Idziemy na wybory! - poradnik

W ciągu najbliższego roku czekają nas najważniejsze w kraju wybory. Już 16 listopada 2014 r. będziemy wybierać władze samorządowe, w maju 2015 r. Prezydenta RP, a jesienią 2015 r. – parlament. Na tej stronie znajdą się szczegółowe i różnorodne informacje dotyczące udogodnień wyborczych, dostępnych dla osób z niepełnosprawnością.

Głosowanie to nie tylko obowiązek obywatela, ale też przywilej, z którego, niestety, wielu nie korzysta, tłumacząc się niechęcią do polityki, a nawet pogodą. Dla osób z niepełnosprawnością do niedawna udział w wyborach stanowił poważny problem. Nasz krótki przewodnik pozwoli zapoznać się z przysługującymi osobom z niepełnosprawnością uprawnieniami wyborczymi, dzięki którym można głosować nawet nie ruszając się z domu. Podane terminy dotyczą najbliższych wyborów samorządowych.

Głosowanie korespondencyjne

Osoby posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą głosować korespondencyjnie.

Skorzystanie z tej formy głosowania wymaga zgłoszenia przez uprawnionego wyborcę do urzędu gminy zamiaru głosowania korespondencyjnego. Należy je przesłać najpóźniej do 27 października 2014 r.

Można to zrobić ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. Nie ma jednolitego formularza zgłoszenia, ale powinno ono zawierać: imię i nazwisko wyborcy, imię ojca, datę urodzenia, numer PESEL, oświadczenie wyborcy o wpisaniu do rejestru wyborców w danej gminie, wskazanie wyborów, których zgłoszenie dotyczy, a także wskazanie adresu stałego zamieszkania, na który ma być wysłany pakiet wyborczy. Do zgłoszenia należy także dołączyć kopię aktualnego orzeczenia ustalającego stopień niepełnosprawności.

Jeżeli wyborca chciałby otrzymać karty do głosowania z nakładkami w alfabecie Braille’a, powinien to wyraźnie napisać w zgłoszeniu.

Osoby z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą głosować korespondencyjnie, fot. sxc.hu

Jeżeli zgłoszenie nie spełnia warunków formalnych, w ciągu trzech dni urzędnicy powinni wezwać wnioskodawcę do jego poprawienia. W sytuacji, gdy wszystkie wymogi będą spełnione, najpóźniej do 9 listopada 2014 r. wyborca powinien otrzymać na wskazany w zgłoszeniu adres pakiet wyborczy, który zawiera komplet materiałów niezbędnych do głosowania:

• karty do głosowania,
• instrukcję głosowania korespondencyjnego,
• oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu,
• kopertę zwrotną oraz kopertę na karty do głosowania,
• nakładki na karty do głosowania sporządzone w brajlu – jeżeli wyborca prosił o nie w zgłoszeniu zamiaru głosowania korespondencyjnego.

Wyborca głosujący korespondencyjnie powinien postępować zgodnie z instrukcją, w przeciwnym razie jego głos będzie nieważny:

1. Po skreśleniu wybranych kandydatów należy włożyć karty do głosowania do koperty oznaczonej jako „KOPERTA NA KARTY DO GŁOSOWANIA”.
2. Kopertę należy zakleić.
3. Należy podpisać oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu.
4. Do koperty oznaczonej jako „PRZESYŁKA WYBORCZA” wkłada się kopertę z kartami do głosowania oraz podpisane oświadczenie, a następnie się tę kopertę zakleja.

Na kopercie będzie już wydrukowany adres komisji wyborczej, do której przesyłka powinna trafić.

Nadanie przesyłki jest bezpłatne.

Głosowanie przez pełnomocnika

Czy mogę zagłosować za pośrednictwem innej osoby – np. rodzica?

Osoby z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz wyborcy powyżej 75. roku życia mogą upoważnić zaufaną osobę do oddania głosu w jej imieniu. Taka osoba nazywana jest pełnomocnikiem. Pełnomocnik głosuje zatem osobiście w lokalu wyborczym, ale nie w imieniu własnym, tylko innego wyborcy (mocodawcy).

Pełnomocnikiem może zostać wyborca wpisany do stałego rejestru wyborców w tej samej gminie co osoba, w imieniu której głosuje. Nie jest dopuszczalne przyjęcie pełnomocnictwa od więcej niż jednego wyborcy, chyba że jednym z nich jest członek najbliższej rodziny (rodzic, dziecko, małżonek, brat, siostra, osoba pozostająca
w stosunku przysposobienia, kurateli lub opieki w stosunku do pełnomocnika).

Osoby z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz wyborcy powyżej 75. roku życia mogą upoważnić zaufaną osobę do oddania głosu w jej imieniu, fot. sxc.hu

Czy głosowanie przez pełnomocnika trzeba komuś zgłaszać?

Tak. Najpóźniej 9 dni przed wyborami, czyli do 7 listopada 2014 r. (w przypadku drugiej tury wyborów wójtów, burmistrzów, prezydentów miast – do 21 listopada 2014 r.) uprawniony wyborca powinien złożyć w urzędzie gminy wniosek o sporządzenie pełnomocnictwa. Wniosek składa się na urzędowym formularzu, który powinien zostać udostępniony w urzędzie gminy oraz na jej stronie internetowej. Przepisy tego nie precyzują, ale praktyka pokazuje, że wniosek nie musi być składany przez wyborcę osobiście w urzędzie gminy, ale może być np. wysłany pocztą czy faksem i może być dostarczony do urzędu przez inną osobę niż sam wnioskodawca.

Wniosek musi być podpisany przez wnoszącego o sporządzenie aktu pełnomocnictwa lub przez osobę mającą być pełnomocnikiem, w przypadku gdy wnioskujący nie może lub nie umie podpisać wniosku. W takiej sytuacji wolę udzielenia pełnomocnictwa przez wyborcę niemogącego lub nieumiejącego złożyć podpisu stwierdza przez złożenie własnego podpisu wójt lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy, o ile wola wyborcy została potwierdzona w sposób niebudzący wątpliwości.

Do wniosku należy dołączyć: kopię aktualnego orzeczenia określającego stopień niepełnosprawności wnioskodawcy i pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem na przyjęcie pełnomocnictwa do głosowania. Jeżeli wniosek nie spełnia warunków formalnych, w ciągu trzech dni urzędnicy powinni wezwać wnioskodawcę do poprawienia dokumentu.

Jak otrzymać akt pełnomocnictwa?

Pełnomocnictwo jest udzielane przed urzędnikiem gminy, który ma czuwać nad prawidłowością całej procedury. Wnioskodawca nie musi jednak fatygować się do urzędu. Akt pełnomocnictwa do głosowania jest bowiem sporządzany w miejscu zamieszkania wyborcy udzielającego pełnomocnictwa do głosowania lub w innym miejscu na obszarze gminy, jeżeli wyborca zwróci się o to we wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa.

Złożenie wniosku oraz sporządzenie aktu pełnomocnictwa nie wymaga wnoszenia jakichkolwiek opłat urzędowych. Również pełnomocnik nie może pobierać jakiegokolwiek wynagrodzenia za „usługę“ głosowania w imieniu mocodawcy. Można udzielić pełnomocnictwa zarówno na głosowanie 16 listopada 2014 r. jak i ewentualnie na ponowne głosowanie (można też udzielić pełnomocnictwa na samo ponowne głosowanie).

Jak wygląda głosowanie?

Pełnomocnik udaje się do lokalu komisji obwodowej właściwej dla wyborcy, który pełnomocnictwa udzielił. Okazuje tam członkom komisji obwodowej własny dokument tożsamości oraz przekazuje dokument pełnomocnictwa. Komisja zatrzymuje pełnomocnictwo i dołącza do dokumentacji wyborczej, a pełnomocnikowi wydaje kartę do głosowania.

Dostosowane lokale

Gdzie można znaleźć listę dostosowanych lokali wyborczych?

Informacje takie powinny być wyborcom z niepełnosprawnością udostępniane przez urzędy gmin telefonicznie, poprzez ulotki i inne drukowane materiały informacyjne, a także elektroniczne. Powinny zostać także zamieszczone na stronie internetowej urzędu (w Biuletynie Informacji Publicznej). Informacje przydatne osobom z niepełnosprawnością znajdą się także na stronie internetowej Państwowej Komisji Wyborczej. Z funkcjonujących obecnie przepisów wynika, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien zapewnić 1/5 lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością.

Wprawdzie art. 186 Kodeksu wyborczego mówi o połowie dostępnych lokali wyborczych, to jednak art. 15a Ustawy Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy precyzuje, że do końca 2014 r. dostosowanych lokali ma być wciąż 1/5, do końca 2015 r. - 1/3, natomiast do końca 2016 r. - 2/5. Dopiero od 2017 r. połowa lokali wyborczych ma być dostępna dla osób z niepełnosprawnością.

1/5 lokali wyborczych powinna być dostępna dla osób z niepełnosprawnością, fot. Marcin Morawski

Co trzeba zrobić, gdy lokal wyborczy, w którym oddajemy głos, jest niedostosowany (nie ma np. podjazdu) i nie można się do niego dostać?

Wyborcy z niepełnosprawnością przysługuje prawo wyboru komisji obwodowej, w której chce zagłosować. Najpóźniej do 12 listopada 2014 r. może zgłosić do urzędu gminy wniosek o dopisanie do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania spośród obwodów, w których lokal wyborczy jest dostosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Taki wniosek powinien zawierać imię i nazwisko wyborcy, imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL, adres zamieszkania.

A co z osobami przebywającymi w szpitalach i miejscach odosobnienia?

Specjalnie dla osób przebywających w szpitalach, domach pomocy społecznej, zakładach karnych, aresztach śledczych, jeśli przebywa w nich co najmniej 15 osób uprawnionych do głosowania, tworzy się odrębne obwody głosowania.

Dojazd do lokali wyborczych

Gdy wyborca z niepełnosprawnością ma problem z dotarciem do lokalu wyborczego, powinien zgłosić to do urzędu gminy (miasta). W wielu miastach i gminach organy jednostek samorządu terytorialnego mają ugruntowaną praktykę w tym zakresie i zapewniają osobom z niepełnosprawnością i w podeszłym wieku pomoc w dojeździe do lokali wyborczych. Jeśli gmina nie zagwarantuje transportu do lokalu wyborczego, należy sprawdzić, czy w ten sposób nie pomagają lokalne organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnością. O pomoc można też poprosić rodzinę i przyjaciół.

Udogodnienia w lokalu wyborczym

Na prośbę osoby z niepełnosprawnością może jej pomagać w głosowaniu w lokalu wyborczym inna osoba, w tym niepełnoletnia. Pomoc ta może mieć tylko techniczny charakter; nie może polegać na sugerowaniu wyborcy sposobu głosowania lub na głosowaniu w zastępstwie tego wyborcy. Dopuszczalne jest, aby na życzenie wyborcy z niepełnosprawnością w pomieszczeniu za zasłoną przebywała osoba udzielająca pomocy. Osobą tą nie może być członek komisji ani mąż zaufania.

Pomoc - jedynie techniczna - jest możliwa także w lokalu wyborczym, fot. Piotr Stanisławski

Komisja jest obowiązana, na prośbę wyborcy z niepełnosprawnością, do przekazania ustnie treści obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz o zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów.

Wyborca z dysfunkcją wzroku może także osobiście głosować w lokalu wyborczym przy użyciu nakładki na kartę do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille’a. W każdym lokalu wyborczym będą dostępne takie nakładki.

Autor: Mateusz Różański, konsultacja: Grzegorz Gąsior, starszy specjalista w Zespole Prawnym i Organizacji Wyborów Krajowego Biura Wyborczego
Tekst został przygotowany na podstawie publikacji "PORADNIK WYBORCY – Wybory samorządowe 2014", wydanej przez Fundację im. Stefana Batorego

Przeczytaj też, na jakie wsparcie można liczyć podczas nadchodzących wyborów w poszczególnych miastach