Zatrudnianie rencisty

Pracodawcy zastanawiają się niekiedy jakie skutki – w zakresie ubezpieczeń społecznych – wywoła zatrudnienie przez nich rencisty, a także jaką umowę wybrać, aby spowodowała ona jak najmniejszy zakres obciążeń.    

Zgodnie z ustawą z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ubezpieczeniom społecznych podlegają m.in.:
• osoby będące pracownikami,
• osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Ubezpieczeniom społecznym nie podlegają natomiast osoby, które wykonują pracę wyłącznie na podstawie umowy o dzieło (chyba że wykonują one pracę na podstawie umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą lub na rzecz tego pracodawcy). Samoistna umowa o dzieło nie jest więc tytułem do ubezpieczeń.

Zasady te mają zastosowane także do podejmujących zatrudnienie rencistów.

Rencista będący pracownikiem

Pracownikiem jest oczywiście osoba pozostająca w stosunku pracy. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w takich warunkach zawsze stanowi zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, choćby strony nazwały zawartą umowę inaczej (np. „umową o dzieło”).

Przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, o których mowa powyżej, nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną.

Pracownik obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.

Warto zwrócić uwagę, że – w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie:
• umowy agencyjnej,
• umowy zlecenia,
• innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia albo
• umowy o dzieło,
jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym dana osoba pozostaje równocześnie w stosunku pracy, albo z innym podmiotem niż pracodawca, ale w ramach takiej umowy praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym dana osoba pozostaje w stosunku pracy. Osoby wykonujące pracę na podstawie wskazanych wyżej umów podlegają ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak pracownicy.

Rencista zatrudniony na podstawie umowy zlecenia

Osoby wykonujące pracę na podstawie:
• umowy agencyjnej,
• umowy zlecenia lub
• innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
zawartej z innym podmiotem niż pracodawca, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Umowa agencyjna, umowa zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, stanowiąca podstawę do ubezpieczeń społecznych, rodzi także obowiązek ubezpieczenia wypadkowego, jeśli praca jest wykonywana w siedzibie lub w miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę.

Zleceniobiorca może ponadto – dobrowolnie – podlegać ubezpieczeniu chorobowemu.

Zasady te dotyczą również osób mających ustalone prawo do renty. Należy jednak pamiętać, że zleceniobiorca, który ma ustalone prawo do renty, będzie podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zlecenia tylko w przypadku, jeżeli nie pozostaje równocześnie w stosunku pracy (bez względu na wysokość przychodu ze stosunku pracy). Jeśli pozostaje on równocześnie w stosunku pracy, to może podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu umowy zlecenia dobrowolnie, na swój wniosek.

Jeżeli rencista zawarł i wykonuje kilka umów zlecenia, to jest on objęty obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej (czyli z pierwszej umowy zlecenia). Osoba taka może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, zostać objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów, albo zmienić tytuł ubezpieczeń. W przypadku rozwiązania pierwszej umowy zlecenia, ale trwania drugiej, to taka druga umowa zlecenia stanie się obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń.

Rencista  prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą

Zasadą jest, że jeżeli osoba, mająca ustalone prawo do emerytury lub renty, prowadzi jednocześnie pozarolniczą działalność, to ubezpieczenia z tytułu prowadzenia tej pozarolniczej działalności mają dobrowolny charakter.

Należy jednak zwrócić uwagę, że od 1 stycznia 2008 r. osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej - mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy - podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury.

Obowiązek ten dotyczy tylko osób, których prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy zostało ustalone z systemu powszechnego, a więc na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albo ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zmiany nie dotyczą natomiast np. osób pobierających renty rodzinne albo mających prawo do wojskowych lub policyjnych rent inwalidzkich z tytułu niezdolności do służby. 

Zgodnie z przepisami ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych refunduje osobie niepełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą obowiązkowe składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (do wysokości odpowiadającej wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota stanowiąca 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale), pod warunkiem terminowego opłacenia tych składek w całości.