Kilka słów o znaczeniu dostępności w przestrzeni publicznej

Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obowiązuje w Polsce już od pięciu lat. Ten akt prawny z 2019 r. nałożył na wszystkie podmioty publiczne obowiązek zadbania o to, aby usługi, produkty czy przestrzeń publiczna były dostępne dla każdego z nas. Ustawa odnosi się bowiem do bardzo szerokiej grupy osób, które mogą korzystać z prawa do dostępności.

To oczywiście są osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności, ale także seniorzy, rodzice z dziećmi, kobiety w ciąży, osoby po wypadku czy z ciężkim bagażem. Słowem wszyscy ci, którzy z powodu określonych okoliczności, wieku, kondycji czy stanu zdrowia muszą podjąć dodatkowe działania, aby przezwyciężyć bariery uniemożliwiające lub utrudniające im udział w różnych sferach życia na równi z innymi osobami. Zapewnianie dostępności polega właśnie na tym, aby te dodatkowe działania nie były konieczne, to znaczy, aby nie występowały bariery architektoniczne, informacyjno-komunikacyjne i cyfrowe.

Różni ludzie i różne bariery

Uciążliwość danej bariery nie przez każdego będzie odczuwana tak samo, a czasami to, co jest barierą dla jednego człowieka, nie będzie nią dla kogoś innego. Na przykład osoba w podeszłym wieku może mieć trudność w pokonaniu stromych schodów prowadzących do biblioteki. Z kolei sprawna ruchowo osoba niedosłysząca takie schody pokona, ale nie będzie mogła porozumieć się z bibliotekarzem, jeśli w budynku nie będzie pętli indukcyjnej. Najogólniej mówiąc, bariera to przeszkoda lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi.

W obszarze architektonicznym barierami są na przykład:

1) schody przy wejściu do budynku lub wewnątrz – bez podjazdu czy platformy przyschodowej;

2) brak miejsc spoczynku na trasie dojścia do budynku lub nierówna nawierzchnia;

3) brak wind.

W obszarze informacyjno-komunikacyjnym barierami mogą być:

1) brak dostępu do tłumacza polskiego języka migowego (PJM);

2) brak informacji o rozkładzie pomieszczeń w budynku;

3) brak pętli indukcyjnej w punkcie obsługi klienta czy w sali konferencyjnej.

W obszarze dostępności cyfrowej barierami są:

1) brak tłumaczenia na PJM nagrania zamieszczonego na stronie;

2) zamieszczanie skanów dokumentów.

Pozytywne efekty wprowadzenia ustawy o zapewnianiu dostępności są już bardzo dobrze widoczne, zwiększyły się też świadomość w zakresie prawa do dostępności i uwrażliwienie społeczeństwa na potrzeby tych spośród nas, którzy wymagają dostosowania publicznej przestrzeni czy usług.

Prawo do dostępności korzystnie zmienia nasze otoczenie, pozwala, by każdy – jak najbardziej samodzielnie i niezależnie – mógł funkcjonować na co dzień i miał równy dostęp do usług publicznych. By mógł na przykład załatwić swoją sprawę w urzędzie, uczyć się w publicznej szkole i na uczelni, skorzystać z porady lekarskiej w przychodni czy leczenia w szpitalu, pójść do biblioteki czy muzeum, korzystać z miejskiej pływalni czy podróżować komunikacją miejską lub koleją.

Działania PFRON na rzecz dostępności

Jednym z kluczowych obszarów działalności Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) jest wspieranie dostępności dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Urzędy, placówki związane z edukacją, ochroną zdrowia, rehabilitacją lub sprawami obywatelskimi, ale także inne obiekty użyteczności publicznej mogą dofinansować z pieniędzy PFRON likwidację barier, aby spełnić warunek dostępności dla wszystkich. Dla nich Fundusz realizuje m.in. „Program wyrównywania różnic między regionami” oraz program „Dostępna przestrzeń publiczna”.

Fundusz ma także możliwość egzekwowania działań na rzecz dostępności. Zgodnie z nowymi przepisami Prezes Zarządu PFRON rozpatruje skargi obywateli na brak dostępności i może wydać decyzję administracyjną nakazującą zapewnienie dostępności w określony sposób.

W rezultacie takich decyzji na szpitale nałożono obowiązek zapewnienia tłumacza polskiego języka migowego (PJM), dyrekcji kilku szkół nakazano zapewnienie dostępności architektonicznej dla dzieci poruszających się na wózkach inwalidzkich. Decyzje dotyczyły też równej nawierzchni drogi i sygnalizacji dźwiękowej na przejściach dla pieszych. To tylko kilka przykładów nakazów, które Prezes Zarządu PFRON wydał do tej pory. W części spraw podmioty zapewniły dostępność, dlatego nakaz nie był potrzebny.

PFRON organizuje również warsztaty i konferencje popularyzujące tematykę dostępności. I tak w drugiej połowie września 2024 r. odbyła się trzecia konferencja związana z realizacją prawa do dostępności wynikającego z ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Konferencja zatytułowana „Twoje prawo do dostępności” pozwoliła na szeroką debatę o roli dostępności, w tym współpracy międzysektorowej, projektowania uniwersalnego i realizacji prawa do dostępności.

Oczywiście nadal wiele jest jeszcze do zrobienia, a każdy może przyczynić się do poprawy dostępności. Służą do tego trzy instrumenty, które zapisano w ustawie o zapewnianiu dostępności, czyli informacja, wniosek i skarga na brak dostępności. Pokrótce wyjaśniamy, jak korzystać z tych instrumentów.

Działania, wniosek i skarga

Jeśli zauważysz, że podmiot publiczny (taki jak: urząd, szkoła, biblioteka, przychodnia) nie zapewnia dostępności architektonicznej, np. ma zbyt wąskie drzwi wejściowe, lub informacyjno-komunikacyjnej, np. nie ma pętli indukcyjnej, to możesz go o tym poinformować. Nie musisz być osobą o specjalnych potrzebach, aby skierować taką informację do podmiotu publicznego. Twoje działanie pomoże w szybszym dostosowaniu przestrzeni publicznej i sprawi, że wszystkim będzie łatwiej funkcjonować w codziennym życiu.

Jeśli bariery architektoniczne czy informacyjno-komunikacyjne przeszkadzają Ci w korzystaniu z usług podmiotu publicznego, masz prawo złożyć do tej instytucji wniosek o zapewnienie dostępności. Musisz w nim zawrzeć następujące informacje:

1) dane podmiotu, od którego chcesz uzyskać dostępność;

2) swoje dane (imię, nazwisko, adres) i sposób kontaktu z Tobą (możesz na przykład podać swój adres e-mail);

3) opis bariery;

4) to, w jaki sposób podmiot powinien zlikwidować istniejącą barierę.

Wniosek może złożyć osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy, czyli osoba, która reprezentuje zgodnie z prawem interesy innej osoby.

Podmiot publiczny ma 14 dni na usunięcie bariery. Jeśli potrzebuje więcej czasu, może wydłużyć realizację wniosku do dwóch miesięcy. Musi Cię jednak o tym poinformować.

Jeśli złożyłeś wniosek, ale podmiot nie zlikwidował bariery, złóż skargę do Prezesa Zarządu PFRON. Skargę złóż w ciągu 30 dni od dnia, kiedy minął termin na zapewnienie dostępności lub od otrzymania odmowy zapewnienia dostępności.Jeśli chcesz złożyć skargę, podaj dane kontaktowe i załącz wniosek. Pamiętaj, żeby skargę podpisać.

Skargę możesz wysłać pocztą lub przez platformę ePUAP, albo złożyć w Oddziale PFRON.

Wzory pism dotyczących zapewnienia dostępności znajdziesz na stronie PFRON: dostepnosc.pfron.org.pl. Szczegółowe informacje uzyskasz pod nr. infolinii PFRON: 22 581 84 10 wew. 4. Możesz też napisać na adres: dostepnosc@pfron.org.pl lub odwiedzić dowolny Oddział PFRON. 

Artykuł pochodzi z numeru 4/2024 magazynu „Integracja”.

Sprawdź, jakie tematy poruszaliśmy w poprzednich numerach.

Zobacz, jak możesz otrzymać magazyn Integracja.