Cena ważniejsza niż cele społeczne. Druzgocący raport NIK o przetargach publicznych

Instytucje publiczne mają w rękach potężne narzędzie służące wspieraniu zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Niestety nie chcą z niego korzystać. Przynajmniej w stopniu większym niż jeden procent.

Klauzule społeczne to narzędzie polegające na wspieraniu w procedurze przetargów publicznych firm, które oprócz działalności komercyjnej, podejmują też inicjatywy na rzecz społeczeństwa. Przykładem tego typu organizacji mogą być przedsiębiorstwa i spółdzielnie socjalne zatrudniające osoby z niepełnosprawnością.

W myśl panującego w Polsce prawa, takie firmy mogą liczyć na „fory” podczas przetargów dla instytucji publicznych i samorządowych. W jakiej formie? Może to być m.in. zamawianie cateringu na wydarzenia okolicznościowe, organizowane przez daną instytucję lub firmę, zatrudniającą pracowników z niepełnosprawnością. Niestety, piękne plany nijak się mają do polskich realiów. Dowodem tego jest raport Najwyższej Izby Kontroli.

Plan niezrealizowany

W  2015 r. rząd wydał zalecenia w sprawie stosowania przez administrację rządową klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Przyjęto plan, według którego docelowo 10 proc. zamówień publicznych miało uwzględniać cele społeczne. Wbrew pozorom to założenie nie jest szczególnie ambitne, ponieważ by daną ofertę przedstawić jako „spełniającą cele społeczne” wystarczyło... zatrudnić jednego pracownika z niepełnosprawnością. Okazuje się jednak, że nawet tego nie udało się osiągnąć. W 2015 roku zrealizowano zaledwie… 4,08 proc.! Powstaje pytanie: w ilu przypadkach z tych kilku procent przetargów wygrały podmioty realizujące cele społeczne?

By zbadać to zagadnienie NIK zdecydował się przeprowadzić badanie, które objęło 115 zamówień, przeprowadzonych w latach 2013-2016 przez jednostki administracji rządowej, które udzieliły ponad 247 mln zł zamówień, gdzie zastosowano klauzule bądź aspekty społeczne. Wyniki tej kontroli okazały się druzgocące.

Społeczna skuteczność: poniżej 1 procenta

„Umowy uwzględniające klauzule lub aspekty społeczne stanowiły niespełna 1 procent umów zawartych przez skontrolowane jednostki administracji rządowej od początku 2013 roku do kwietnia 2016 roku – informuje w swoim komunikacie Krzysztof Kwiatkowski, prezes Najwyższej Izby Kontroli. – Z naszego raportu wynika, że stosowanie klauzul społecznych było uznaniowe, a ich skala znikoma” – dodaje.  

Badanie przeprowadzone przez NIK wskazało nawet, że w przetargach, w których zastosowanie klauzul społecznych wiązało się z dodatkowymi punktami, i tak wygrywały firmy, które ich nie stosowały – inaczej było tylko w niecałych 4 promilach przypadków! Ponadto zbadane instytucje nie przeprowadziły analizy rynku pod kątem szerszego zastosowania klauzul społecznych ani nie dokonały oceny społecznych skutków, kosztów i korzyści zastosowania klauzuli społecznych w udzielonych zamówieniach publicznych. Oznacza to, że urzędnicy nie poświęcili minimalnego trudu, by sprawdzić, czy ich polityka przetargowa może mieć wpływ na poprawę sytuacji, na przykład na pracowników z niepełnosprawnością.

„Dla uzyskania zamówienia kluczowe było kryterium ceny a  zastosowanie aspektu lub klauzuli społecznej nie odgrywało istotnej roli. Dlatego w ocenie NIK należy przeanalizować możliwość zwiększenia ilości punktów przyznawanych za realizacje celów społecznych, tak by mogły one realnie wpływać na przetargi” – stwierdza prezes Kwiatkowski.

Więcej informacji i cały raport z badania na  stronie NIK.