Kompetencje społeczne
Kompetencje społeczne uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi spełniają kluczową rolę w rozwoju osobistym i społecznym. Ich poziom i jakość warunkuje samodzielność młodych ludzi. Niezwykle istotna jest w tym rola szkoły specjalnej wdrażającej programy kształtowania postaw społecznych i zachowań. Dzięki nim bowiem uczniowie mogą (w miarę możliwości) uczestniczyć w życiu społecznym i zaspokajać podstawowe potrzeby życiowe.
W programie kształtowania umiejętności społecznych niezwykle ważne jest budowanie przyjaznego, spokojnego klimatu wokół małego ucznia. Zdobycie zaufania dziecka i okazanie mu pełnego szacunku – to klucze do sukcesu w pracy z nim.
Przez wiele lat prowadziłam Społeczną Szkołę Specjalną dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. Realizowaliśmy wiele projektów kształtujących i rozwijających osobiste i społeczne postawy uczniów. Jeden z nich dotyczył programu adaptacyjnego nowych uczniów do szkoły. Wypracowaliśmy wiele dobrych praktyk, które polecam poniżej:
Adaptacja kandydata
Zanim uczeń rozpoczął uczęszczanie do szkoły, był wielokrotnie zapraszany na lekcje w zespole klasowym, do którego miał należeć od nowego roku szkolnego. W czasie odwiedzin odbywały się specjalne lekcje, w których mógł wziąć aktywny udział. Poznawał szkołę, klasę, kolegów, swoją przyszłą nauczycielkę. Nawiązywały się wzajemne dobre relacje na linii: wychowawczyni – nowy uczeń – koledzy i koleżanki.
Szkoła stawała się dla kandydata na ucznia miejscem znanym, miłym i atrakcyjnym, którego się nie bał, którego był ciekawy i w którym miał odegrać nową rolę. Adaptacja w zespole, wzajemna akceptacja, przyłączanie do grupy i współpraca z nią, a także radzenie sobie ze wstydem i odnajdywanie się w nieznanym środowisku – to pierwsze umiejętności nabywane w trakcie edukacji wczesnoszkolnej. Na ich bazie będzie kształtowało się poczucie tożsamości, zasady osobistego i społecznego funkcjonowania w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych. Te kompetencje w kolejnych latach nauki ewaluują i zwiększają zakres, dlatego praktyka „oswajania” uczniów ze szkołą stała się u nas standardem.
Samoobsługa
Wiele uwagi wymaga samoobsługa małego ucznia. Stanie się ona o tyle łatwiejsza, o ile uczeń będzie miał dostateczne poczucie bezpieczeństwa, tolerancji i sprawstwa. Dotyczy to m.in. umiejętności korzystania z toalety w innych warunkach niż w rodzinnym domu. Mamy przecież do czynienia z wielorakimi nawykami dziecka w zakresie higieny osobistej i dbałości o komfort intymnych potrzeb, dobrego samopoczucia i wyglądu.
Częste przypadki załatwiania „swoich spraw” przy otwartych drzwiach kabiny w toalecie czy niedokładna samoobsługa po wyjściu z niej, wymagają uwagi oraz subtelnej i konsekwentnej pomocy. Dorastanie i dojrzewanie młodego człowieka będzie o tyle łatwiejsze i bezpieczniejsze, o ile odpowiednio wcześnie zadbamy o podstawowe nawyki higieniczne, np. wypracowanie u dziecka zwyczaju posiadania chusteczek do nosa i posługiwania się nimi. Nie zawsze jest to łatwe, ale proszę wyobrazić sobie młodego człowieka z upośledzeniem umysłowym, który na ulicy poprosi przechodnia o chusteczkę, bo nie radzi sobie z katarem. Myślę, że ktoś taki uczył się w dobrej szkole, która zadbała o jego kreatywność i wypracowała dobre nawyki na wczesnym etapie nauki szkolnej.
Asystent
W szkołach specjalnych coraz częściej spotyka się asystentów nauczyciela/ucznia. Służą pomocą nie tylko przy samoobsłudze ucznia, ale wspierają uczniów w różnych sytuacjach klasowych/szkolnych/pozaszkolnych. Jeśli zdarzy się, że asystentem będzie mężczyzna, który obok nauczycielki jest drugą ważną osobą w klasie, to powstaje model podobny do modelu rodzinnego – mali uczniowie czują się pewnie i bezpiecznie, są ufni.
Bez dzwonka
W szkołach dobrze sprawdza się brak dzwonków, zwłaszcza w pierwszym etapie edukacji. W klasie, gdzie uczniem jest dziecko z nadpobudliwością słuchową, np. z autyzmem, nagły i mocny sygnał dźwiękowy wywołuje niepokój, pobudzenie nerwowe, krzyk itp.
Lekcje i przerwy powinny się przenikać płynnie i w spokoju. Nasi uczniowie dłużej wdrażają się do rytmu szkolnego, dlatego muszą mieć swobodę przemieszczania się zgodnie ze swoimi potrzebami.
Okazywanie emocji
Innym ważnym elementem życia społecznego ucznia jest rozpoznawanie swoich emocji, nazywanie ich, radzenie sobie z nimi, proszenie o pomoc oraz rozumienie emocji innych osób. Na wstępnym etapie edukacji dziecko odczuwa i uzewnętrznia emocje w sposób spontaniczny. Radość, smutek, strach, gniew bywają nie zawsze adekwatną reakcją emocjonalną na sytuację, w której dziecko się znalazło. Radzenie sobie z emocjami jest sztuką trudną dla każdego z nas, a osoba z niepełnosprawnością intelektualną ma tym większy problem, im mniejsza jest jej świadomość przyczyny tego stanu. Proces kształtowania emocji powinien ewaluować w kierunku samokontroli, w czym pomocne jest skuteczne wsparcie dziecka ze strony nauczyciela.
Integracja
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną – niezależnie od tego, czy są to dzieci, młodzież, czy osoby dorosłe – często spotykają się z izolacją społeczną. Krąg ich rówieśników jest bardzo ograniczony. To bardzo smutne i raniące doświadczenie.
Zorganizowane i zaplanowane spotkania grup rówieśniczych uczniów pełnosprawnych i z niepełnosprawnością mogą wiele zdziałać. W szkole, którą prowadziłam, realizowaliśmy roczny projekt integracji uczniów z niepełnosprawnością z uczniami w normie intelektualnej. Rozpisaliśmy etapy działań edukacyjnych i kontaktów społecznych tych dwóch grup. Zawarliśmy partnerską umowę między szkołami i między prawie równoległymi klasami tych szkół. Rodzice wszystkich uczniów zostali powiadomieni o projekcie, uczniowie z nauczycielami przygotowali multimedialną prezentację swoich klas, aby rówieśnicy poznali się najpierw wirtualnie. Następnie rozpoczęły się cykliczne spotkania, według opracowanych przez nauczycielki scenariuszy zajęć lekcyjnych. W efekcie nasi uczniowie poczuli się równorzędni, wzrosło ich poczucie pewności siebie i ciekawość, a także oczekiwanie na nowe doświadczenia.
Wprowadzenie projektu w naszej szkole odbyło się z korzyścią dla uczniów, dlatego uważam go za godny polecenia również w innych szkołach.
Uwaga! Do wygrania Pakiety!
Dla 2 osób, które najciekawiej skomentują tematykę podjętą w niniejszym materiale lub podzielą się swoimi dobrymi praktykami w zakresie kompetencji szkolnych, mamy pakiety edukacyjne: PEWNY START, Wydawnictwa Szkolnego PWN. Wypowiedzi prosimy kierować na adres: redakcja@integracja.org, do 30 czerwca br.
Partnerem materiału jest
Dodaj odpowiedź na komentarz
Polecamy
Co nowego
- Ostatni moment na wybór Sportowca Roku w #Guttmanny2024
- „Chciałbym, żeby pamięć o Piotrze Pawłowskim trwała i żeby był pamiętany jako bohater”. Prezydent wręczył nagrodę Wojciechowi Kowalczykowi
- Jak można zdobyć „Integrację”?
- Poza etykietkami... Odkrywanie wspólnej ludzkiej godności
- Toast na 30-lecie
Komentarz