Lista Mocy 1918-2018. Tytus Czyżewski

1880–1945
malarz, poeta, nauczyciel

Twierdził, że za wierność swoim artystycznym przekonaniom płacił niezrozumieniem, samotnością i odtrąceniem. Poczucie odrzucenia towarzyszyło mu od wczesnego dzieciństwa. Garbaty chłopak nie znalazł przyjaciół wśród rówieśników, dlatego otoczył się książkami, zdobywał wiedzę i obserwował prace artystów ludowych. To właśnie rzeźbiarze i malarze na szkle z okolic Limanowej stali się pierwszą inspiracją malarza i poety, który kształcił się u Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, jednak w późniejszym okresie odrzucił założenia młodopolskich twórców, podążając własną drogą i tworząc sztukę awangardową.

Jego życie toczyło się pomiędzy Krakowem, Paryżem i Warszawą. Do Paryża, po naukę i inspiracje wyjechał w 1907 r. Tam zachwycił się malarstwem Paula Cezanne’a. W tym roku zadebiutował też utworem dramatycznym „Śmierć fauna”, w którym krytycy literaccy dopatrzyli się wątków osobistych i motywu niezrozumienia przez otoczenie.

Gdy wrócił do Krakowa, pracował jako wykładowca w gimnazjum, ucząc podstaw rysunku. Nie był jednak akceptowany, więc uciekał w sztukę. W 1910 r. miał pierwszą wystawę indywidualną. Spędził kolejny intensywny rok w Paryżu, ale powrócił do Krakowa. Brał aktywny udział w wydarzeniach sztuki niezależnej. Zaczął tworzyć obrazy wielopłaszczyznowe i wyraźnie zaznaczał własny styl.

Tworzył gorączkowo. Wystawiał obrazy, zanim zdążyły wyschnąć. Pisał, łamiąc konwencje językowe, a czasem także normy obyczajowe. Pracował bez wytchnienia zarówno podczas wymuszonego wybuchem I wojny światowej pobytu w Wiedniu, jak i w krakowskiej grupie.

Ekspresjoniści Polscy. Grupa ta istniała do 1922 r., zmieniając po drodze nazwę na Formiści, a Tytus Czyżewski brał udział w każdej jej wystawie, nie zaniedbując przy tym wystaw indywidualnych.

Po rozwiązaniu grupy kolejny raz znalazł się w Paryżu, tym razem w nietypowej dla siebie roli pracownika Biblioteki Polskiej przy ambasadzie. Nie zatrzymało to jednak procesu twórczego. W Paryżu powstały m.in. „Pastorałki”, a po powrocie z placówki dyplomatycznej w jego dorobku malarskim częściej pojawiała się martwa natura.

Wybuch II wojny światowej zastał Tytusa Czyżewskiego w Warszawie. Podczas Powstania Warszawskiego stracił mieszkanie oraz wiersze, które planował wydać w kolejnym tomie poezji. Zmarł w 1945 r. w Krakowie.