzinom w szczególności z powodu:

• ubóstwa
• sieroctwa
• bezdomności
• bezrobocia
• niepełnosprawności
• długotrwałej lub ciężkiej choroby
• przemocy w rodzinie
• potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności
• bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych
• braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze
• trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy
• trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
• alkoholizmu lub narkomanii
• zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej
• klęski żywiołowej lub ekologicznej 

Komu przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej

• Osobom posiadającym obywatelstwo polskie mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium RP
• Cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium RP posiadającym zezwolenie na osiedlenie się, zgodę na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w RP
• Obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, przebywającym na terytorium RP, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt

Kryterium dochodowe

Większość świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobom, których dochody nie przekraczają kryterium dochodowego.

• Kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej - 461 zł
• Kryterium dochodowe na osobę w rodzinie - 316 zł
• Dochód z 1 hektara przeliczeniowego wynosi 194 zł

Dochody uzyskane z gospodarstwa rolnego oraz z pozarolniczej działalności są sumowane.

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej nie przysługuje osobom odbywającym karę pozbawienia wolności. W przypadku osób czasowo aresztowanych, świadczenie jest zawieszane, a za okres tymczasowego aresztowania nie przysługuje świadczenie.

Świadczenia z pomocy społecznej

Pomoc społeczna udziela wsparcia w formie świadczeń pieniężnych oraz niepieniężnych.

Świadczenia pieniężne to:

• zasiłek stały
• zasiłek okresowy
• zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy
• zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie
• pomoc dla rodzin zastępczych
• pomoc na usamodzielnienie się oraz kontynuowanie nauki
• świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców

Świadczenia niepieniężne to:

• praca socjalna
• bilet kredytowy
• składki na ubezpieczenie zdrowotne
• składki na ubezpieczenie społeczne
• pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie
• sprawienie pogrzebu
• poradnictwo specjalistyczne
• interwencja kryzysowa
• schronienie
• posiłek
• niezbędne ubranie
• usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy
• specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia
• mieszkanie chronione
• pobyt i usługi w domu pomocy społecznej
• opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej
• pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie - w formie rzeczowej dla osób usamodzielnionych
• szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze

Zasiłek stały

Przysługuje pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeśli nie przekracza ona kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, czyli 461 zł.

Zasiłek stały przysługuje także osobie pełnoletniej pozostającej w rodzinie, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Wysokość zasiłku stałego jest uzależniona od wysokości dochodu osoby oraz dochodu rodziny i ustala się ją w następujący sposób:

• w przypadku osoby gospodarującej samotnie, zasiłek stanowi różnicę między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby. Zasiłek nie może w tym wypadku przekroczyć 418 zł.
• w przypadku osoby w rodzinie, zasiłek stanowi różnicę między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na osobę w rodzinie

Kwota zasiłku stałego nie może być niższa niż 30 zł miesięcznie.

W przypadku zbiegu uprawnień do zasiłku stałego i renty socjalnej, zasiłek stały nie przysługuje.

Zasiłek okresowy

Przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń w innych systemach zabezpieczenia społecznego. Aby uzyskać zasiłek, należy spełniać kryterium dochodowe.

Wysokość zasiłku okresowego jest uzależniona od wysokości dochodu osoby oraz rodziny i ustala się ją w następujący sposób:

• w przypadku osoby gospodarującej samotnie, zasiłek stanowi różnicę między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby. Zasiłek nie może w tym wypadku przekroczyć 418 zł.
• wprzypadku osoby w rodzinie, zasiłek stanowi różnicę między kryterium dochodowym na osobę w rodzinie a dochodem na osobę w rodzinie

Kwota zasiłku ustalona w ten sposób nie może być niższa niż 50 proc. różnicy między kryterium dochodowym a dochodem. Jednocześnie nie może być on niższy niż 20 zł.

Okres przyznawania takiego zasiłku ustalany jest przez ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy.

Zasiłek celowy

Jest on przyznawany za zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej, w szczególności na:

• zakup żywności
• leki lub leczenie
• opał
• odzież
• niezbędne przedmioty użytku domowego
• drobne remonty i naprawy w mieszkaniu

W przypadku osób bezdomnych oraz osób niemających dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń zdrowotnych (zgodnie z ustawą o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w NFZ) zasiłek celowy może zostać przyznany na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne.

Zasiłek celowy może zostać przyznany osobie lub rodzinie, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej. W takich wypadkach pomoc przyznawana jest bez względu na dochód.

Uwaga!
W szczególnie uzasadnionych wypadkach przewidziano możliwość przyznania osobie lub rodzinie przekraczającym kryterium dochodowe specjalnego zasiłku celowego (w wysokości nie przekraczającej odpowiedniego kryterium dochodowego). Osoby takie mogą także uzyskać zasiłek okresowy, celowy lub pomoc rzeczową, pod warunkiem zwrotu części lub całości przyznanej pomocy.

Składka emerytalno-rentowa

dla osoby rezygnującej z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem (także współmałżonka) oraz rodzeństwem.

Takim osobom ośrodek pomocy społecznej opłaca składki emerytalno-renotwe za czas sprawowania opieki. Dotyczy to także osób, które w związku ze sprawowaniem opieki przebywają na urlopie bezpłatnym.

Warunki uzyskania takiej pomocy:

• dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie może przekraczać 150 proc. kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
• osoba opiekująca się nie może podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów lub pobierać renty bądź emerytury
• konieczność sprawowania opieki musi być potwierdzona zaświadczeniem wydanym przez lekarza

Uwaga!
Składka nie będzie opłacana osobom, które:

• ukończyły 50 lat i nie posiadają okresu ubezpieczenia wynoszącego co najmniej 10 lat
• posiadają okres ubezpieczenia wynoszący 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn

Pomoc w celu ekonomicznego usamodzielnienia

Pomoc może zostać udzielona w formie pieniężnej lub rzeczowej.

Pomoc w formie pieniężnej:

• jednorazowy zasiłek celowy
• nieoprocentowana pożyczka, która może być umorzona w części lub w całości

Pomoc w formie rzeczowej - udostępnienie maszyn i narzędzi pracy stwarzającym możliwość zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających pracę osobom niepełnosprawnym.

Poradnictwo specjalistyczne

zwłaszcza prawne, psychologiczne i rodzinne. Pomoc społeczna ma obowiązek udzielać informacji z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego oraz ochrony lokatorów. W zakresie poradnictwa psychologicznego i rodzinnego ośrodki pomocy społecznej powinny prowadzić diagnostykę, profilaktykę oraz terapię.

Pomoc dla osób bezdomnych

Gmina ma obowiązek zapewnić schronienie, posiłek oraz niezbędne ubranie osobom, które są tego pozbawione. Dodatkowo osoba bezdomna może zostać objęta indywidulanym programem wychodzenia z bezdomności, który polega na wspieraniu osoby bezdomnej w rozwiązywaniu jej problemów życiowych, w szczególności rodzinnych i mieszkaniowych, oraz pomocy w uzyskaniu zatrudnienia.
Indywidualny program jest opracowywany przez pracownika socjalnego wspólnie z osobą bezdomną.
 
Usługi opiekuńcze

Wsparcie w postaci usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych udzielana jest osobom, które z powodu wieku, choroby itd. potrzebują pomocy innych osób.
Usługi takie mogą być przyznane zarówno osobom samotnym, jaki i osobom, które mają rodzinę, w przypadku, gdy rodzina nie jest w stanie opieki takiej zapewnić.

Usługi obejmują przede wszystkim pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, pielęgnację zaleconą przez lekarza. W ramach specjalistycznych usług opiekuńczych pomoc dostosowana jest do szczególnych potrzeb osoby wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności.

Warunki korzystania z usług opiekuńczych oraz specjalistycznych usług opiekuńczych, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, ustalane są przez radę gminy w drodze uchwały.

Mieszkania chronione

Jest to forma pomocy społecznej. Może nią zostać objęta osoba, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, ale nie wymaga usług świadczonych przez jednostkę całodobowej opieki. Pomoc w postaci mieszkań chronionych ma na celu przygotowanie osób tam przebywających do prowadzenia samodzielnego życia.

Domy pomocy społecznej

Pomoc w postaci pobytu w domu pomocy społecznej skierowana jest do osób, które wymagają całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, a dla której pomoc nie może być zrealizowana w postaci usług opiekuńczych.

Domy pomocy społecznej dzielą się na:

• domy dla osób w podeszłym wieku
• domy dla osób przewlekle somatycznie chorych
• domy dla osób przewlekle psychicznie chorych 
• domy dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie
• domy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie
• domy dla osób niepełnosprawnych fizycznie

Pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny w wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania, którego wysokość w zależności od tego czy dom ma zasięg gminny, powiatowy czy regionalny, ustalana jest przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa.

Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:

• mieszkaniec domu - do wysokości 70 proc. swojego dochodu
• małżonek, zstępni przed wstępnymi, w przypadku gdy dochód tych osób przekracza 250 proc. kryterium dochodowego, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 250 proc. tego kryterium
• w przypadku niewywiązania się z wnoszenia opłat przez osoby wymienione powyżej, za pobyt w domu płaci zastępczo gmina. Gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych na ten cel wydatków.

Za pobyt w domu opieki społecznej opłaty wnoszą w kolejności:

• mieszkaniec domu
• małżonek, zstępni przed wstępnymi
• gmina, z której osoba została skierowana do domu opieki społecznej

W przypadku, gdy mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność, rodzina oraz gmina nie mają obowiązku wnoszenia opłat.

Kontrakt socjalny

Pracownik socjalny może zawrzeć kontrakt z osobą lub rodziną w trudnej sytuacji życiowej. Kontrakt będzie określał zasady współdziałania tych osób z ośrodkiem pomocy społecznej. Odmowa zawarcia kontraktu socjalnego lub niedotrzymywanie jego postanowień mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Pełny tekst ustawy

Opracowanie: Dorota Landsberger
Źródło: Ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r. (na podstawie tekstu ustawy zamieszczonego na portalu www.sejm.gov.pl)