EEG-Biofeedback w terapii ADHD

Nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD) to jedna z przyczyn niepowodzeń szkolnych dziecka i  jego trudności wychowawczych. Dzieci z ADHD wyróżniają się w swoim otoczeniu, są kreatywne, mają niekonwencjonalne  pomysły, są empatyczne, wiele z nich ma wysoki iloraz inteligencji, łatwo nawiązują kontakty z innymi. Jednak ich impulsywne i niewłaściwe zachowanie powoduje, iż są to dzieci nielubiane i nieakceptowane w otoczeniu. Aby były one atrakcyjne i potrzebne w grupie rówieśniczej niezbędne, jest stworzenie im konsekwentnego systemu wymagań, odpowiedniej atmosfery, której nie towarzyszyłby lęk ani frustracja a także opracowanie odpowiedniego systemu oddziaływań terapeutycznych.

Obecnie, mówiąc o zespole nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, używa się dwóch nazw. W klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM – IV) występuje nazwa Attention Deficit Hiperactivity Disorder (ADHD), czyli „zespól nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi”, natomiast Światowa Organizacja Zdrowia w międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD-10) mówi o Hiperkinetic Disorder, czyli o „zespole hiperkinetycznym”.

Wśród wielu definicji nadpobudliwości psychoruchowej należy pamiętać, że nie stwierdzono, że jest ona chorobą i nie ma na nią jednego, sprawdzonego lekarstwa, nie jest także opóźnieniem rozwojowym ani upośledzeniem umysłowym, nie jest też skutkiem złego wychowania lub niewłaściwego systemu wychowawczego czy objawem patologii. Jest natomiast zaburzeniem rozwojowym, mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego traktowania.

Etiologia ADHD nie została dotychczas w pełni wyjaśniona. Najnowocześniejsze badania podają kilka przyczyn zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Od strony fizjologicznej  przyczyną jest przewaga w układzie nerwowych procesów pobudzania nad procesami hamowania. Z biologicznego punktu widzenia  mogą to być różne czynniki uszkadzające centralny układ nerwowy. W świetle dzisiejszej wiedzy mówi się o odziedziczonej dyspozycji, choć nie odkryto jednego genu odpowiadającego za pojawienie się tego typu zachowań (ADHD dziedziczone wielogenowo).

Badacze podają również, że w komórkach mózgu dochodzi do  zakłócenia przebiegu procesów wytwarzania, przyswajania i usuwania określonych substancji. Jednak w świecie nauki najbardziej rozpowszechniony jest pogląd, że u osób z ADHD następuje rozregulowanie funkcjonowania układu neurobiologicznego. Dotyka to najprawdopodobniej płatów czołowych, zwojów podstawy mózgu, pnia mózgu oraz móżdżku. Obszar czołowy bierze udział  w regulacji zachowania, trzyma impulsy pod kontrolą, dokonuje się w nim synteza informacji sensorycznych i poznawczych, poza tym steruje uwagą i inicjuje wszelkie działania.

Z funkcjonowaniem kory czołowej związana jest również regulacja neuroprzekaźnikowa. Dopamina, noradrenalina i serotonina to neurotransmitery, mające kluczowe znaczenie dla procesów hamowania i pobudzania  przepływu   bodźców. W ADHD zmniejszony poziom tych neurohormonów zaburza procesy hamowania odbioru nawałnicy informacji. Warto przypomnieć, iż dopamina pobudza zakończenia nerwów i odgrywa ważną rolę w procesach związanych z motywacją, koncentracją uwagi i psychomotoryką, właściwy jej poziom pozwala odrzucić nieważne informacje i utrzymać uwagę na jednym wybranym bodźcu. Noradrenalina wydzielana jest w sytuacjach stresowych, wprowadza organizm w stan podwyższonej gotowości i działa przeciwbólowo, a jej niedobór może powodować niedocenianie zagrożenia, nadmiar zaś powoduje ciągłe pobudzenie organizmu. Serotonina natomiast jako hormon szczęścia wpływa na powstawanie przyjemnych doznań, pozytywne myślenie, steruje również impulsywnością zachowania. Uważa się także, iż nadużywanie przez matkę alkoholu, narkotyków, leków, nikotyny, może mieć niekorzystne oddziaływanie na rozwój dziecka i być przyczyną nadpobudliwości psychoruchowej.

Mówiąc o ADHD należy także zwrócić uwagę na objawy i sfery, w której się ona przejawia. Nadpobudliwości w sferze ruchowej towarzyszy wzmożona ekspansja ruchowa, dziecko ma bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafi przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu, „biega jak nakręcone", widoczne są nerwowe ruchy rąk lub stóp. W czasie lekcji czy w innych sytuacjach, które wymagają siedzenia, wstaje z miejsca i chodzi. Ma problemy ze spokojnym bawieniem się lub odpoczynkiem. Często jest nadmiernie rozmowne.

Nadpobudliwość w sferze poznawczej objawia się przede wszystkim zaburzeniami koncentracji uwagi. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości. Często wydaje się, że nie słucha, co się do niego mówi, nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji, ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych, wypełnianiem codziennych obowiązków. Unika rozpoczęcia zajęć, które wymagają dłuższego wysiłku. Łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych, gubi albo zapomina rzeczy, które są mu potrzebne do pracy np. przybory szkolne, książki. Potrafi natomiast skupić się przez dłuższy czas na czynności, która jest dla niego interesująca i pasjonująca np. zabawa przy komputerze.

Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej przejawia się  impulsywnością. Dziecko często działa pod wpływem impulsu, którego nie jest w stanie kontrolować. Najczęściej wie, co powinno zrobić w danej sytuacji, ale zazwyczaj tego nie robi. Zna reguły, ale ma kłopoty z ich zastosowaniem (stąd częsta dysleksja, dysgrafia, dysortografia i dyskalkula). Nie zastanawia się nad konsekwencjami swego zachowania. Impulsywność objawia się przeszkadzaniem i przerywaniem wypowiedzi innych osób, wyrywaniem się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości, nieumiejętnością czekania na swoją kolej. W efekcie wymienionych objawów, jeśli dzieci nie uzyskają skutecznej pomocy, może pojawiać się u nich obniżona samoocena, zaburzone relacje z rówieśnikami, niska odporność na stres i frustracje, kłopoty dydaktyczne i w konsekwencji tworzenie się osobowości destrukcyjnej.

Przedstawione trudności i niebezpieczeństwa, na jakie narażone jest dziecko nadpobudliwe, wymagają podjęcia odpowiednich oddziaływań terapeutycznych. Leczenie farmakologiczne, któremu często  są poddawane dzieci z nadpobudliwością psychoruchową (podawanie leków uspokajających, psychotropowych a nawet przeciwpadaczkowych), jest wysoce niekorzystne dla organizmu ze względu na ryzyko działań ubocznych i uzależnień.

Dlatego, oprócz oddziaływań psychologiczno-pedagogicznych, bardzo skuteczną, niefarmakologiczną metodą leczenia ADHD jest terapia EEG-Biofeedback. U dzieci z ADHD zauważa się  nadczynność fali theta odpowiadającej  za nadpobudliwość. W efekcie  treningów  zmniejsza się impulsywność (trening fali SMR), poprawia się koncentracja uwagi (dziecko uczy się dostrajać swoje fale do częstotliwości fali beta odpowiedzialnej  za koncentrację), zwiększa kontrola zachowań i jednocześnie wzrasta wiara dziecka we własne możliwości, a co za tym idzie akceptacja w środowisku rówieśniczym.

Terapia pozwala przywrócić harmonię czynności bioelektrycznej mózgu. EEG-Biofeedback wykorzystuje technikę biologicznego sprzężenia zwrotnego, a  formą treningową jest videozabwa. Podczas jej obserwowania,  prezentowane są cały czas fale mózgowe, któe w danej chwili przeważają, a co za tym idzie pacjent może sam uzyskiwać pożądane pasma fal mózgowych. Terapeuta na  monitorze obserwuje fale mózgowe pokazywane liczbowo i graficznie, kontroluje na bieżąco parametry, na jakie reaguje gra.

Pacjent  obserwuje na swoim monitorze przetworzony przez odpowiednie oprogramowanie efekt, czyli zapis graficzny gry. Widzi czynności swojego mózgu pod podstacią np. samolotu czy samochodu i otrzymuje informacje zwrotne (dzięki użyciu wzroku i słuchu) o aktualnym stanie swojego mózgu. Kiedy aktywność mózgu wzrasta w pożądanym paśmie częstotliwości fal mózgowych, pacjent otrzymuje pozytywne wzmocnienie (nagrodę) w postaci punków.  Neuroterapeuta stymuluje pożądane i hamuje niepożądane częstotliwości fal mózgowych. Efekty terapii są trwałe, ilość treningów po których można spodziewać się pozytywnych rezultatów, zależy od uwarunkowań indywidualnych oraz od nasilenia choroby. Przyjmuje się jednak serie 40- 60 treningów, po których obserwuje się u dzieci znaczną poprawę i zmniejszenie ilości objawów.

Praca z dzieckiem nadpobudliwym jest zadaniem trudnym, wymaga zdolności organizacyjnych, umiejętności budowania pozytywnego kontaktu, dobrego porozumienia, zrozumienia potrzeb dziecka i przyczyn złego zachowania.