10 pytań o prawa pracownika. Odpowiadamy

Czy informować pracodawcę o orzeczeniu? Ile mogę dorobić do renty? Czy mogę pracować w godzinach nadliczbowych? Do Centrów Integracja trafia wiele pytań od pracowników. Odpowiadamy na najbardziej podstawowe.

1. Czy informować o orzeczeniu?

„Mam orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności. Właśnie znalazłem pracę, czy muszę informować pracodawcę o tym, że mam orzeczenie?”

Przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie ustanawiają obowiązku informowania pracodawcy o posiadaniu orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Według informacji, które można znaleźć na stronie Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, korzystanie przez osobę z niepełnosprawnością z uprawnień pracowniczych przewidzianych w ww. ustawie jest prawem, a nie obowiązkiem.

Pracodawca może żądać (w myśl przepisów Kodeksu pracy) rozmaitych danych osobowych, jeżeli podanie takich danych jest konieczne ze względu na korzystanie przez pracownika ze szczególnych uprawnień przewidzianych w prawie pracy. W tej kategorii mieści się również informacja o stopniu niepełnosprawności.

Zatem decyzja o zgłoszeniu pracodawcy faktu posiadania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności należy wyłącznie do pracownika. Osoba z niepełnosprawnością nie zgłaszając faktu posiadania orzeczenia, nie ponosi z tego tytułu negatywnych konsekwencji, ale też nie korzysta z uprawnień przysługujących pracownikom z niepełnosprawnością.

2. 21 dni na pobyt w sanatorium

„Pracuję w biurze, mam umiarkowany stopień niepełnosprawności. Czy należy mi się 21 dni zwolnienia z pracy, bo wyjeżdżam do sanatorium?”

W myśl przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej, osoba ze znacznym lub z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1. w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
2. w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekraczać 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Oznacza to, że w przypadku korzystania w danym roku przez osobę z niepełnosprawnością z dodatkowego urlopu wypoczynkowego, pracodawca ustalając wymiar zwolnienia na turnus, udzielonego w tym samym roku kalendarzowym, bierze pod uwagę wymiar wykorzystanego wcześniej dodatkowego urlopu.

Należy jednocześnie podkreślić, że prawo do korzystania z ww. zwolnienia przysługuje tylko w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym. Osoby skierowane do sanatorium przez lekarza NFZ nie mogą więc, podobnie jak osoby korzystające z prewencji rentowej ZUS, z takiego zwolnienia korzystać.

3. Czy mogę pracować?

„Mam orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. Czy mogę pracować?”

Posiadanie orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy nie oznacza niemożności podjęcia zatrudnienia.

W myśl przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, „Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy”.

Tak jak w przypadku każdego pracownika (bez względu na to, czy jest osobą z niepełnosprawnością, czy też nie), o możliwości podjęcia zatrudnienia na danym stanowisku pracy decyduje lekarz medycyny pracy. Pozytywne orzeczenie lekarza medycyny pracy oznacza, że pracownik może być zatrudniony na określonym stanowisku pracy.

Więcej informacji o tym, czy osoby z niepełnosprawnością mogą pracować, znaleźć można w artykule na naszym portalu.

4. Dodatkowy urlop

„Mam umiarkowany stopień niepełnosprawności. Po zakończeniu studiów podjęłam zatrudnienie. Słyszałam, że osoby niepełnosprawne mają prawo do dłuższego urlopu. Czy to prawda?”

Osoby posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, w myśl przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej mają prawo do urlopu dodatkowego, przysługującego w wymiarze 10 dni. Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.

Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba z niepełnosprawnością nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego ze wskazanych powyżej stopni niepełnosprawności. Za dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności należy uznać dzień posiedzenia zespołu orzekającego (data wydania orzeczenia).

Więcej informacji dotyczących urlopu dodatkowego można znaleźć na stronie Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

5. Godziny nadliczbowe

„Mam lekki stopień niepełnosprawności. Specyfika mojej pracy wymaga, abym czasami pracował w godzinach nadliczbowych. Powiedziano mi, że jak mam orzeczenie, to nie mogę. Czy tak rzeczywiście jest?”

Czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a czas pracy osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Osoba z niepełnosprawnością nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Jednak w ustawodawca przewidział dwa wyjątki:

• pierwszy dotyczy osób zatrudnionych przy pilnowaniu,
• drugi dotyczy sytuacji, gdy na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Zatem jeśli zostanie złożony wniosek do pracodawcy o umożliwienie pracy w godzinach nadliczbowych, a lekarz medycyny pracy wyda orzeczenie zawierające zgodę na to, nie ma przeszkód, by pracownik posiadający orzeczenie o stopniu niepełnosprawności tak pracował.

6. Zabiegi w godzinach pracy

„Mam orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, dostałam skierowanie na rehabilitację. Niestety, zabiegi odbywają w godzinach pracy, a pracodawca nie chce mi umożliwić wychodzenia z pracy. Czy ma do tego prawo?”

Osoba ze znacznym lub z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia m.in. w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. W tej sytuacji, takie zwolnienie od pracy skutkuje usprawiedliwioną nieobecnością pracownika w pracy. Nieobecność w takim przypadku może trwać cały dzień lub kilka godzin, a pracodawca nie może wymagać, aby pracownik korzystał z urlopu wypoczynkowego.

W przypadku zwolnienia od pracy w celu wykonania zabiegów leczniczych lub usprawniających, nie ma żadnych ograniczeń dotyczących maksymalnego, łącznego wymiaru liczby dni roboczych tego zwolnienia (w przypadku zwolnienia na turnus jest to 21 dni roboczych). Określony jest tylko jeden warunek, tj. że czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Pracodawca ustala zasady dokumentowania ww. nieobecności w pracy.

7. Praca w ochronie

„Mam umiarkowany stopień niepełnosprawności, do tej pory pracowałem przy produkcji po 7 godzin. Mój zakład się zamknął i teraz zaczynam pracę w ochronie, ale mój pracodawca powiedział mi, że będę pracował w systemie 12-godzinnym. Czy to jest zgodne z przepisami, żebym tak pracował?”

Czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a czas pracy osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Jednak od tej zasady są wyjątki i jednym z nich (w myśl art. 16 ustawy o rehabilitacji) jest czas pracy osób zatrudnionych przy pilnowaniu. Osoby te pracują według zasad wynikających z Kodeksu pracy, a więc nie dotyczą ich przepisy dotyczące skróconej normy czasu pracy.

8. Ile mogę dorobić do renty?

„Mam rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Podjęłam pracę. Ile mogę dorobić do renty?”

Jeżeli zarobki przekroczą 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia, ale nie będą wyższe niż 130 proc. tej kwoty, to świadczenie zostanie zmniejszone.

Natomiast jeśli zarobki przekraczają 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia, świadczenie zostanie zawieszone.

Aktualne informacje o kwotach powodujących zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia można znaleźć na stronach ZUS.

Warto zauważyć, że inaczej się przedstawia sytuacja osób pobierających rentę socjalną. Jeżeli osoba otrzymująca ww. rentę osiągnie przychód większy niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to renta socjalna za każdy miesiąc, w którym będzie przekroczony ten próg, zostanie zawieszona.

Osoba pobierająca rentę socjalną i osiągająca przychód, powinna powiadomić o tym ZUS w formie pisemnego oświadczenia.

9. Dodatkowa przerwa w pracy

„Pracuję w call center, mam umiarkowany stopień niepełnosprawności. Mamy jedną 10-minutową przerwę, a ponieważ mam cukrzycę i muszę brać leki, potrzebna mi druga przerwa. Mój pracodawca mówi, że muszę tę drugą przerwę odpracować. Czy to prawda?”

Zgodnie z art. 134 Kodeksu pracy, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

Niezależnie od tego uprawnienia, osoba z niepełnosprawnością ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą wykorzystać może na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas takiej dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.

10. Zmiana stopnia niepełnosprawności

„Przez kilka lat miałem stopień umiarkowany, który był przyznawany na 2-3 lata. W maju tego roku otrzymałem stopień lekki. Mój pracodawca twierdzi, że nie przysługuje mi już urlop dodatkowy, nawet ten okres od stycznia do maja.”

Jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej lub też zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności na lekki (zarówno zaległych, jak i bieżących).

W takim przypadku brak jest podstaw do zastosowania zasady urlopu w wymiarze proporcjonalnym. Utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje utratę prawa do kolejnego, dodatkowego urlopu wypoczynkowego.