Informator ZUS - Renta socjalna

Komu przysługuje renta socjalna? Jak ją uzyskać? Jaka jest jej wysokość? Kiedy następuje jej zawieszenie? Przeczytaj nasz poradnik, przygotowany wspólnie z ZUS, w którym tłumaczymy zasady przyznawania renty socjalnej.

AKTUALIZACJA: 22.06.2017

Na podstawie Ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej [Dz.U. z 2013 r. poz. 982] organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).

Przeczytaj też więcej o orzecznictwie w ZUS.

Komu przysługuje renta socjalna?

Renta socjalna przysługuje osobie, która jest:

• pełnoletnia oraz
• całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
  • przed ukończeniem 18. roku życia albo
  • w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia albo
  • w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobą pełnoletnią jest osoba, która ukończyła 18 lat. Za osobę pełnoletnią uważa się również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat, a nie ukończyła 18. roku życia.

Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania dokonuje lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS na zasadach i w trybie określonych w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W myśl tej ustawy za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do renty nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, które powstało w wymienionych wyżej okresach.

Renta może być przyznana na stałe (jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała) lub na wskazany okres (jeśli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa). Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań do odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat.

Renta socjalna jest świadczeniem, którego przyznanie i pobieranie jest uzależnione od zamieszkania osoby uprawnionej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Renta socjalna przysługuje także osobom, które przebywają czasowo za granicą (np. w celu nauki, pobytu u rodziny).

Komu nie przysługuje renta socjalna?

Renta socjalna nie przysługuje osobie, która:

• ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego, zasiłku przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
• pobiera świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,
• jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności – za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności (z wyłączeniem osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego),
• ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną ZUS lub przez inny niż ta jednostka organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości przekraczającej 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych lub – jako współwłaściciel – ma udział w takiej nieruchomości, który przekracza 5 ha przeliczeniowych.

WAŻNE! Osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, samotnie gospodarującej, nieposiadającej innego przychodu i niemającej prawa do renty rodzinnej, która jest właścicielem lokalu mieszkalnego (domu jednorodzinnego), której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu lub która jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych, może być wypłacane 50 proc. kwoty renty socjalnej, jeżeli zobowiąże się pisemnie, że z kwoty tej będzie dokonywała opłat z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny (dom jednorodzinny), a w lokalu (domu jednorodzinnym) nie przebywają inne osoby.

Wysokość renty socjalnej

Wysokość renty socjalnej uzależniona jest od wysokości najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Stanowi ona 84 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Renta podlega podwyższeniu corocznie od 1 marca. Obecnie, od 1 marca 2017 roku renta socjalna wynosi 840,00 zł brutto.

W przypadku gdy osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przysługuje jej prawo do obydwu tych świadczeń.

Łączna wysokość renty rodzinnej i renty socjalnej nie może przekraczać 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2017 roku wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 1000,00 zł, a zatem 200 proc. tej kwoty to 2000,00 zł.

W przypadku jednak gdy łączna wysokość tych dwóch świadczeń przekracza 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej.

Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Zawieszenie prawa do renty socjalnej

Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym uzyskany został przychód.

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

Na zawieszenie renty socjalnej wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat życia oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej. Od przychodów tych nie jest wprawdzie odprowadzana składka na ubezpieczenia społeczne, jednak podlegają one opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także inny przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu również w przypadku osiągania przychodów za granicą.

Za przychód uważa się też kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego, oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu. Składający oświadczenie obowiązany jest do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej

Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej wszczyna się na wniosek osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej przedstawiciela ustawowego albo na wniosek innej osoby lub kierownika ośrodka pomocy społecznej, działających za zgodą osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej przedstawiciela ustawowego. Zgoda musi być wyrażona na piśmie lub ustnie do protokołu.

Wniosek o rentę socjalną zgłasza się w jednostce organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), właściwej ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu wnioskodawcy (zgłoszenie na piśmie lub ustnie do protokołu), albo za pośrednictwem przedsiębiorcy uprawnionego do wykonywania działalności pocztowej w obrocie krajowym lub zagranicznym (np. Poczty Polskiej SA lub firmy kurierskiej). Wniosek można też złożyć w polskim urzędzie konsularnym. W razie zgłoszenia wniosku w jednostce ZUS – jest ona zobowiązana do przekazania jednostce właściwej ZUS.

Organ rentowy – po stwierdzeniu, że osoba ubiegająca się o rentę socjalną udowodniła okoliczności niezbędne do ustalenia prawa do tego świadczenia – kieruje tę osobę na badanie przez lekarza orzecznika ZUS, w celu wydania orzeczenia o niezdolności do pracy.

Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Orzeczenie lekarza orzecznika ZUS albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie renty socjalnej.

ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty socjalnej w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie.

Wypłata renty socjalnej

Rentę socjalną wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności:

• osobie uprawnionej – za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń albo na wniosek tej osoby – na jej rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej,
• opiekunowi prawnemu lub faktycznemu osoby uprawnionej – do rąk opiekuna, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń, a na wniosek opiekuna prawnego – na jego rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Opiekunowi faktycznemu wypłaca się rentę tylko do rąk własnych (nie ma możliwości wypłaty renty na jego rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej).

O czym osoby pobierające rentę socjalną powinny powiadomić ZUS?

Osoba pobierająca rentę socjalną, jej przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawująca opiekę prawną albo faktyczną nad osobą uprawnioną do renty socjalnej zobowiązana jest powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wysokość, w tym o:

• osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej,
• pobycie w areszcie tymczasowym lub odbywaniu kary pozbawienia wolności,
• nabyciu lub objęciu w posiadanie samoistne lub zależne nieruchomości rolnej oraz o powierzchni użytków rolnych wyrażonej w hektarach przeliczeniowych,
• nabyciu prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej – przyznanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub inny organ emerytalno-rentowy, albo o nabyciu prawa do uposażenia w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego,
• nabyciu prawa do świadczenia przedemerytalnego,
• nabyciu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
• pobieraniu świadczenia rentowego z instytucji zagranicznej,
• wyjeździe za granicę z wyjątkiem pobytu czasowego za granicą (renta socjalna nie przysługuje osobie, która zamieszkuje poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej),
• zmianie adresu zamieszkania, numeru rachunku w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.