Zabawy dla dzieci z niepełnosprawnością

Dziecko musi się bawić. Zabawa rozwija i uczy. Nie można pozbawiać tej przyjemności nikogo, zwłaszcza dzieci z niepełnosprawnością.

Każde dziecko z niepełnosprawnością lubi się bawić, niezależnie od stopnia niepełnosprawności. Zabawa ma pomóc w odprężeniu i odpowiednim rozwoju. Daje możliwość nawiązania przyjaźni i nauczenia się działania w grupie. Dla dzieci z niepełnosprawnością budowanie relacji z innymi dziećmi (pełnosprawnymi i z dziećmi z niepełnosprawnością) jest szczególnie ważna.
 

Zabawa jest ważna!
Zabawa zawsze była bliska ludziom. Można w niej znaleźć radość, poczucie więzi. Mobilizuje do aktywności, a także pozwalała wyrazić siebie. Zabawa pomaga dzieciom lepiej zrozumieć innych i otaczający je świat. Poszerza horyzonty, rozwija myślenie, kształtuje charakter, a także ma ogromne znaczenie uspołeczniające. Według Agnieszki Cibor, kierowniczki świetlicy terapeutycznej „Iskierka”, zachowanie dziecka podczas zabawy jest niczym innym, jak manifestacją uczuć, informacją o jego wewnętrznych przeżyciach i o jego ewentualnych problemach.

- W nauczaniu zintegrowanym najważniejsze są zabawy ruchowe, czyli m.in. zabawy orientacyjno–porządkowe, zabawy na czworakach, zabawy bieżne, zabawy i gry rzutne, zabawy skoczne, zabawy i gry kopne, a także zabawy śpiewem - mówi Agnieszka Cibor. - Ten rodzaj zabaw wszechstronnie oddziałuje na ustrój człowieka. Może przyczyniać się do poprawienia sprawności fizycznej, jak również rozwoju psychomotorycznego dziecka. Zabawy takie zdecydowanie poprawiają humor.

Agnieszka Cibor uważa również, że dzięki wprowadzaniu do nauki gier i zabaw dzieci chętniej angażują się w wykonywanie zadań i same dążą do osiągnięcia lepszych wyników. Zabawa daje dziecku szansę uwierzenia we własne możliwości i motywuje do pokonywania trudności.

Nauka przez zabawę jest dla ucznia bardziej atrakcyjna i interesująca niż tradycyjne metody nauczania.

Dostosuj zabawę do dziecka
Aby dziecko z niepełnosprawnością mogło w pełni korzystać z możliwości, jakie daje mu zabawa, trzeba pamiętać o tym, by zabawa była odpowiednio dostosowana do jego potrzeb. Dlatego też Agnieszka Cibor wyróżnia kilka podstawowych rodzajów zabaw.

a) Dzieci niesłyszące i niewidome
- Dla dzieci niedosłyszących i niesłyszących najważniejsze są zabawy kształtujące nie tylko wymowę, ale również samodzielność, wytrwałość, pamięć i wyobraźnię – mówi Katarzyna  Szymańska, oligofrenopedagog. – Dlatego też podczas zabawy należy zwracać uwagę na rozwijanie właśnie tych elementów.

Do najpopularniejszych zabaw zaliczyć tutaj należy takie, które rozwijają sprawność motoryczną, czyli m.in. chodzenie po narysowanej linii, skakanie, zabawy z piłką, rysowanie czy zabawy plasteliną. Ważne są zabawy rozwijające wzrok, takie jak ćwiczenia obrazkowe, układanki czy rozpoznawanie kolorów. Podczas zabawy można również na różne sposoby ćwiczyć myślenie: segregowanie, budowanie, dopasowywanie, układanie historyjek, zapamiętywanie, a także naśladownictwo dźwięków czy ruchów. Dodatkowo do zabaw rozwijających mówienie można zaliczyć ćwiczenia z piłką np. rzucanie do kolejnych dzieci i mówienie innych słów czy początkowych sylab.

b) Dzieci z ADHD
- Najważniejszy dla tych dzieci jest ruch - mówi Katarzyna Flak. – Zabawy powinny rozwijać przede wszystkim takie funkcje jak: motoryka, emocje, koncentrację i pamięć, a także kształtować podstawowe zachowania społeczne.

Można organizować różnego rodzaju zabawy dotykowe (leniwa ósemka), labirynty (np. ułożone ze sznurka czy skakanek), wodzenie oczami za przedmiotem, przenoszenie ciężaru ciała z lewej na prawą stronę, rwanie gazet, ruszanie rękami i nogami czy stymulacja układu propriocepcji czy naśladowanie ruchów zwierząt.

c) Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną
- Zabawa daje dzieciom szansę nawiązywania kontaktów z innymi, daje niesamowitą radość, a co więcej - aktywizuje wiele zmysłów – mówi Katarzyna Flak. – Gównie na to powinno się kłaść nacisk, wymyślając zabawy dla dzieci.

Ciekawym przykładem są różnego rodzaju zabawy wodne. Przy braku odpowiednich warunków można bawić się w naśladownictwo ruchów, wymyślanie sekwencji ruchów, które dziecko będzie naśladować, a także poprzez różnego rodzaju zabawy plastyczne, np. zabawy farbami czy plasteliną. Dodatkowo można organizować zabawy mające na celu usprawnienie funkcji oddechowej, takie jak puszczanie baniek, dmuchanie balonów czy wprawianie w ruch przedmiotów za pomocą oddechu. Można stosować zabawy dźwiękonaśladowcze, które uczą rozróżniania podstawowych dźwięków.

d) Dzieci z niepełnosprawnością ruchu
Dzieciom z niepełnosprawnością ruchu zabawa daje możliwość zaakceptowania własnej niepełnosprawności, a także pozwala na integrację z rówieśnikami. Można wprowadzać różnego rodzaju zabawy dźwiękowe i plastyczne, zabawy na macie czy z piłką oraz wspomniane wcześniej gry i zabawy rozwijające wyobraźnię i myślenie. Dobre są też zabawy dotykowe, np. głaskanie czy przytulanie, a także zabawy ze śpiewaniem.

e) Dzieci z autyzmem
Jest to najtrudniejsza grupa dzieci, z racji tego, że są one najbardziej uodpornione na kontakt z innymi, mocno bronią dostępu do swojego świata, a przełamanie pewnych schematów otaczających dziecko jest niemalże niemożliwe. Dlatego też na samym początku trzeba odpowiednio do dziecka dotrzeć, a dopiero później starać się przekonać je do zabawy.

Do najlepszych zabaw zaliczyć można proste zabawy naśladownicze – dźwięków i ruchów. Trzeba zacząć od najprostszych dźwięków i ruchów, a dopiero później przejść do tych bardziej skomplikowanych. Inną zabawą może być nauka nazw przedmiotów i dopasowanie nazwy do przedmiotu lub dopasowywanie do siebie takich samych przedmiotów.

Osobną kategorią są zabawy paluszkowe, które wpływają przede wszystkim  na rozwój mowy, na kondycję wzrokowo–ruchową. Wymieniając kilka najciekawszych przykładów, warto wspomnieć o zabawach takich jak: „Myszka” („Idzie myszka do braciszka, tu wskoczyła, tu się skryła”), „Dwa Michały”, „Buzia robi am am am” („oczy patrzą tu i tam, tutaj swoje uszy mam, a na nosku sobie gram!”), „Przywitanie” („Mamo mamo, co co co? Jadą goście, ale kto? Dzień dobry, dzień dobry, cmok cmok cmok”), czy też „Idzie kominiarz” („po drabinie, fiku miku już w kominie”).

Warto jeszcze wspomnieć o zabawach skierowanych stricte do dzieci niewidomych, które są bardziej czułe na otoczenie dzięki wyostrzonym zmysłom słuchu i dotyku. Zabawy z takim dzieckiem powinny przede wszystkim pozwalać dziecku lepiej poznać otoczenie. Można podawać dzieciom różne przedmioty, aby starały się je opisać i rozpoznać. Dobra jest też zabawa w chowanego (przy czym należy tutaj pamiętać, że aby dziecko nas znalazło, musimy wydawać dźwięki, które je naprowadzą na nas).

Czym się bawić?
- Żadne dziecko nie wyobraża sobie zabawy bez zabawek – mówi Katarzyna Flak. – Dla dzieci z niepełnosprawnością przygotowano cały zestaw różnorodnych zabawek, które są specjalnie dostosowane do ich potrzeb.

Wiele z takich zabawek nie znajdziemy w tradycyjnych sklepach, jednak z pewnością znajdziemy je w internecie. Możemy też zapytać o nie w ośrodkach rehabilitacyjnych.

Do wyboru mamy zarówno zabawki dźwiękowe dla dzieci niesłyszących i niewidomych. Ceny wahają się w granicach od 90 do nawet 300 zł. Są również zabawki dla dzieci z problemami logopedycznymi. I tak wśród wielu propozycji wymienić tutaj można różnego rodzaju lusterka, labirynty logopedyczne, ćwiczenia wymowy i gry twarzy. Ich cena kształtuje się w okolicach od 30 do 200 zł.

Dla dzieci z porażeniem mózgowym możemy znaleźć maty, piłki rehabilitacyjne, zwierzęta wykonane np. ze skaju, kostki manipulacyjne czy inne tego typu zabawki rozwijające zdolności manipulacyjne. Zakup takich zabawek to wydatek rzędu ok. 40-300 zł.

Dzieci z ADHD mogą bawić się kolorowymi klockami czy układankami, które można kupić za ok. 20-100 zł.

Uważaj na…
Przygotowując się do zabawy należy przede wszystkim pamiętać o bezpieczeństwie. Nie powinno się pozostawiać dziecka bez opieki, zwłaszcza gdy planujemy zabawę w grupie. Trzeba uważać na to, czy w pobliżu nie znajdują się niebezpieczne przedmioty. Inną ważną rzeczą jest upewnienie się, że dana zabawa jest dostosowana do umiejętności naszego dziecka i czy na pewno sobie ono z nią poradzi.

Gdzie się bawić?
Zabawę można zorganizować samodzielnie w domu, korzystając ze specjalistycznych kaset i podręczników, które można zamówić w internecie lub kupić w większych księgarniach. Do większości z nich nie potrzebne są specjalne zabawki, a jedynie odrobina wolnego czasu.

Fot.: Varyamo/sxc

Jednak gdy chcemy, by dziecko bawiło się z innymi dziećmi, a tym samym nauczyło się obcować z innymi rówieśnikami, a także z innymi ludźmi, warto skorzystać z oferty ośrodków rehabilitacyjnych, rehabilitacyjno–edukacyjnych, ośrodków szkolno-wychowawczych lub świetlic terapeutycznych, znajdujących się w miejscu zamieszkania. Często też różnego rodzaju fundacje i stowarzyszenia mogą organizować specjalne programy, które obejmują również zabawę. Informacje o takich miejscach można znaleźć w internecie -na stronach urzędów miast i stronach ośrodków zajmujących się osobami z niepełnosprawnością.

Zabawa dla dziecka z niepełnosprawnością ma niezwykłe zdolności terapeutyczne i pomaga oswoić się z otaczającym światem i innymi ludźmi. Pomaga w lepszym rozwoju dziecka.