Wśród obcych ludzi
Kształcenie osób z niepełnosprawnością intelektualną powinno im zapewnić pełne prawo do życia w godności, do indywidualnego rozwoju, do bycia aktywnymi społecznie, a w przyszłości być może do aktywności zawodowej. Dlatego warto zadać pytanie, co jest ważniejsze w edukacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną: opanowanie wiedzy teoretycznej, przekraczające często ich możliwości, czy kształtowanie umiejętności społecznych, koniecznych do praktycznego wykorzystywania treści poznawczych.
Jakie kompetencje powinien zdobyć uczeń w trakcie nauki szkolnej, aby mógł np. sam powiedzieć o sobie: „Wiem, jestem osobą niepełnosprawną, nazywam się Adam Nowak, jestem Polakiem, mieszkam w Warszawie, jestem uczniem, synem, wnukiem” itd.
Poczucie własnej tożsamości zapewni Adamowi odpowiednie miejsce w środowisku rodzinnym, szkolnym i pozaszkolnym. Rozwinie jego autonomię, zmotywuje do działania, dokonywania wyborów w codziennym życiu, np. jak spędzić czas wolny, jaki prezent kupić babci na Gwiazdkę, jak szukać pomocy w sytuacji zagrożenia.
Szkoła powinna przygotować ucznia do w miarę samodzielnego funkcjonowania. Samoobsługa w ubieraniu się, przygotowanie prostego, zdrowego posiłku (pomocna będzie piramida zdrowia), umiejętność robienia zakupów, to ćwiczenia praktyczne przygotowujące uczniów do aktywności życiowej.
W zespole klasowym sytuacje społeczne pojawiają się spontanicznie, a uczniowie muszą się z nimi zmierzyć. Utrzymanie porządku w klasie, rola i obowiązki dyżurnego, pomoc słabszemu koledze, to tylko niektóre z nich. Rodzice powinni śledzić rozwój umiejętności dziecka i próbować przenieść je na grunt domowy. Obowiązek dbania o porządek wokół siebie, w domu, klasie, szkole, to przygotowanie uczniów do różnych ról życiowych, które w przyszłości będą odgrywać.
Umiejętność zachowania się w różnych sytuacjach jest niezwykle ważna dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. Ułatwia nawiązywanie pozytywnych relacji z ludźmi, pomaga w stanach zagrożenia, pokonywania bariery lęku, rozwijania swoich zainteresowań, realizowania marzeń i dokonywania wyborów.
Pojawia się tu świadomość własnych stanów emocjonalnych, tego, co mnie cieszy, dlaczego jestem smutny, zły, dlaczego się boję, jak sobie z tym radzić?
Nauczyciel może inicjować różne scenki sytuacyjne związane z emocjami. Nigdy za wiele doświadczeń w tym zakresie. Funkcjonowanie społeczne to także sposób reagowania na groźne wydarzenia. Uczeń, który jest świadkiem przemocy, kradzieży, kontuzji lub ataku choroby na ulicy, a nawet pożaru, powinien wiedzieć, co robić. Ważne jest, aby miał zapisane w telefonie numery do odpowiednich służb i wiedział, w jaki sposób je wykorzystać. Kiedy nie może skorzystać z telefonu, powinien głośno krzyczeć. Jeśli tak zrobi, to znaczy, że szkoła i rodzina dobrze go przygotowały.
Czujny i asertywny
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną są bardzo ufni, nie potrafią prawidłowo ocenić intencji osób przypadkowo spotkanych, nie przewidują skutków tych kontaktów, a mogą one być bardzo poważne, a nawet tragiczne. Szkoła i rodzina muszą utrwalać nawyk zachowania czujności dziecka w kontakcie z obcymi osobami, włącznie z umiejętnością mówienia „nie” .
Uczeń powinien wiedzieć, jak się zachowywać, aby nie prowokować zagrożenia, np. kradzieżą. Wartościowe przedmioty, takie jak portfel z pieniędzmi czy telefon, muszą być dobrze schowane, a plecak powinien być zamknięty.
Warto ćwiczyć tego rodzaju zachowania na lekcjach. Pomocne mogą być pakiety z ćwiczeniami dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, opracowane do nauki umiejętności społecznych (np. z serii PEWNY START). Można w nich znaleźć karty przedstawiające wiele życiowych sytuacji, z którymi uczeń spotyka się często lub tylko czasami. Na kartach pokazano też, jak należy zachować się w konkretnej sytuacji, które działania są najbardziej bezpieczne. Częste, regularne wykonywanie ćwiczeń pomaga w utrwaleniu i zapamiętaniu właściwego postępowania.
Wśród uczniów z niepełnosprawnością intelektualną są i tacy, którzy nie komunikują się werbalnie albo ich mowa jest niezrozumiała, są chorzy na epilepsję czy cukrzycę. Co się z nimi stanie, kiedy znajdą się sami w miejscu publicznym i będą potrzebowali pomocy?
Takie sytuacje również należy omawiać w klasie i utrwalać adekwatne zachowania. Uczeń powinien mieć przy sobie identyfikator (np. opaskę na ręku) z odpowiednią informacją i numerami kontaktowymi do rodziny i szkoły. Da mu to poczucie bezpieczeństwa i przekonanie, że pomoc zostanie udzielona.
Jedną z najważniejszych umiejętności, którą osoby z niepełnosprawnością muszą opanować, jest asertywność. Osoba asertywna skuteczniej zawalczy o siebie: nie będzie bała się odmawiać, przełamie nieśmiałość, rozpozna sytuację, która może być groźna. Zaatakowany uczeń musi wiedzieć, że należy się bronić, głośno krzyczeć. Powinien wiedzieć, że nie może ulegać prośbie obcej osoby, aby wsiadł do samochodu, otworzył drzwi do mieszkania, wziął jakiś produkt z półki sklepowej bez zapłaty. Musi mieć wypracowane odpowiednie zachowania.
Pomocny i kulturalny
Z postawą kreatywną wiąże się też umiejętność udzielania pomocy osobom potrzebującym. Często zdarza się, że w klasie czy szkole jest osoba na wózku. Uczeń powinien być gotów do pomocy, np. podać przedmioty, których ta osoba potrzebuje, przygotować coś do jedzenia. Takie zachowanie powinno być standardem.
Na poziomie gimnazjum uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną są na granicy dorosłości, a często mają ukończone 18 lat. Wiąże się z tym konieczność wyrobienia dowodu osobistego. Wiedzą już, co to jest legitymacja szkolna, nauczyli się nią posługiwać, wiedzą, kiedy i gdzie ta legitymacja jest potrzebna. Ale dorosła osoba ma inny ważny dokument – dowód osobisty. Formalności związane z wyrobieniem i używaniem tego dokumentu powinny być starannie przećwiczone w szkole i w domu.
Do kompetencji społecznych należy również sposób zachowania osób z niepełnosprawnością intelektualną w trakcie spotkań towarzyskich, w kinie, teatrze, kawiarni czy restauracji. Zachowanie powagi podczas spektakli, okazywanie radości z uczestniczenia w imprezach rozrywkowych wynikają z umiejętności przestrzegania ogólnie przyjętych norm i włączają osoby z niepełnosprawnością w nurt życia społecznego.
Uwaga! Do wygrania Pakiety!
Dla 2 osób, które najciekawiej skomentują tematykę podjętą w artykule lub podzielą się dobrymi praktykami w zakresie kompetencji społecznych, mamy pakiety edukacyjne: PEWNY START, Wydawnictwa Szkolnego PWN. Wypowiedzi prosimy kierować na adres: redakcja@integracja.org, do 30 sierpnia br.
Partnerem materiału jest
Dodaj odpowiedź na komentarz
Polecamy
Co nowego
- Ostatni moment na wybór Sportowca Roku w #Guttmanny2024
- „Chciałbym, żeby pamięć o Piotrze Pawłowskim trwała i żeby był pamiętany jako bohater”. Prezydent wręczył nagrodę Wojciechowi Kowalczykowi
- Jak można zdobyć „Integrację”?
- Poza etykietkami... Odkrywanie wspólnej ludzkiej godności
- Toast na 30-lecie
Komentarz