Trzecie posiedzenie zespołu ds. rent inwalidzkich

Kolejne, trzecie już spotkanie zespołu eksperckiego ds. rent inwalidzkich poświęcone było sprawom orzecznictwa o stopniu niepełnosprawności oraz orzecznictwa o niezdolności do pracy. Zespół spotyka się w ramach debaty eksperckiej nad "Programem uporządkowania i ograniczenia wydatków publicznych" wicepremiera Jerzego Hausnera.

W pierwszej części spotkania zaprezentowane zostały systemy orzekania o niezdolności do pracy w kilku krajach europejskich: Holandii, Niemczech, Francji, Szwecji, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech oraz we Włoszech. W Unii Europejskiej nie istnieje jeden system orzecznictwa - każdy kraj reguluje te przepisy indywidualnie.

Zaprezentowane systemy różnią się od siebie, jest jednak kilka cech wspólnych: w większości systemów orzecznictwa do renty uprawnia utrata 2/3 zdolności do pracy, renty są automatycznie przekwalifikowywane w emerytury lub renty starcze po osiągnięciu przez rencistę wieku emerytalnego, orzecznictwo prowadzone jest w ramach instytucji ubezpieczeniowej, w pierwszym okresie pobierania renty (kilka do kilkunastu lat) przyznane świadczenia są okresowo weryfikowane.   

Wśród członków zespołu dominował pogląd, że istniejący w Polsce system orzekania o niepełnosprawności oraz orzekania o niezdolności do pracy powinny pozostać rozdzielne, choć stopień ich integracji powinien się zwiększyć w porównaniu z sytuacją obecną. 

Uczestnicy byli zgodni co do propozycji stworzenia jednorodnego systemu orzekania o niezdolności do pracy, który odnosiłby się zarówno do ubezpieczonych w ZUS, KRUS oraz do służb mundurowych. Zespół nie był w pełni zgodny co do tego, czy orzekanie o niezdolności powinno obywać się tak, jak ma to miejsce obecnie w ramach ZUS - jednoosobowo, czy lepiej w tym celu powołać komisję. Jak zauważyło jednak kilku ekspertów przy orzekaniu wieloosobowym rozmywa się odpowiedzialność za podjętą decyzję, zaś obecny system orzekania jednoosobowego funkcjonuje znacznie lepiej niż poprzedzający go system komisyjny.

W kwestii lekarzy orzeczników padły zarzuty, że lekarze ci niekiedy decydują o przyznaniu renty w sprawach spoza ich specjalizacji. Z drugiej natomiast strony wymagania stawiane orzecznikom są bardzo wysokie - muszą to być lekarze z II (najwyższym) stopniem specjalizacji, a w sprawach niezwiązanych z ich specjalizacją zasięgają opinii specjalistów. Ponadto lekarze orzecznicy są stale szkoleni, co nie miało miejsca przed rokiem 1997, kiedy o niezdolności do pracy orzekały komisje lekarskie. Dodatkowo każda decyzja lekarza orzecznika jest sprawdzana przez głównego orzecznika oddziału ZUS, zaś lekarz orzecznik odpowiada osobiście za wydawane orzeczenia. Od decyzji przysługuje też zawsze odwołanie.

Padła również propozycja, by ramach instytucji ubezpieczeniowej (ZUS) powołać dwie instancje orzekania - w pierwszej byłby to lekarz orzecznik (jednoosobowo), a w drugiej (jeszcze w ramach ZUS) - komisja. Obecnie od decyzji orzecznika przysługuje odwołanie bezpośrednio do sądu. Zdaniem części ekspertów pozwoliłoby to usprawnić proces odwoławczy i zmniejszyło liczbę spraw kierowanych do sądów.

Natomiast zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności zdaniem ekspertów powinny pozostać wieloosobowe. W ich składzie, oprócz lekarza, powinni zasiadać również: psycholog, doradca zawodowy, fizjoterapeuta, socjolog lub pracownik socjalny. Część uczestników spotkania była zdania, że zespoły te powinny także działać w ramach ZUS, gdyż obecne ich umiejscowienie nie sprzyja odpowiedniej jakości wydawanych orzeczeń. 

Zespół był zgodny co do potrzeby standaryzacji procedur orzekania. Podkreślano, że w przypadku orzekania o niezdolności do pracy ciężko jest stworzyć sztywne standardy klasyfikacji schorzeń w odniesieniu do wykonywanej pracy, ze względu na bardzo dużą liczbę zawodów i ilość możliwych schorzeń. W tym wypadku należałoby stworzyć standardy dokumentacji choroby lub standardy uzyskiwania i podnoszenia kwalifikacji lekarzy orzeczników, zakresu i szczegółowości wydawanych orzeczeń. Natomiast w przypadku zespołów ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności możliwe byłoby ponadto wypracowanie ściślejszych ram działania zespołów orzekających w postaci np. tabel schorzeń. Uzyskano by dzięki temu znacznie większą niż dotąd jakość i jednorodność uzyskiwanych orzeczeń o niepełnosprawności. - obecny stan w tym zakresie jest - w tym wypadku zdaniem ekspertów wysoce niezadowalający. W tym kontekście pojawił się postulat powołania zespołu eksperckiego, którego zadaniem byłoby wypracowanie w określonym terminie takich standardów.

Ostatnia część spotkania poświecona była zagadnieniu okresowej weryfikacji przyznanych świadczeń rentowych. W wielu krajach nowo przyznane świadczenia rentowe są weryfikowane po roku od momentu ich przyznania, a potem także w latach następnych ze stopniowo malejącą częstotliwością. W tym czasie wiele osób, które utraciło część zdolności do pracy zdołało się przekwalifikować, przystosować do nowej sytuacji życiowej lub zostało zaktywizowanych. Pomogło im to odzyskać zdolność do pracy, niekoniecznie w dawniej wykonywanym zawodzie, nawet w wypadku gdy  ich zdrowia nie uległ poprawie. Taka zasada pozwala na podniesienie jakości i adekwatności wydawanych orzeczeń - w tej kwestii eksperci byli zgodni.

Wątpliwości wzbudziła jedynie okresowa weryfikacja osób o najwyższym stopniu niepełnosprawności, niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Część ekspertów nie zgodziła się z koniecznością okresowej weryfikacji niezdolności do pracy tych osób. Podkreślono jednak, że zastrzeżenie to dotyczyć powinno stosunkowo wąskiej grupy osób o najwyższym stopniu niepełnosprawności.

Na następnym spotkaniu zespół będzie szczegółowo dyskutował o kwestiach weryfikacji uprawnień rentowych w tym także o zaproponowanej w Zielonej Księdze weryfikacji rent przyznanych w przeszłości na czas stały.

W pracach zespołu biorą udział przedstawiciele: Fundacji Aktywnej Rehabilitacji, Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Polskiego Związku Głuchych, NBP, Krajowej Izby Gospodarczo-Rehabilitacyjnej, OPZZ, Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych, Konfederacji Pracodawców Polskich, Krajowego Przedstawicielstwa Emerytów, Rencistów i Osób Niepełnosprawnych, Caritas, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, ZUS, Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Osób Niepełnosprawnych, Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych oraz MGPiPS.

Kolejne spotkanie zespołu zaplanowano na wtorek, 25 listopada br.

Źródło: zespół ds. debaty publicznej przy MGPiPS