Bezbronni i bezsilni. Działania wymiaru sprawiedliwości wobec osób z niepełnosprawnością

- Trzeba zmienić przepisy i praktykę w postępowaniu wobec osób z niepełnosprawnością psychiczną lub intelektualną, które są uczestnikami postępowania karnego. Inaczej prawa tych osób - a zatem prawa człowieka w ogóle - będą w naszym kraju bardzo poważnie zagrożone – mówił Rzecznik Praw Obywatelskich, dr Adam Bodnar podczas konferencji prasowej 1 lutego 2018 roku.

Temat poszkodowanych przez wymiar sprawiedliwości osób z niepełnosprawnością pojawił się ostatnio przy okazji sprawy Piotra Mikołajczyka, opisanej przez dziennikarkę Dużego Formatu Ludmiłę Anannikovą. Rzecznik zwraca uwagę na to, że wciąż do polskich więzień trafiają osoby z niepełnosprawnością, które wobec wymiaru sprawiedliwości – są całkiem bezbronne.

RPO podważa wyroki sądów

Od początku swojej kadencji Adam Bodnar zwraca uwagę na sytuację więźniów z niepełnosprawnością, zwłaszcza intelektualną i psychiczną, których prawa są nagminnie łamane.

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zbadało sytuacje ponad 100 osób chorujących psychicznie lub z niepełnosprawnością intelektualną, przebywających w jednostkach penitencjarnych. W większości z nich potrzebna była interwencja, a w 35. RPO zakwestionował wyroki sądowe. Jedna z tych spraw dotyczyła Patryka K. Jej szczegóły przytoczył na konferencji prasowej, 1 lutego, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, Krzysztof Olkowicz.

Niezdolny do pracy, zdolny do wiezienia

- Patryk K. wyrokiem nakazowym sądu rejonowego został skazany na siedem miesięcy ograniczenia wolności, polegającej na wykonywaniu niepłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne – opisywał Krzysztof Olkowicz. – Nie byłoby w tym nic złego - dopuścił się kradzieży metalowych części ogrodzenia jednego z grobów na cmentarzu. Jednak Patryk K. orzeczeniem powiatowej komisji ds. orzekania o niepełnosprawności został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy i na wniosek prokuratora zmieniono ten wyrok – bez udziału Patryka ani jego obrońcy na karę więzienia – opowiadał zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich.

Krzysztof Olkowicz podkreślił, że zgodnie z orzeczeniem – Patryk wymaga stałej opieki. Tymczasem mężczyzna trafił do wiezienia, gdzie zaczął się jego dramat i cierpienie.

- Patryk musiał być odizolowany, gdyż jego stan zdrowia i higieny wymagał tego. W momencie, gdy do jego celi wchodził korytarzowy lub oddziałowy, żeby dostarczyć mu posiłek, to trzeba było go wyciągać spod łóżka. Mimo interwencji władz więzienia, mężczyzna odbył cały wyrok – powiedział zastępca RPO.

Dzięki interwencji biura Rzecznika wznowiono postępowanie w sprawie i 16 marca 2016 roku sąd uchylił wyrok nakazowy.

Sprawa jedna z wielu

- To jedna ze spraw, które zakończyły się pozytywnie – zaznaczył Krzysztof Olkowicz.

Sprawa Patryka K. to zaledwie jedna z wielu podobnych sytuacji, w których znajduje się wielu więźniów z niepełnosprawnością psychiczną i intelektualną. Większość z nich – zwłaszcza osoby chorujące psychicznie, pozbawiane są odpowiedniej opieki, a także narażone na liczne szykany. Dodatkowo pobyt w zakładzie karnym często wiąże się dla nich z traumą i pogłębieniem niepełnosprawności.

Aby lepiej przybliżyć sytuację więźniów z niepełnosprawnością, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich przygotowało specjalny raport pn. „Osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w jednostkach penitencjarnych”.

Potrzebna gruntowna reforma

- Nie wystarczy uchwalenie takiej czy innej ustawy. Reforma musi opierać się na tym, że reagujemy na problemy, które dotyczą szczególnych sytuacji – podkreślił Adam Bodnar podczas konferencji.

Kierowane przez niego biuro przygotowało szereg rekomendacji, których celem jest uchronienie osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną przed więzieniami i aresztami. Wśród nich można wymienić m.in. zakaz umieszczania w więzieniach osób w ostrej psychozie i wyznaczenie niewięziennych placówek psychiatrycznych, gdzie skazani z chorobami psychicznymi mogli by być umieszczeni.

- Chcemy, by te osoby najsłabsze nie trafiały w tryby wymiaru sprawiedliwości. Bo one z tych trybów nie wyjdą, jeśli nie zlikwidujemy tych wszystkich błędów lub szczelin w prawie, które powodują, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną do tego systemu trafiają – podkreślił Adam Bodnar. 

Więcej na temat więźniów z niepełnosprawnością przeczytasz na stronie RPO.