Czy tak się trudno rozstać?

Warunki umowy o pracę ustalają dwie strony – pracodawca i pracownik. Podpisując ją, obie zobowiązują się do przestrzegania postanowień i obie mają prawo do wcześniejszego jej rozwiązania. Nie zawsze jednak taki „rozwód” jest prosty i przebiega w przyjaznej atmosferze.

Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca zatrudnia pracownika na podstawie:
– umowy na czas nieokreślony – podana jest w niej tylko data rozpoczęcia pracy,
– umowy na czas określony lub na okres próbny, zawierającej termin rozwiązania,
– umowy na zastępstwo – pracownik zgadza się na świadczenie pracy za inną osobę, w czasie jej nieobecności, np. z powodu choroby lub urlopu macierzyńskiego,
– umowy na czas wykonania danej pracy – wygasającej z dniem wykonania czynności.

Umowa zlecenie i umowa o dzieło – regulowane są zasadami Kodeksu cywilnego (stąd też nazwa: cywilno-prawne!). Podpisując je, nie stajesz się pracownikiem firmy i nie zyskujesz uprawnień pracowniczych, np. prawa do pobierania pensji podczas choroby. Umowa zlecenie dotyczy zadań powtarzających się, np. sprzątania biura 2-3 razy w tygodniu i zawierana jest zwykle na miesiąc, z możliwością przedłużenia. Data jej wygaśnięcia – zwykle ostatni dzień miesiąca – podana jest w dokumencie. Jeśli strony zakładają, że współpraca potrwa dłużej, powinny zawrzeć w niej uzgodnione warunki i czas rozwiązania. Umowa o dzieło wygasa w dniu, w którym przekażesz zamówione „dzieło”, a data powinna być wpisana do dokumentu.

Rozstanie w zgodzie

Umowy czasowe rozwiązują się po okresie, na który zostały zawarte, albo z dniem ukończenia pracy, dla której zostały podpisane. Mogą też wygasnąć z powodu śmierci pracownika lub pracodawcy, lub gdy pracownik jest nieobecny dłużej niż 3 miesiące z powodu tymczasowego aresztowania (chyba że pracodawca wcześniej rozwiązał umowę). Gdy pracownik zostanie uniewinniony, ma prawo do powrotu, o ile zgłosi to na piśmie w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku.

Kodeks pracy w art. 30 podpowiada, jak rozstać się z pracodawcą, nie czekając na termin wygaśnięcia umowy, lub gdy wiąże nas umowa na czas nieokreślony. Najbardziej komfortowe jest rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron, czyli ustalenie daty odejścia z firmy. Jest to wygodne, gdy nowy szef nie chce czekać na koniec tzw. okresu wypowiedzenia lub odchodzi się z jakichś przykrych powodów. Często jednak pracodawca uznaje, że nie ukończyłeś zadań, albo boi się, że nie znajdzie zastępstwa, i chce rozwiązania umowy, ale z okresem wypowiedzenia (tzw. rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem). Ta forma jest korzystniejsza dla pracownika, gdy współpracę kończy pracodawca.

Urlop bezpłatny – zanim zdecydujesz się rozwiązać umowę, bo otrzymałeś inną ofertę pracy – być może korzystniejszą, ale z krótszym okresem zatrudnienia – spróbuj wynegocjować z obecnym szefem urlop bezpłatny. Art. 1741 Kp mówi, iż pracodawca może wyrazić zgodę (na piśmie!), abyś przez ustalony okres świadczył pracę na rzecz innego pracodawcy i u tamtego pobierał wynagrodzenie.

Okres wypowiedzenia

To czas od pisemnego powiadomienia pracodawcy, że rezygnuje się z posady i informacja o dacie odejścia. Obejmuje tydzień lub miesiąc, albo ich wielokrotność, a kończy się w sobotę (umowa na czas określony) lub w ostatnim dniu miesiąca (umowa na czas nieokreślony).

Przy umowach na okres próbny wypowiedzenie wynosi 3 dni (okres próbny 2 tygodnie i mniej), 1 tydzień (okres próbny powyżej 2 tygodni) oraz 2 tygodnie (okres próbny
3 miesiące).

Przy umowach na czas określony, ale dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą ustalić, że odejście pracownika będzie możliwe, ale z zachowaniem 2-tygodniowego okresu wypowiedzenia. W umowach na zastępstwo czas wypowiedzenia może wynieść 3 dni.

Dłuższe okresy obowiązują przy umowach na czas nieokreślony: na okres krótszy niż
6 miesięcy – 2 tygodnie, powyżej 6 miesięcy – 1 miesiąc, co najmniej po 3 latach – 3 miesiące. Jeśli jednak na stanowisku wymagano odpowiedzialności materialnej, to pracodawca może wymagać już przy zawieraniu umowy wydłużenia wypowiedzenia – do 1 miesiąca (okres pracy mniej niż 6 miesięcy) oraz do 3 miesięcy (okres pracy powyżej pół roku).

Do czego masz prawo podczas okresu wypowiedzenia?
• do wykorzystania urlopu wypoczynkowego, proporcjonalnie do okresu przepracowanego w danym roku u pracodawcy lub ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystane dni urlopowe,
• do wolnych (płatnych!) dni na poszukiwanie pracy, ale tylko wtedy, gdy pracodawca rozwiązuje umowę (2 dni – 2-tygodniowe i 1-miesięczne wypowiedzenie oraz 3 dni – 3-miesięczne wypowiedzenie;
• do świadczenia pracy – choć możesz zostać poproszony o nieprzychodzenie do firmy.

Czuj się zwolniony!

Pracodawca, jak i pracownik mogą też rozwiązać umowę bez wypowiedzenia. Słynny art. 52 Kodeksu pracy, zwany „dyscyplinarnym” mówi, że pracodawca może „zwolnić” pracownika, jeśli ten naruszył podstawowe obowiązki pracownicze albo w czasie trwania umowy o pracę popełnił przestępstwo oczywiste lub potwierdzone wyrokiem sądowym, a uniemożliwiające zatrudnienie, lub gdy z własnej winy utracił uprawienia konieczne do wykonywania pracy.

Pracodawca może też rozwiązać umowę bez wypowiedzenia (art. 53 Kp), gdy jesteś na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 3 miesiące, a byłeś zatrudniony krócej niż 3 miesiące, jeśli jesteś niezdolny do pracy z powodu choroby zawodowej lub w wyniku wypadku przy pracy, albo gdy nieobecność była dłuższa niż miesiąc, z przyczyn wprawdzie usprawiedliwionych, ale innych niż zdrowotne. Pracodawca może wypowiedzieć ci umowę, ale wtedy gdy cię nie ma. Nie może tego zrobić, jeśli już stawisz się do pracy.

Każdy z nas na pewno nieraz chciał krzyknąć szefowi: „Zwalniam się!”, nie dbając o efekt swoich słów. Przestrzegamy przed tak gwałtownymi reakcjami. Mogą sprowokować pracodawcę do rozwiązania naszej umowy, a powodem stanie się… porzucenie pracy.

Rozstanie z pracodawcą musi być przemyślane, ale pracownik też może rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia, tyle że w określonych prawem sytuacjach. Zwykle dzieje się tak, gdy lekarz orzeknie, że praca na danym stanowisku wpływa szkodliwie na zdrowie, a szef nie powierzy w ustalonym terminie innej pracy – zgodnej z kwalifikacjami i za takie same pieniądze, albo gdy uznasz, że pracodawca ciężko naruszył swoje obowiązki.

Należy złożyć odpowiednie pismo, w którym poda się powód rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Tak jak ty masz prawo domagać się przed sądem pracy powrotu na stanowisko lub odszkodowania, jeśli uznasz, że zostałeś niesłusznie „zwolniony”, tak i pracodawca może zażądać – także przed sądem – rekompensaty za nieuzasadnione odejście z pracy bez wypowiedzenia.

Oświadczenie pracodawcy lub pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę musi być pisemne. Przy czym pracodawca, jeśli wypowiada umowę na czas nieokreślony lub rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia, powinien wskazać na piśmie przyczynę decyzji.

Czym jest wypowiedzenie warunków pracy i płacy?
Jeśli w firmie zmieniły się zasady wynagradzania załogi lub tej grupy, do której należysz, albo lekarz potwierdził, że nie jesteś zdolny do wykonywania pracy na danym stanowisku lub też utraciłeś uprawnienia konieczne przy danym zajęciu, pracodawca ma prawo zaproponować ci (na piśmie!) inne stanowisko i inną pensję, niż to uzgodniliście w umowie. Jeśli nie złożysz w terminie nieprzekraczającym połowy twojego okresu wypowiedzenia, na piśmie (!), odmowy przyjęcia oferty, pracodawca uzna, że ją akceptujesz. Pracodawca nie ma jednak obowiązku wypowiedzenia warunków pracy i płacy, jeśli powierzy ci inne zadanie zgodne z twoimi kwalifikacjami i za takie samo wynagrodzenie, ale tylko na 3 miesiące kalendarzowe w roku.

Pod specjalną ochroną

Nie można wypowiedzieć umowy o pracę ani jej rozwiązać:
– z pracownikiem przebywającym na urlopie wypoczynkowym albo podczas usprawiedliwionej nieobecności, np. zwolnienia lekarskiego,
– z pracownikiem, któremu brakuje do wieku emerytalnego 4 lata lub mniej, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku, chyba że wcześniej nabył prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
– z kobietą w ciąży (potwierdzonej przez lekarza), chyba że została zatrudniona na umowę na okres próbny 4 i mniej tygodni. Umowy na czas określony i na okres próbny, które rozwiązałyby się po 3. miesiącu ciąży, muszą być przedłużone do dnia porodu,
– z pracownikiem będącym na urlopie macierzyńskim lub na urlopie wychowawczym, chyba że wniosek o urlop wychowawczy został złożony po decyzji pracodawcy o rozwiązaniu z pracownikiem umowy,
– z pracownikiem opiekującym się dzieckiem i pobierającym z tego tytułu zasiłek,
– z pracownikiem przebywającym w odosobnieniu z powodu choroby zakaźnej.

Uwaga! Pracownicy ci tracą „ochronę”, gdy firma ogłasza upadłość lub jest likwidowana, albo gdy zachodzą okoliczności, które uzasadniają rozwiązanie umowy z ich winy.

Świadectwo pracy

To dokument, który ma obowiązek wydać pracodawca niezwłocznie po rozwiązaniu lub wygaśnięciu umowy. Zawiera informacje o okresie i rodzaju wykonywanej pracy, nazwę stanowiska, dane konieczne do ustalenia uprawnień pracowniczych (np.  dni urlopu) oraz wynikających z ubezpieczenia społecznego, a nawet informację, czy pensja nie została zajęta przez komornika, jak również tryb i powód rozwiązania umowy. Pracownik może też domagać się umieszczenia w świadectwie wysokości wynagrodzenia i jego składników oraz informacji o uzyskanych kwalifikacjach. Jeśli nie zgadzasz się z treścią dokumentu, złóż w terminie 7 dni od daty wydania wniosek o sprostowanie.

Domagaj się przestrzegania swoich praw! Jeśli nie zgadzasz się z postępowaniem pracodawcy, możesz zgłosić się do okręgowego inspektoratu Państwowej Inspekcji Pracy, a jeśli interwencja nie odniesie skutku, do sądu pracy. Wszelkie roszczenia wynikające ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu po 3 latach od daty zaistnienia.

Konsultacja merytoryczna: Maria Białek

*****

Artykuł powstał w ramach projektu "Integracja - Praca. Wydawnicza kampania informacyjno-promocyjna"
współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich.