Ministerstwo Pracy skomentowało wyroki Trybunału

Ministerstwo Pracy i Polityki Społeczniej skomentowało ostatnie wyroki Trybunału Konstytucyjnego dotyczące świadczeń pielęgnacyjnych dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Poniżej przedstawiamy treść komentarza.

Wyrokiem z dnia 18 lipca 2008 r. sygn. akt P 27/07 (Dz. U. z dnia 31 lipca 2008 r., Nr 138, poz. 872), Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją RP art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.) w zakresie, w jakim uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym osobie zdolnej do pracy, niezatrudnionej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny.

Ponadto, wyrokiem z dnia 22 lipca 2008 r. sygn. akt P 41/07 (Dz. U. z dnia 31 lipca 2008 r., Nr 138, poz. 875), Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją RP art. 17 ust. 1 i ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 139, poz. 992 z późn. zm.) w zakresie, w jakim uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego zdolnej do pracy osobie pełniącej funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej, na której ciąży jednocześnie obowiązek alimentacyjny wobec dziecka niepełnosprawnego wymagającego opieki oraz art. 58 ust. 1 ww. ustawy w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do świadczenia pielęgnacyjnego po dniu 31 sierpnia 2005 r. osobie ustanowionej rodziną zastępczą spokrewnioną i otrzymującą do 30 kwietnia 2004 r. zasiłek stały na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej.

Powyższe wyroki TK weszły w życie z dniem ogłoszenia, tj. z dniem 31 lipca 2008 r.

Wejście w życie powyższych wyroków oznacza, że od dnia 31 lipca 2008 r. o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem, mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.

Ponadto osoby, które pełniły funkcję rodziny zastępczej spokrewnionej i otrzymywały do 30 kwietnia 2004 r. zasiłek stały na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej, mają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego także po 31 sierpnia 2005 r., jeżeli spełniają warunki określone w dotychczasowych przepisach, tj. w przepisach ustawy o pomocy społecznej w brzmieniu obowiązującym na dzień 30 kwietnia 2004 r.

Oznacza to, że od dnia 31 lipca 2008 r. osoby, które zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, obciąża obowiązek alimentacyjny względem:
– dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji,

– osoby posiadającej orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne w związku z koniecznością opieki nad tymi osobami. Analogicznie jak rodzice i opiekun faktyczny dziecka niepełnosprawnego, osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne muszą spełniać wszystkie warunki, od których ustawa o świadczeniach rodzinnych uzależnia prawo do tego świadczenia.

W szczególności osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne powinna być zdolna do pracy, lecz zrezygnować lub nie podejmować zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną.

Ponadto spełnione musi być kryterium dochodowe. TK rozszerzył krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, nie odniósł się jednak do kwestii sposobu ustalania składu rodziny, a tym samym i dochodu, co oznacza, że brak jest podstaw do innego niż dotychczas sposobu ustalania składu i dochodu rodziny osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne.

W konsekwencji, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, o które ubiega się osoba zobowiązana do alimentacji względem osoby niepełnosprawnej, pozostaje uzależnione od dochodu członków rodziny osoby ubiegającej się, której skład wskazuje art. 3 pkt 16 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Ww. osoby, inne niż rodzice i opiekun faktyczny, według TK również uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego, które przed 31 lipca 2008 r. otrzymały decyzje o odmowie przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, zgodnie z art. 145a §1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), w terminie jednego miesiąca od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. do dnia 31 sierpnia 2008 r., mają prawo wnieść skargę do organu właściwego realizującego świadczenia rodzinne, o wznowienie postępowania.

W wyniku rozpatrzenia skargi organ właściwy winien uchylić decyzję (lub decyzje, jeżeli skarga o wznowienie dotyczy więcej niż jednej decyzji np. w przypadku niekorzystnych decyzji wydawanych stronie w kolejnych okresach zasiłkowych) wydaną stronie na podstawie przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją RP, ponownie rozpatrzyć wniosek i ewentualnie ustalić prawo do świadczenia pielęgnacyjnego (a także do składek z tytułu ubezpieczenia emerytalno-rentowego) od momentu jego pierwotnego złożenia przez stronę na podstawie przepisów wówczas obowiązujących.

Jednak, zgodnie z art. 145a §2 Kpa, skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia TK. Tak więc każdy, kto nie skorzysta z możliwości złożenia ww. skargi do dnia 31 sierpnia 2008 r., nie może po tej dacie wnosić o wznowienie postępowania, a tym samym dochodzić przyznania świadczenia pielęgnacyjnego za okres przed wejściem w życie wyroku TK.

Natomiast osobom obciążonym obowiązkiem alimentacyjnym, zdolnym do pracy, niezatrudnionym ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny, oraz osobom pełniącym funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej, na których ciąży jednocześnie obowiązek alimentacyjny wobec dziecka niepełnosprawnego wymagającego opieki, których wnioski o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego rozpatrywane są po opublikowaniu orzeczenia TK (tj. po 31 lipca 2008 r.), prawo do świadczenia pielęgnacyjnego przysługuje od miesiąca złożenia wniosku z wymaganymi dokumentami.

Należy podkreślić, że przy podejmowaniu decyzji w sprawie przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego organ właściwy powinien kierować się odpowiednio przepisami Działu III Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w szczególności przepisami dotyczącymi kręgu osób obciążonych obowiązkiem alimentacyjnym oraz zasadami dotyczącymi pierwszeństwa realizacji przez nich tego obowiązku.