Walka z dyskryminacją i ubóstwem obowiązkiem państwa. RPO przedstawił swoje rekomendacje dla ONZ

Umożliwienie łączenia prawa do świadczeń z pracą zawodową, zniesienie ubezwłasnowolnienia, deinstytucjonalizacja systemu wsparcia i prawny zakaz dyskryminacji – to zaledwie kilka z 85. rekomendacji Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO), które przedstawiono ekspertom ONZ. We wrześniu ocenią oni wdrażanie Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami przez Polskę.

Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami ONZ zajmie się oceną tego, jak Polska radzi sobie z wdrażaniem Konwencji. Wiosną br. eksperci z Komitetu przedstawili Polsce tzw. listę zagadnień, zawierającą ponad 50 pytań ws. realizacji praw osób z niepełnosprawnościami. Dotyczyły one m.in. działań dotyczących zapobiegania ubóstwa i dyskryminacji Polaków z niepełnosprawnością.

RPO: każdy powinien móc złożyć skargę

Wiele z zadanych pytań pokrywało się z uwagami, które w styczniu tego roku przedstawił Komitetowi Adam Bodnar w swoim raporcie RPO z wykonania Konwencji. Rzecznik zwrócił w nim uwagę m.in. na konieczność podpisania przez Polskę Protokołu Fakultatywnego do Konwencji, który umożliwi składanie skarg do Komitetu przez obywateli. Obecnie niejako w imieniu osób z niepełnosprawnościami ich problemy prezentuje właśnie Rzecznik Praw Obywatelskich.

Deinstytucjonalizacja

Deinstytucjonalizacji opieki i zapewnienie niezależnego życia w społeczności lokalnej, ze wsparciem asystenta osobistego to szczególne kwestie, które Adam Bodnar przedstawił ekspertom Komitetu ONZ w raporcie. Jak zauważa RPO, Polska nie ma żadnego planu, ani działań na rzecz deinstytucjonalizacji opieki. Brakuje ponadto: planów systemowego zapewnienia asystentury osobistej osobom z niepełnosprawnościami i rozwoju usług świadczonych na poziomie społeczności lokalnej. Zdaniem RPO, ale też przedstawicieli środowiska osób z niepełnosprawnościami, koniecznością jest upowszechnienie modelu wsparcia z tymi elementami.

Szczególną uwagę dr Bodnar zwrócił na sytuacje dzieci przebywających w instytucjach opiekuńczych – np. Domach Pomocy Społecznej. W rekomendacjach wyraźnie zaznacza, że dzieci należy szybko zabrać z DPSów i zapewnić im inne, nieinstytucjonalne formy opieki.

W rekomendacjach RPO apeluje też o stworzenie polityki przeciwdziałania ubóstwu osób z niepełnosprawnością i ich rodzin m.in. poprzez wprowadzenie rozwiązań kompensujących wyższe koszty funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami czy ograniczenie kryteriów dochodowych w dostępie do wsparcia. Zdaniem RPO konieczne jest też umożliwienie łączenia pobierania świadczeń dla opiekunów z możliwością pracy zarobkowej.

Drugim obok ubóstwa zjawiskiem, z którym należy rozpocząć walkę poprzez stworzenie adekwatnego do realiów prawa jest, zdaniem Adama Bodnara, dyskryminacja.

Reforma orzecznictwa: Ujednolicenie tak, niesamodzielność nie

Rekomendacje odnoszą się też do reformy orzecznictwa przygotowywanej przez Międzyresortowy Zespół ds. Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności oraz Niezdolności do Pracy.  Zaznaczona jest w nich  konieczność wdrożenia jednolitego systemu orzekania w zakresie funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami we wszystkich obszarach życia.

RPO zaznacza przy okazji, że obecny system orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy, w sposób niezgodny z Konwencją, skupia się na dysfunkcjach danej osoby – określając niepełnosprawność jako niezdolność do efektywnego pełnienia ról społecznych oraz używając pojęć „niezdolność do pracy” czy „niezdolność do samodzielnej egzystencji”. Dlatego też wątpliwości RPO budzą plany używania w tym kontekście terminu „osoby niesamodzielne”, co jest niezgodne z Konwencją.

Rekomendacje dla Polski

RPO w swoim piśmie do Komitetu ds. Osób z Niepełnosprawnościami odnosi się do problemu dostępności architektonicznej i cyfrowej czy do wymiaru sprawiedliwości, a także do języka migowego. W sesji Komitetu, podczas której zbadane zostanie sprawozdanie polskiego rządu z wdrożenia Konwencji i wydanie rekomendacji dla Polski weźmie udział dr Sylwia Spurek, zastępczyni RPO ds. równego traktowania.