RPO: Oceny z zachowania mogą być przyczyną dyskryminacji

System ocen zachowania naraża uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi na gorsze traktowanie w porównaniu z pozostałymi. Szczególnie krzywdzące mogą być przyjmowane przez niektóre szkoły systemy punktowe, gdzie ocena zachowania wynika z sumy punktów zdobytych w roku za konkretne zachowania i aktywności . Tymczasem uczniowie ze specjalnymi potrzebami często nie są w stanie podjąć działań, za które punkty są przyznawane. Choćby z powodu  rodzaju i stopnia ich niepełnosprawności. W niektórych przypadkach może to stanowić nawet ich pośrednią dyskryminację. Sprawą zajął się Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO).  

W ramach współpracy z samorzecznikami  w spektrum autyzmu prof. Marcinowi Wiąckowi przedstawiono problem stosowania w klasach IV-VIII szkoły podstawowej oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia. Mając na względzie również dzieci i młodzież z innymi niepełnosprawnościami niż wynikające ze spektrum autyzmu - bezpośrednio przekładającymi się na zachowanie się w szkole - samorzecznicy postulują zastąpienie obecnych rozwiązań opisowym modelowaniem postaw prospołecznych.

„Trudne” zachowania

Zdaniem samorzeczników obecny sposób oceniania zachowania przepisy nie uwzględnia specyfiki funkcjonowania w szkole uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i nie służy realizacji założeń edukacji włączającej.  Wynika to m.in. z tego, że zachowania wynikające bezpośrednio z niepełnosprawności, a mogące być odebrane jako trudne i „niegrzeczne" przez nauczycieli i innych pracowników szkół, mogą  zaważyć na ostatecznej ocenie zachowania na świadectwie szkolnym.

Ponadto Samorzecznicy zwracają uwagę, że wewnątrzszkolne systemy oceniania często nie uwzględniają wprost sytuacji uczniów z niepełnosprawnościami, mimo że obowiązek taki wynika z rozporządzenia. W tych wypadkach szczególnie krzywdzące mogą być przyjmowane przez niektóre placówki systemy punktowe, w których ocena zachowania wynika z sumy zdobytych w ciągu roku szkolnego punktów przyznawanych za konkretne zachowania i aktywności uczniów. 

Potencjalna dyskryminacja

Tymczasem uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi często nie są w stanie w ogóle podjąć działań, za które punkty są przyznawane. Może to wynikać z rodzaju i stopnia ich niepełnoprawności - w tym wypadku są traktowani gorzej w porównaniu z pozostałymi uczniami. W niektórych przypadkach może to stanowić nawet ich pośrednią dyskryminację ze względu na niepełnosprawność. 

Jednocześnie orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nie zawsze odnosi się kompleksowo do wpływu niepełnosprawności na zachowanie. To przekłada się na niepełny obraz trudności, z jakimi dana osoba zmaga się w środowisku szkolnym. Tymczasem uczniowie, którzy nie uzyskali co najmniej bardzo dobrej rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania, mają mniejsze szanse na dostanie się do wybranej szkoły ponadpodstawowej. A zatem już na etapie rekrutacji do szkoły ponadpodstawowej ich szanse na dostanie się do wybranej placówki są mniejsze niż uczniów bez tego rodzaju niepełnosprawności. Ocena z zachowania jest również brana pod uwagę przy udzielaniu stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe.

Lepsza ocena opisowa

Osoby w spektrum autyzmu wskazują, że obecny system oceniania nie spełnia wymogu elastyczności. Wydaje się nie odnotowywać zwłaszcza postępów poszczególnych osób, nie motywuje do dalszej pracy oraz nie zapewnia wystarczającej informacji o problemach lub szczególnych uzdolnieniach. 

Narzędziem pozwalającym na uwzględnienie indywidualnych potrzeb i trudności ucznia oraz umożliwiającym nauczycielom doskonalenie organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej jest ocena opisowa. Z tego względu słusznym kierunkiem dalszej reformy systemu oświaty, zmierzającym do pełnego wdrożenia edukacji włączającej, wydaje się zastąpienie systemu oceniania zachowania opartego o stopnie opisowym modelowaniem postaw prospołecznych, który jest stosowany w klasach I-III szkoły podstawowej.

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zgłasza problem ministrowi edukacji i nauki Przemysławowi Czarnkowi i  prosi go o stanowisko w sprawie zastąpienia ocen zachowania oceną opisową na każdym etapie edukacyjnym.

Pismo do ministra Przemysława Czarnka i więcej informacji można znaleźć na stronie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.