Co zmieni Europejski Akt o Dostępności?

Komputery, smartfony i telewizory, usługi bankowe, zakupy przez internet – wszystko to ma być dostępne dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. Trwają prace nad Europejskim Aktem o Dostępności.

Szacuje się, że 80 mln obywateli Unii Europejskiej to osoby z jakimś rodzajem niepełnosprawności. Ponieważ społeczeństwo się starzeje, ocenia się, że do 2020 r. liczba ta wzrośnie do 120 mln. Warunkiem równego i aktywnego uczestnictwa tych osób w społeczeństwie jest dostępność, co do której wymogi zawarte są także w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, ratyfikowanej przez Unię Europejską. Rzecz jednak w tym, by wymogi dostępności były takie same we wszystkich krajach członkowskich.

Walka o podstawowe prawa

Dlatego za sprawę zabrała się Komisja Europejska. W ten sposób rozpoczęły się prace nad Europejskim Aktem o Dostępności, który ma obejmować zasady dostosowania m.in. usług bankowych i bankomatów, komputerów i oprogramowania, telefonów, urządzeń telewizyjnych i usług audiowizualnych, handlu elektronicznego, a po części także transportu.

„Jeśli cyfryzacja ma doprowadzić do prawdziwego przełomu w integracji społecznej osób niepełnosprawnych, starszych lub innych osób dotkniętych jakimikolwiek ograniczeniami w codziennym funkcjonowaniu, musimy stworzyć sprzyjające warunki dla przedsiębiorstw, tak aby mogły oferować produkty i usługi dostępne dla wszystkich” – pisała na naszym portalu pod koniec 2015 r. Marianne Thyssen, unijna komisarz do spraw zatrudnienia, spraw społecznych, umiejętności i mobilności pracowników.

- To, co w tej chwili widzimy w propozycji, będzie miało największy wpływ na usługi bankowe, komputery i wszystkie usługi telekomunikacyjne – będą one dostosowane. To trzy dziedziny, na które oddziaływanie będzie największe. Produkty, np. telekomunikacyjne, także będą musiały być dostosowane. Dostępny tak naprawdę będzie musiał być każdy produkt wprowadzony na rynek. Będzie to więc bardzo duża zmiana – dodał w rozmowie z nami w grudniu 2016 r. węgierski europoseł Ádám Kósa, który pracuje nad tym Aktem w Parlamencie.

„Nie chodzi tylko o dostępność bankomatów, usług finansowych, transportu czy turystyki – lecz o podstawowe prawa obywateli Unii Europejskiej – zaznacza w swoim artykule europoseł Marek Plura. – Nie może być tak, że tylko z powodu niepełnosprawności ktoś nie może skorzystać z terminala płatniczego albo z windy, nie może zamówić produktu przez internet. Przemysłowcy już na etapie projektowania muszą brać pod uwagę to, że z ich produktów mają prawo korzystać wszyscy”.

Konkrety i konsultacje

Obecnie trwają konsultacje Europejskiego Aktu o Dostępności. 13 kwietnia 2017 r. w Ministerstwie Rozwoju odbyło się spotkanie z przedstawicielami organizacji pozarządowych, działających na rzecz osób z niepełnosprawnością.

Dzięki opracowaniu, stworzonemu przez Ministerstwo Rozwoju, możemy przybliżyć Europejski Akt o Dostępności, czyli konkretnie opisać, co jest w jego ramach planowane, czego będzie dotyczyć i od kiedy będzie obowiązywać.

Czym jest Europejski Akt o Dostępności?

• Europejski Akt o Dostępności (po angielsku: European Accessibility Act, w skrócie: EAA) ma być aktem prawnym w formie dyrektywy.
• Obowiązywać ma w każdym kraju członkowskim Unii Europejskiej.
• Ma zapewnić wspólne, jednakowe wymogi dostępności wybranych produktów i usług.
• Celem rynkowym dyrektywy jest poprawa funkcjonowania jednolitego rynku Unii Europejskiej poprzez usuwanie istniejących i zapobieganie powstawaniu nowych barier, które mogą wynikać z różnorodnych przepisów, norm i wytycznych dotyczących dostępności produktów i usług w poszczególnych państwach Unii Europejskiej.
• Celem społecznym dyrektywy jest natomiast większe włączenie społeczne oraz umożliwienie prowadzenia niezależnego życia przez osoby z różnymi niepełnosprawnościami (przy okazji także np. osoby starsze).
• Dyrektywa wspiera realizację postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

Do kogo kierowana jest dyrektywa?

• Jej beneficjentami, czyli tymi, którzy na niej skorzystają, są oczywiście osoby z niepełnosprawnością.
• Dyrektywa kierowana jest natomiast do podmiotów gospodarczych, czyli: producentów, usługodawców, importerów i dystrybutorów.
• Odbiorcą jej zapisów jest też administracja publiczna, czyli organy nadzoru rynku, zamawiający w ramach procedur zamówień publicznych, podmioty przygotowujące i realizujące projekty z funduszy Unii Europejskiej, w tym także samorządy.

Jakie produkty będą musiały być dostosowane?

• Sprzęt komputerowy (w tym laptopy i smartfony) i systemy operacyjne.
• Terminale samoobsługowe, czyli: bankomaty, automaty do sprzedaży biletów (w tym także np. samoobsługowe przechowalnie bagażu czy automaty kolejkowe wydające numerki na poczcie) i urządzenia do odprawy samoobsługowej (np. na lotniskach).
• Urządzenia związane z usługami telefonicznymi, w tym technologie zaawansowane, jak smartfony, iPady, modemy, routery itp.
• Urządzenia elektroniczne do odbioru treści audiowizualnych, jak komputery, telewizory, dekodery, kina domowe, odtwarzacze mp3.

Co trzeba będzie zapewnić w ramach dostosowania produktów?

• Możliwość komunikowania się i orientacji przez więcej niż jeden kanał sensoryczny.
• Alternatywny sposób komunikowania się i orientacji, inny niż mowa.
• Elastyczne możliwości powiększania i kontrastu.
• Elastyczne sposoby kontroli i oddzielania pierwszego planu od tła, włącznie z poprawą wyrazistości.
• Możliwość regulowania głośności.
• Tryb pracy w warunkach ograniczonego zasięgu i ograniczonej siły fizycznej.
• Możliwość połączenia produktu z urządzeniami wspomagającymi.

Które elementy produktów będą musiały być dostosowane?

• Dostępna ma być informacja na temat użytkowania produktu (etykietowanie, instrukcje i ostrzeżenia) – ma być zapewniona przez więcej niż jeden kanał sensoryczny.
• Dostępne ma być opakowanie produktu.
• Dostępny ma być oczywiście sam produkt poprzez funkcjonalność, czyli jego funkcje muszą uwzględniać potrzeby osób z ograniczeniami w tym zakresie.
• Zapewniona ma być możliwość połączenia produktu z urządzeniami wspomagającymi.

Jakie usługi będą musiały być dostosowane?

• Usługi telefoniczne/ łączności elektronicznej, w tym usługi ratownictwa.
• Audiowizualne usługi medialne.
• Usługi towarzyszące transportowi pasażerskiemu, w tym np. zakup biletu, odprawa on-line, informacja w czasie rzeczywistym np. o położeniu pojazdu.
• Usługi bankowe, czyli np. wpłata i wypłata gotówki, bankowość on-line, mobilna).
• E-książki wraz z czytnikami i oprogramowaniem.
• Handel elektroniczny, czyli zakupy w internecie, włącznie ze stronami pośredniczącymi w transakcjach, jak Allegro, OLX czy eBay.

Co konkretnie oznacza dostosowanie usług?

• Dostępne mają być produkty wykorzystywane do świadczenia usług, w tym interfejsy urządzeń.
• Dostępna ma być informacja na temat funkcjonowania usługi – jej treść ma być możliwa do odbioru na różne sposoby i za pośrednictwem więcej niż jednego zmysłu, powinna też być zapewniona alternatywa dla treści, które nie są tekstami.
• Także strona internetowa ma być dostępna dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
• Dostępna ma być także informacja na temat powiązać z usługami wspomagającymi.

Jakie są zasady stosowania Europejskiego Aktu o Dostępności?

• Generalną zasadą jest stosowanie wymogów dostępności w odniesieniu do wszystkich nowych wskazanych w dyrektywie produktów i usług.
• Na taki zapis nie chce zgodzić się część przedsiębiorców, dlatego negocjowane są obecnie odstępstwa od tej zasady.
• Zakłada się więc obecnie, że w ramach odstępstwa firma będzie mogła nie stosować dyrektywy, jeśli spełnienie jej wymogów będzie stanowiło nadmierne obciążenie. Firma sama będzie więc decydować o niestosowaniu dyrektywy, ale będzie musiała uzasadnić tę decyzję.
• Negocjowane jest też odstąpienie od dyrektywy np. w sytuacji, gdy zarządca dworca zapewni inny sposób wykonania usługi, to nie wszystkie automaty będą musiały spełniać wymogi dostępności.
• Rozważany jest także brak konieczności stosowania dyrektywy przez mikroprzedsiębiorstwa.

Przykłady działania Europejskiego Aktu o Dostępności w praktyce

Przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju podali „przykłady z życia”, czyli sytuacje, w których dyrektywa będzie miała zastosowanie.

• Bankomat będzie musiał posiadać dodatkowe funkcje, które umożliwią korzystanie z niego przez osoby niewidome i niedowidzące poprzez np. zainstalowanie mikrofonów, słuchawek, komunikatów głosowych, regulacji głośności, a prócz ekranów dotykowych będzie musiała być też klawiatura.
• Strony internetowe firm będą musiały być zredagowane w sposób zrozumiały dla różnych odbiorców, czyli operować jednoznacznym, nieskomplikowanym językiem. Strony te będą też musiały być zaprojektowane w sposób umożliwiający stosowanie powiększeń, kontrastów, będą musiały zawierać opisy obrazów oraz audiodeskrypcję.

Kiedy Europejski Akt o Dostępności zacznie obowiązywać?

• To jeszcze niestety trochę potrwa. Dyrektywa miałaby zacząć działać sześć lat od wejścia jej w życie. W tym czasie byłyby dwa lata na dostosowanie prawa krajowego do jej zapisów.
• Są też propozycje uwzględnienia dodatkowych okresów przejściowych.
• Z jednego z nich (dodatkowych 5 lat) korzystaliby usługodawcy wykorzystujący produkty, które były wprowadzone na rynek przed wejściem w życie dyrektywy.
• Inny wydłużony okres przejściowy dotyczyły umów na usługi zawartych przed wejściem w życie dyrektywy (do ich zakończenia, ale nie dłużej niż 10 lat).
• Proponuje się także, ze względu na koszty, by terminale samoobsługowe mogły działać do końca ich żywotności technologicznej.
• Na jakim etapie są prace? Plan przewiduje przyjęcie stanowiska przez Parlament Europejski do końca kwietnia 2017 r., a przez Radę Unii Europejskiej do czerwca 2017 r. Następnie obie te instytucje zaczną pracować nad wspólnym tekstem kompromisowym.