Chciałyby mieć rodziców

W 2015 r. w 48 placówkach specjalistyczno-terapeutycznych przebywało 444 dzieci. Trafiają do nich dzieci z niepełnosprawnością, które albo nie mają rodziców, albo nie byli oni w stanie sprawować właściwej opieki. Sytuacja dzieci jest podwójnie trudna – bo muszą zmagać się także z brakiem rodzicielskiej miłości. Kto i jak może stworzyć dla nich rodzinę?

Świadoma decyzja

Przebieg i czas trwania procedury adopcyjnej oraz warunki formalne stawiane kandydatom na rodziców adopcyjnych są takie same jak w przypadku adopcji dziecka w pełni sprawnego. Natomiast decyzja o przyjęciu pod swój dach dziecka z niepełnosprawno- ścią powinna być poprzedzona odpowiednimi przygotowaniami – likwidacją potencjalnych barier w domu, zapoznaniem się z problematyką danej niepełnosprawności, np. poprzez kontakt z wyspecjalizowaną w tym zakresie organizacją pozarządową. Koniecznie też powinno się nawiązać kontakt z rodzinami, w których już są takie dzieci, choćby po to, by uzyskać płynącą z ich doświadczenia wiedzę. Wskazane jest też podjęcie wolontariatu, w ramach którego można przekonać się co do tego, jak na co dzień wygląda życie z dzieckiem z niepełnosprawnością.

Dobrym adresem jest np. Fundacja Nasz Dom w Łodzi, która prowadzi dom dziecka dla dzieci z niepełnosprawnością, gdzie oprócz wykwalifikowanej kadry podopiecznymi opiekują się wolontariusze. Część z nich decyduje się później zostać rodzicami adopcyjnymi.

Jeśli decyzja została już podjęta, można przystąpić do procesu kwalifikacji kandydatów, który kończy się wydaniem pozytywnej opinii kwalifikacyjnej (kwalifikacja na rodzinę adopcyjną) bądź odmową wydania takiej opinii. Cały proces składa się z kilku etapów.

Procedura kwalifikacyjna w ośrodku

Należy pamiętać, że procedura kwalifikacyjna kandydatów do przysposobienia dziecka i lista wymaganych dokumentów, jakie kandydaci składają w ośrodku adopcyjnym, mogą się nieznacznie różnić w poszczególnych placówkach. Zgodnie z Ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej działają zarówno publiczne, jak i niepubliczne ośrodki adopcyjne. Zasadniczo jednak wymagania od rodziny zgłaszającej się do ośrodka adopcyjnego są takie same.

Rodzina lub też osoba stanu wolnego, która rozważa możliwość rozpoczęcia starań o przysposobienie dziecka, niezależnie od oczekiwanego stanu zdrowia przyszłego dziecka, powinna zgłosić się do wybranego ośrodka adopcyjnego w kraju. Zgodnie bowiem z przepisami wspomnianej ustawy „prowadzenie procedur przysposobienia oraz przygotowanie osób zgłaszających gotowość do przysposobienia dziecka stanowi wyłączną kompetencję ośrodka adopcyjnego”. Ośrodek odgrywa istotną rolę na etapie przygotowania do adopcji, jak i w jej trakcie.

W ośrodku kandydaci na rodziców adopcyjnych muszą odbyć rozmowę informacyjną i zaznajomić się z procedurą i wymaganiami stawianymi kandydatom (lista ośrodków wraz z danymi kontaktowymi jest na stronie stowarzyszenia Nasz Bocian) lub na stronie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Specjaliści w ośrodkach adopcyjnych udzielają wszelkich niezbędnych informacji na temat procedury adopcyjnej. Jeśli rodzina rozważa adopcję dziecka z określoną niepełnosprawnością, powinna skonsultować się w zakresie medycznym ze specjalistą i otrzymać informacje o przebiegu choroby, rokowaniach, leczeniu czy rehabilitacji. Niestety, musi uczynić to już we własnym zakresie, ponieważ tylko nieliczne ośrodki adopcyjne mają możliwość współpracy z lekarzami, a tym bardziej nie są w stanie zapewnić konsultacji ze specjalistami w zakresie określonych schorzeń.

Po rozmowie informacyjnej należy złożyć w ośrodku adopcyjnym odpowiedni wniosek, w którym trzeba zamieścić deklarację gotowości przysposobienia dziecka lub dzieci, i wymagane dokumenty:

• zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej potwierdzające, że stan zdrowia kandydata pozwala sprawować mu właściwą opiekę nad dzieckiem,
• zaświadczenie o dochodach,
• wyciąg z Krajowego Rejestru Karnego,
• życiorys każdego z kandydatów w formie opisowej,
• odpis zupełny aktu małżeństwa, a w przypadku osoby samotnej odpis zupełny aktu urodzenia.

Po złożeniu dokumentów kandydaci muszą poddać się diagnozie psychologicznej i pedagogicznej oraz wstępnej ocenie motywacji.

Na tym etapie przeprowadzany jest przez pracownika ośrodka wywiad w miejscu zamieszkania kandydatów. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 sierpnia 2015 r. określa wzór kwestionariusza wywiadu adopcyjnego, a więc zakres danych, jakie są zbierane o kandydatach, ich warunkach materialno- -bytowych, w tym mieszkaniowych czy wreszcie o stanie ich zdrowia.

Szkolenie dla rodziców

Po pozytywnym przejściu tych procedur następuje wstępna kwalifikacja kandydatów, dopuszczająca ich do szkolenia indywidualnego, uzupełnionego spotkaniami grupowymi i warsztatami. Zakres programowy szkolenia określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie szkolenia dla kandydatów do przysposobienia dziecka. W trakcie szkolenia kandydaci nabywają wiedzę z zakresu m.in.:

• prawa rodzinnego, w szczególności przysposobienia,
• wzmacniania prawidłowej motywacji kandydatów do przysposobienia dziecka,
• rozwoju dziecka wychowywanego poza rodziną naturalną, w tym wpływu przebiegu okresu życia płodowego, sytuacji kryzysowych i występowania przemocy w rodzinie na zachowanie i rozwój dziecka,
• zdrowia dziecka, profilaktyki prozdrowotnej, objawach sygnalizujących choroby i postępowania w takich przypadkach,
• metod stymulowania rozwoju psychofizycznego dziecka,
• podstaw pielęgnacji i rozwoju psychomotorycznego dziecka,
• wspomagania rozwoju dziecka z problemami emocjonalnymi, zaburzeniami zachowania, zaburzeniami rozwojowymi w tym dziecka z alkoholowym zespołem płodowym FAS, dziecka niepełnosprawnego,
• umiejętności wychowawczych z uwzględnieniem specyficznych potrzeb dzieci, w szczególności z uwagi na ich wiek.

Na etapie szkoleń następuje też uzupełnienie i weryfikacja opinii wstępnej.

Etap ten kończy się wydaniem dokumentu o udzieleniu kandydatom do przysposobienia dziecka kwalifikacji na rodzinę adopcyjną bądź odmową udzielenia im takiej kwalifikacji.

Takiej samej procedurze poddane są osoby samotne, chcące adoptować dziecko. Należy jednak pamiętać o tym, że zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przysposobić można „osobę małoletnią, tylko dla jej dobra” (art. 114 § 1 krio). Oznacza to, że w procesie adopcyjnym najważniejsze jest dziecko i jego potrzeby, a nie jego nowi rodzice. To do dziecka dobierana jest rodzina, a nie odwrotnie. Zasada dobra dziecka nie oznacza jednak, że w tym procesie kandydaci na rodziców są marginalizowani. Przygotowanie do powstania nowej rodziny przebiega zawsze z poszanowaniem ich podmiotowości. Ponieważ najważniejsze jest dobro dziecka, które ma być adoptowane, szuka się dla niego przede wszystkim pełnej rodziny, a więc składającej się z mamy i taty. Nie oznacza to jednak, że adopcja przez osoby samotne nie jest możliwa. Ważne, by podczas procedury kwalifikacyjnej wykazały one, że w procesie wychowawczym dziecka mogą liczyć na wsparcie ze strony najbliższej rodziny.

Jeśli zaś chodzi o możliwość adopcji dziecka przez osoby pozostające w związkach nieformalnych, to osoby te nie mogą wspólnie przysposobić dziecka, bowiem w świetle art. 115 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie”.

Warto wiedzieć, że fakt niepełnosprawności kandydata na rodzica adopcyjnego sam w sobie nie stanowi negatywnej przesłanki w staraniu się o adopcję dziecka, o ile niepełnosprawny kandydat na rodzica adopcyjnego będzie mógł sam bądź ze współmałżonkiem realizować obowiązki rodzica. W rodzinie adopcyjnej – tak jak w każdej innej rodzinie – rodzice wzajemnie wspierają się i uzupełniają w sprawowaniu funkcji opiekuńczych i wychowawczych.

Rodzina do dziecka. Nie na odwrót

W procesie adopcyjnym na pierwszym planie stawiane jest przede wszystkim dobro dziecka i dlatego pod kątem jego potrzeb prowadzona jest cała procedura. Ośrodek adopcyjny dokonuje doboru rodziny do dziecka zakwalifikowanego do adopcji, a nie odwrotnie. Poszukując rodziców, ośrodek kieruje się zawsze dobrem konkretnego dziecka i jego potrzebami, tak aby spośród kandydatów wybrać najlepszych. Dokonując doboru, nie można jednak pominąć oczekiwań samych kandydatów na rodziców.

Bierze się pod uwagę przede wszystkim osoby z najdłuższym stażem czekania na dziecko. To jedno z kryteriów, ale nie decydujące, bo skoro najważniejsze jest wspomniane dobro dziecka, to należy rozważyć kandydatury wszystkich osób oczekujących w danym ośrodku. Analizowanych jest wiele aspektów, a w szczególności:

• oczekiwania kandydatów odnośnie do płci, wieku, stanu zdrowia, liczby dzieci,
• predyspozycje osobowościowe kandydatów,
• miejsce zamieszkania kandydatów i rodziny biologicznej dziecka,
• możliwości finansowe rodziny, zabezpieczające potrzeby psychiczne, zdrowotne, edukacyjne, a także inne indywidualne potrzeby dziecka,
• łączenie rodzeństwa biologicznego,
• wiek kandydatów na rodziców adopcyjnych.

Podstawowym czynnikiem decydującym o faktycznej długości okresu oczekiwania na dziecko są oczekiwania samych rodziców adopcyjnych, zwłaszcza dotyczące stanu zdrowia, wieku czy płci „przyszłego” dziecka. Te same reguły dotyczą adopcji dzieci z niepełnosprawnością. Smutna praktyka jest niestety taka, że dla nich najtrudniej jest znaleźć rodzinę adopcyjną. Jeśli jednak rodzina zdecyduje się na takie dziecko i spełni wszystkie wymagania, nie powinno być problemu z pozytywnym przejściem całej procedury.

Okres próbny

Po zakwalifikowaniu dziecka do przysposobienia oraz doborze do dziecka kandydatów, którzy ukończyli szkolenia i otrzymali pozytywną opinię kwalifikacyjną, ośrodek adopcyjny udostępnia im informacje o dziecku oraz umożliwia kontakt z dzieckiem. O częstotliwości tych kontaktów i formie decyduje opiekun dziecka (prawny i faktyczny) wspólnie z ośrodkiem adopcyjnym. Kontakty odbywają się pod nadzorem pracownika ośrodka, a później opiekuna dziecka i pozwalają rodzinie na podjęcie ostatecznej decyzji o adopcji, ale też rozpoczynają proces budowania więzi. Na tym etapie dziecko nie mieszka z kandydatami, nadal przebywa w miejscu dotychczasowego pobytu, tj. w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Jeśli kandydaci podejmą decyzję o adopcji dziecka, składają w sądzie wniosek o jego przysposobienie. Przed orzeczeniem sąd opiekuńczy może określić sposób i okres osobistej styczności kandydatów na rodziców adopcyjnych z dzieckiem, ale na ogół przybiera ona formę bezpośredniej pieczy nad dzieckiem, a więc dziecko przekazywane jest pod opiekę przyszłych rodziców. Ten okres pieczy, zwany czasami „okresem próby”, ma na celu upewnienie się, czy planowane przysposobienie dobrze rokuje na przyszłość, zatem czy decyzja o adopcji nie była podjęta pochopnie. Osobista styczność ma służyć wzajemnemu poznaniu się, a także upewnieniu się co do kwalifikacji kandydatów na rodziców adopcyjnych.

W przypadku adopcji zagranicznych okres próbny jest obowiązkowy, przy czym miejscem kontaktów musi być dotychczasowe miejsce zamieszkania dziecka lub inna miejscowość w Polsce, zatem orzeczenie przysposobienia może nastąpić dopiero po upływie tego okresu, którego długość określa sąd. Oczywiście przebieg osobistej styczności dziecka z kandydatami na rodziców adopcyjnych podlega nadzorowi sądu i w tym zakresie sąd może skorzystać i korzysta z pomocy ośrodka adopcyjnego.

Wsparcie tak. Kontrola – nie

Nie ma regulacji prawnych, które pozwalałyby sądom opiekuńczym, ośrodkom adopcyjnym czy innym uprawnionym instytucjom na monitorowanie sytuacji dziecka w rodzinie adopcyjnej po prawomocnym zakoń- czeniu postępowania adopcyjnego. Zdaniem specjalistów zasadne jest jednak wprowadzenie takich rozwiązań prawnych, które pozwalałyby na monitorowanie sytuacji rodziny i dziecka przez pewien okres także po adopcji. Obecnie, nawet jeśli rodzina przechodzi jakieś trudno- ści, to tylko od jej decyzji zależy, czy zgłosi się z tym np. do ośrodka adopcyjnego. Ośrodki mają w zakresie swoich zadań udzielanie wsparcia i pomocy psychologiczno- -pedagogicznej także osobom, które już przysposobiły dziecko, jednakże wsparcie to odbywa się wyłącznie na wniosek samych zainteresowanych

Polecamy do przeczytania Rodziny adopcyjne i zastępcze dziecka z niepełnosprawnością, U. Bartnikowska, K. Ćwirynkało, Oficyna Wyd. Impuls, Kraków 2013; www.impulsoficyna.com.pl