Kongres Osób z Niepełnosprawnością: problemy stare i nowe

Do starych problemów dołączyły nowe. Dalej brakuje rozwiązań systemowych wspierających osoby z niepełnosprawnością i ich opiekunów. Wciąż kuleje edukacja włączająca, mamy niski poziom zatrudnienia i nie ma rozwiązań dla osób posługujących się AAC. Za to świetnie ma się ubezwłasnowolnienie, a w Polsce wciąż powstają nowe DPS. Na to nakładają się skutki pandemii, wojny w Ukrainie i inflacja. Tak można podsumować dyskusje odbywające się podczas VIII Kongresu Osób z niepełnosprawnością, którego organizatorem było Polskie Forum Osób z Niepełnosprawnościami.

 - Osoby z niepełnosprawnościami nie są niczyimi podopiecznymi. Jesteście szanowni państwo naszymi partnerami, współobywatelami i równoprawną częścią całej wspólnoty. Jesteście grupą, która w ogólnym rozrachunku więcej daje społeczeństwu i państwu, niż od niego otrzymuje – tymi słowami uczestników Kongresu rzecznik Praw Obywatelskich, prof. Marcin Wiącek. Rzecznik po raz kolejny objął to wydarzenie patronatem i podkreślił, że jest to jeden z najważniejszych punktów w jego kalendarzu.

Długa i otwarta lista braków

- Na poprzednim Kongresie zwracałem uwagę, że wciąż brakuje nam równości w dostępie do edukacji, pracy, opieki zdrowotnej, realnego wsparcia psychologicznego i finansowego, a także systemowych usług asystenckich dla osób z niepełnosprawnością i opieki wytchnieniowej dla ich opiekunów. Brakuje dostępu do mieszkalnictwa edukacji antydyskryminacyjnej i promowania dostępności cyfrowej. Dzisiaj mogę powiedzieć, że ta lista jest wciąż długa i otwarta – powiedział prof. Wiącek.

Bez protokołu fakultatywnego

Rzecznik wskazał też, że Polska dalej nie przystąpiła do tej pory do dołączonego do Konwencji ONZ protokołu fakultatywnego, w którym państwa strony uznają kompetencje Komitetu ONZ ds. Osób Niepełnosprawnych. Oznacza to, że nasi obywatele nie mają możliwości złożenia skargi indywidualnej do Komitetu ONZ. Postulat przyjęcia protokołu fakultatywnego podnosił też poprzednik prof. Wiącka, dr Adam Bodnar.

 - Niestety stanowisko Ministerstwa pozostaje negatywne. Więc tym bardziej musimy rozwiązywać nasze problemy w ramach krajowych możliwości poprzez współpracę i dialog – zauważył Rzecznik.

Rzecznik: trzeba urealnić świadczenia

A lista tych problemów się stale wydłuża. Jak wskazał Marcin Wiącek, to osoby z niepełnosprawnością są grupą, którą najbardziej dotykają wszelkie kryzysy – jak wojna czy pandemia, ale też problemy gospodarcze, skutkujące wysoką inflacją.

- Wsparcie państwa nie nadąża za rosnącymi kosztami utrzymania, niezbędne są decyzje urealniające wysokość wszelkich rent, świadczeń i dodatków. Potrzebna jest jak najszybsza rewizja świadczeń dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami tak, żeby osoby te mogły pracować. Nie możemy dopuścić, żeby ta grupa stała się największą ofiarą kryzysu – powiedział Rzecznik. Jego zdaniem nie można też dopuścić do tego, że kryzysy odbiją się na prawie do niezależnego życia osób z niepełnosprawnością. Dlatego potrzebne jest wprowadzanie w życie zapisów Konwencji ONZ i odejście od charytatywnego modelu wspierania osób z niepełnosprawnością.

Wojna na Ukrainie

Wojna w Ukrainie sprawiła, że kraje naszego regionu musiały udzielić schronienia dziesiątkom tysięcy uchodźców z niepełnosprawnością z ogarniętej wojną Ukrainy.

- Spotykały nas rzeczy, których nawet nie byliśmy w stanie sobie wyobrazić. Na granicy bardzo szybko pojawiły się osoby z niepełnosprawnościami, często sprzężonymi. Zdarzało się, że pojawiały się bez swoich opiekunów, przywiezione czasem przez przypadkowe osoby. Zdarzała się też, że znajdowaliśmy kogoś po prostu siedzącego na ławce przy granicy czy takie, które nie porozumiewały się w języku polskim ani w żadnym innym. Największym naszym wyzwaniem było stworzenie takiej Siecie, która pomoże zagwarantować osobom z niepełnosprawnością odpowiednie zakwaterowanie. Żeby nie trafiali na wielkie hale, ale też nie spędzali zbyt długo w domach prywatnych – podkreśliła Joanna Cwojdzińskaz Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI). To jedna z organizacji, która prowadziła działania na rzecz uchodźców z Ukrainy. W momencie wybuchu wojny polskie NGO ruszyły pomagać osobom z niepełnosprawnością na granicy polsko-ukraińskiej, ale też organizować ewakuację z ukraińskich miejscowości, organizować zbiórki, czy udzielać pomocy psychologicznej. W Polsce powstały też jedyne w Europie punkty recepcyjne dla uchodźców z niepełnosprawnością. Ta pomoc jest potrzebna choćby dlatego, że jak przyznała obecna na Kongresie Khrystyna Rudenko, Stowarzyszenie na rzecz Imigranckich Rodzin Osób z Niepełnosprawnością „Patchwork”, uchodźcy z niepełnosprawnością zostaną w naszym kraju nawet po zakończeniu wojny.

- Uchodźcy są mniej więcej zaopiekowani, ale problemem są choćby sprawy takie jak orzeczenia. Niektórzy ludzie, od kwietnia nie otrzymali orzeczeń. – zauważyła pani Ruthenko.

Czasem utopia, ale nie lewacka

Kolejnym ważnym tematem poruszonym na Kongresie była edukacja włączająca. Ogólnokrajowa dyskusja wokół niej była spowodowana m.in. kontrowersyjnym wpisem na Twittzerz Małopolskiej Kurator Oświaty Barbary Nowak, która nazwała edukację włączającą lewacką utopią.

- Przepisy Konwencji obligują państwa do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do włączającego systemu kształcenia. Tymczasem do Biura Rzecznika nieustannie trafiają skargi dotyczące barier, na jakie natrafiają uczniowie z niepełnosprawnościami w dostępie do edukacji. Wiele z nich dotyczy bezpłatnej opieki, transportu uczniów do placówek oświatowych – zauważył Rzecznik Praw Obywatelskich.

Tymczasem w Polsce wciąż edukacja włączająca w wielu miejscach jest nie tyle lewacką, ile po prostu utopią.

- Nadal, gdy ktoś mnie pyta, do której szkoły w Warszawie mógłby trafić nastolatek z depresją i autyzmem, mam ten sam problem, co 10 lat temu. Mało jest tych placówek, które mógłbym zarekomendować – zauważył prof. Paweł Kubicki ze Szkoły Głównej Handlowej.

O realnym włączaniu mogą jedynie pomarzyć też głusi uczniowie, gdyż, jak zauważyła Małgorzata Czajkowska-Kisil z Instytutu Głuchoniemych, nie ma żadnych rozwiązań, które umożliwiałyby młodym osobom głuchym funkcjonować wśród swoich słyszących rówieśników.

Nie możemy dłużej czekać

Tematem głównym tegorocznego Kongresu było 10-lecie Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami i to, jaka jest przyszłość realizacji jej zapisów. Uczestnicy zauważyli, że choć widoczne są zmiany, zwłaszcza w dziedzinie dostępności architektonicznej, to dalej kluczowe programy jak usługi asystenckie czy opieka wytchnieniowa są realizowane w formie projektów, zależnych od finansowania w danym roku. Tymczasem, jak zauważył Łukasz Orylski Z Europejskiej Sieci na Rzecz Niezależnego Życia (ENIL), na fali inflacji i kryzysu gospodarczego może pojawić się pokusa, by oszczędzać na wsparciu osób z niepełnosprzwnościami i dlatego potrzebujemy rozwiązań systemowych. A tych nie da się osiągnąć, bez współpracy całego środowiska, które będzie w stanie choćby wywierać presje na politykach.

- Jesteśmy w czasie wielkiego kryzysu i wielkich przeobrażeń, to dobry czas, by zebrać się i porozmawiać o naszych problemach. Musimy budować sieci kontaktów i razem działać na rzecz zmiany – powiedziała na samo zakończenie Kongresu Viki Doroszko z Teatru 21.

Uchwała Kongresu

Jak co roku, Kongres przyjął też uchwałę, w której zawarte są wszystkie jego postulaty.

My, Uczestnicy i Uczestniczki VIII Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami:

1. Żądamy po raz kolejny pełnego wdrożenia Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami we wszystkich sferach życia i dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami, w tym osób wymagających najbardziej intensywnego wsparcia!

2.  Żądamy ujednolicenia i przyjęcia konwencyjnego modelu orzekania o niepełnosprawności!

3. Żądamy stworzenia warunków do realizacji prawa do edukacji włączającej!

4. Żądamy zapewnienia możliwości korzystania z usług rynku pracy w celu utrzymania zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami!

5. Żądamy systemowego – ustawowego – uregulowania asystencji osobistej urzeczywistniającej podmiotowość osób z niepełnosprawnościami!

6.  Żądamy systemowego – ustawowego – finansowania zindywidualizowanego pakietu wsparcia osób z niepełnosprawnościami w taki sposób, żeby usługi były gwarantowane, a osoba z niepełnosprawnością miała możliwość wyboru usługodawcy!

7.  Żądamy jak najszybszego wdrożenia systemu wspieranego podejmowania decyzji!

8. Żądamy ustawowego uregulowania możliwości porozumiewania się za pomocą komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC)!

9.  Żądamy uwzględnienia w procesie wdrażania Konwencji standardów konwencyjnych odnoszących się do osób z niepełnosprawnościami w sytuacjach kryzysowych!

10.Nic o nas bez nas!