Raport NIK na temat kształcenia osób niepełnosprawnych

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli organizacji i finansowania kształcenia osób niepełnosprawnych w szkołach publicznych. W raporcie można znaleźć m.in., że w dziedzinie edukacji osób niepełnosprawnych udało się już wiele osiągnąć - zwiększono np. ilość szkół i oddziałów prowadzących nauczanie integracyjne, jednak nadal w wielu przypadkach nie zdołano zapewnić warunków kształcenia określonych w przepisach.

Zastrzeżenia wysuwane przez NIK nie dotyczą jedynie szkół, ale także innych instytucji, które w różny sposób uczestniczą w procesie kształcenia integracyjnego i specjalnego. Kontrola przeprowadzona w 2003 r. obejmowała Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, 7 kuratoriów oświaty, 7 poradni psychologiczno-pedagogicznych, 4 ośrodki szkolno-wychowawcze oraz 26 szkół lub zespołów szkół, prowadzonych przez gminy lub powiaty.

Szkoły

Kontrola NIK stwierdziła, że w ponad 40 proc. badanych placówek przekroczono dopuszczalną liczbę uczniów w klasach specjalnych lub integracyjnych. W dużej mierze wynikało to z ograniczeń finansowych, które uniemożliwiały zatrudnienie odpowiedniej liczby nauczycieli lub utworzenie nowych oddziałów integracyjnych. Także względy finansowe były głównym powodem nieprawidłowości dotyczących przebiegu nauczania indywidualnego. W 36 proc. szkół nie przestrzegano wymiaru godzin nauczania indywidualnego lub częstotliwości prowadzenia tych zajęć.

Prawie wszystkie badane szkoły prowadzące klasy integracyjne zatrudniały nauczycieli wspomagających pracę nauczyciela przedmiotowego, jednak w większości szkół nauczyciel wspomagający uczestniczył jedynie w części zajęć. W jednym wypadku stwierdzono wykorzystanie środków przeznaczonych na zatrudnienie nauczyciela wspomagającego na zupełnie inne cele.

W ponad połowie szkół (63 proc.) przestrzegano obowiązku dostosowywania wymagań edukacyjnych do możliwości psychofizycznych ucznia oraz jego tempa rozwoju. Polegało to m.in. na opracowaniu przez zespoły specjalistów, na podstawie orzeczenia z poradni psychologiczno-pedagogicznej, odpowiedniego zestawu treści nauczania oraz rozłożenia go tak, aby jak najefektywniej wspierać rozwój ucznia. W jednej trzeciej badanych placówek tego rodzaju dostosowania nie przeprowadzono lub nie wywiązano się z deklarowanych w tym zakresie działań.
Podobnie, w jednej trzeciej szkół poddanych kontroli stwierdzono niewystarczające działania w zakresie indywidualnych zajęć rewalidacyjnych, zalecanych w orzeczeniach poradni psychologiczno-pedagogicznych. W tym ostatnim wypadku powodem niedopełnienia obowiązków były nie tylko trudności finansowe, ale także zbyt duża ogólnikowość zaleceń poradni, które nie precyzowały, w jaki sposób należy z dzieckiem pracować. Raport NIK podkreśla jednak, że prawie żadna ze szkół nie wnioskowała o sprecyzowanie owych zaleceń.

W zdecydowanej większości kontrolowanych szkół, zatrudnieni pedagodzy spełniali wymagania określone przez rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczególnych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli. Jedynie w kilku szkołach stwierdzono nieprawidłowości związane z wykształceniem kadry - dotyczące zarówno kwalifikacji kierunkowych, jak również przygotowania do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

Kontrola wykazała ponadto, że około 2/3 szkół, zarówno specjalnych, jak i ogólnodostępnych, nie miało wystarczającej liczby aktualnych podręczników przystosowanych do potrzeb dzieci niepełnosprawnych. Była to jedna z przyczyn trudności w realizacji zalecanego programu nauczania.

Wiele pozostaje także do zrobienia w kwestii likwidacji barier architektonicznych. Jedynie 26 proc. spośród badanych placówek dostosowała swoje pomieszczenia tak, aby niepełnosprawne dzieci mogły bez przeszkód uczestniczyć w zajęciach. W pozostałej części szkół wykonano jednie część niezbędnych prac lub nie podjęto żadnych działań w tym kierunku. W wielu wypadkach nie wykorzystywano także możliwości sfinansowania prac remontowych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W 6 z badanych szkół stan techniczny obiektów stwarzał zagrożenie dla bezpieczeństwa uczniów.

Kontrolerzy NIK zbadali także sposób wydatkowania środków finansowych przez szkoły i w zdecydowanej większości nie stwierdzono uchybień w tej kwestii. Jedynie w dwóch placówkach kontrola wykazała znaczące nieprawidłowości w gospodarowaniu środkami finansowymi oraz majątkiem, np. naruszanie ustawy o zamówieniach publicznych przy zakupie usług remontowych.
Zdecydowanie jednak częściej stwierdzano niedoinwestowanie szkół, które nie miały środków na zakup m.in. pomocy naukowych czy prowadzenie zajęć logopedycznych i rehabilitacyjnych. Był to kolejny czynnik, który utrudniał realizowanie obowiązku szkolnego przez niepełnosprawnych uczniów.

Poradnie psychologiczno-pedgogiczne

Kontroli poddanych zostało także 7 poradni psychologiczno-pedagogicznych. Wykazała ona, że poradnie zajmowały się głównie działalnością diagnostyczną, poradnictwem oraz konsultacjami, natomiast w mniejszym stopniu profilaktyką i pomocą bezpośrednią. Było to spowodowane brakiem specjalistów i ponownie brakiem wystarczających środków finansowych.
W trzech badanych ośrodkach stwierdzono także bardzo długi czas oczekiwania na badania, sięgający nawet jednego roku - w przypadku poradni w Dębicy.

Stwierdzono jednocześnie, że orzeczenia wydawane przez poradnie nie zawierały konkretnych wskazówek co do zalecanych form stymulacji rozwoju dziecka, rewalidacji, terapii itd. W tym zakresie pozytywnie oceniono jedynie poradnię w Dębicy, która nie tylko wydawała orzeczenia ze szczegółowymi zleceniami, ale także bardzo aktywnie współpracowała z rodzicami dzieci niepełnosprawnych oraz szkołami.

85,7 proc. badanych poradni nie było dostosowanych dla osób niepełnosprawnych, czego powodem był nie tylko brak środków, ale w niektórych wypadkach także brak przekonania o konieczności wykonania takich dostosowań.

Kuratoria oświaty

Najwyższa Izba Kontroli oceniała również pracę kuratoriów oświaty. Stwierdzono, że placówki dysponowały pełną wiedzą na temat kształcenia dzieci niepełnosprawnych w podlegających im szkołach. Pozytywnie oceniono także wiedzę kuratoriów na temat warunków funkcjonowania poradni psychologiczno-pedagogicznych. Zastrzeżenia pojawiły się natomiast w kwestii nadzoru pedagogicznego, w tym mierzenia jakości pracy szkół i placówek oświatowych - zanotowano poważne opóźnienia w realizacje tego obowiązku.
W kuratoriach oświaty w Gdańsku i Warszawie stwierdzono brak danych o dzieciach niepełnosprawnych, które nie realizowały obowiązku nauki. Także MENiS miał na ten temat jedynie szacunkowe informacje.

MENiS

W odniesieniu do Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, kontrola stwierdziła opóźnienia w wydaniu niektórych przepisów wykonawczych w zakresie kształcenia osób niepełnosprawnych, do których wydania obligowała ustawa o systemie oświaty.

Wnioski

We wnioskach pokontrolnych Najwyższa Izba Kontroli zaleciła zintensyfikowanie prac nad brakującymi aktami wykonawczymi do ustawy o systemie oświaty oraz znowelizowanie rozporządzenia w sprawie sposobu i trybu organizowania nauczania indywidualnego, które w chwili obecnej utrudnia dzieciom niepełnosprawnym objętym takim nauczaniem, realizowanie obowiązku nauki w szkole.

We wnioskach kontrolerzy NIK zalecili także, aby kuratoria oświaty zintensyfikowały nadzór pedagogiczny oraz działania mające na celu zwiększenie świadomości kadry pedagogicznej o potrzebie wprowadzania nowych form kształcenia, lepiej przystający do potrzeb dzieci niepełnosprawnych.
Zalecono także wprowadzenie przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne jasnych procedur związanych z badaniami i wydawaniem orzeczeń oraz wprowadzenia zamian organizacyjnych, które skrócą czas oczekiwania na badanie.
Zauważono także potrzebę wypracowania efektywniejszych form współpracy między kuratoriami a jednostkami samorządu terytorialnego.

Pełna wersja raportu dostępna jest na stronie www.nik.gov.pl

Opracowanie: Dorota Landsberger
Źródło: Informacja o wynikach kontroli organizacji i finansowania kształcenia osób niepełnosprawnych w szkołach publicznych