Lista Mocy 1918-2018. Zofia Książek-Bregułowa

1920–2014
aktorka, poetka, łączniczka w Powstaniu Warszawskim

Urodziła się w Kielcach i tam zdała maturę. Tuż po wybuchu II wojny światowej rozpoczęła w Warszawie studia aktorskie w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Jak później pisała, te tajne lekcje trzymały ją przy życiu. Ostatnie egzaminy zdała tuż przed wybuchem Powstania Warszawskiego, w którym została łączniczką (ps. Żaneta) w zgrupowaniu Armii Krajowej „Krybar”. Opiekując się rannymi, 5 września została ciężko ranna i prawie całkowicie straciła wzrok. Pobyt w obozie jenieckim w Oberlangen pogłębił tę dysfunkcję. Po wyzwoleniu wyjechała do Edynburga, gdzie po dwóch operacjach jej widzenie poprawiło się z dwóch do czterech procent w prawym oku. Na lewe nie widziała już nigdy. W szkockim szpitalu poznała utalentowanego skrzypka Włodzimierza Bregułę – przyszłego męża, wielką miłość życia.

Jej determinacja, aby pozostać w zawodzie, była na tyle silna, że podjęła studia w londyńskiej Królewskiej Akademii Sztuki Dramatycznej, a po powrocie do ojczyzny była jedyną w Polsce ociemniałą aktorką. Zadebiutowała w 1949 r. w Państwowym Teatrze Ziemi Opolskiej rolą Zośki-wariatki w Placówce Prusa. Spełniała się też na estradzie i jako aktorka radiowa. Otrzymała wiele entuzjastycznych recenzji, rokowano jej wielką przyszłość albo też odbierano nadzieję. W obszernych artykułach opisywano historię jej życia, które zamieniła w sztukę. W sztuce też odnalazła wiarę w życie. W jednym z wierszy nazwała siebie „modlitwą dziękczynną”.

Po przeprowadzce do Katowic dostała angaż w Teatrze Śląskim, ale dobra passa się skończyła. Na rolę czekała wiele lat... Przed załamaniem ratowały ją setki koncertów żywego słowa i spotkania z młodzieżą.

W 1985 r. niefortunnie upadła i zupełnie ociemniała, rok później zmarł jej mąż. Wtedy jednak nieoczekiwanie doświadczyła – jak opisywała – „prawdziwej ulewy barw”. Psychotronicy nazywają to widzeniem pozazmysłowym.

Jest bohaterką książki Barbary Czajkowskiej „Będziesz jedna, jedyna...” (1995), a także filmów: „Prawo do sceny” (1978), „Poezja utkana z jej życia” (1999) i „Zamiast świateł rampy” (2003) oraz „Podróż do zielonych cieni” (2009). W 2010 r. została patronką Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomychi Słabowidzących w Dąbrowie Górniczej.

Zmarła w 2014 r. Pozostały po niej tomiki poezji, zbiór opowiadań, monografie, bogaty zbiór fotografii, a w archiwach radiowych – zapisy kreacji (m.in. Ofelii i Antygony).
Zofia Książek-Bregułowa była członkiem Związku Ociemniałych Żołnierzy RP, Światowego Związku Żołnierzy AK, St. Dunstan’s – brytyjskiej organizacji osób ociemniałych w służbie wojskowej – i honorowym członkiem Związku Artystów Scen Polskich. Została odznaczona m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.