Seminarium „Równe szanse w dostępie do szkolnictwa wyższego”. Przeczytaj wnioski z wystąpień

Trzydniowe seminarium „Równe szanse w dostępie do szkolnictwa wyższego”, które odbyło się w dniach 18-20 maja 2022 roku w Krakowie z inicjatywy Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego, przyniosło wiele cennych wniosków w temacie dostępności. Stało się ono również forum wymiany myśli oraz doświadczeń pracowników uczelni wyższych. Zachęcamy do przeczytania wniosków z każdego wystąpienia.

Uczelnie dostępne – system wsparcia (ATU)

Prelegenci: dr Anna Rdest, Justyna Polak, Joanna Laszczak (Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego)

Wystąpienie skupiło się głównie na prezentacji modelu wsparcia i uniwersalnego nauczania. Główny wniosek z wystąpienia brzmi: uniwersalne nauczanie powinno stać się tym samym, co uniwersalne projektowanie i powinno opierać się na tych samych zasadach.

W trakcie wystąpienia zaprezentowano model, stworzony na Uniwersytecie Masaryka w Brnie, gwarantujący studentom ze szczególnymi potrzebami kompleksowe wsparcie. Jest to możliwe dzięki zorganizowanemu na uczelni Ośrodkowi Wsparcia dla Studentów ze szczególnymi potrzebami. Zadaniem ośrodka jest dbanie o to, aby fizyczne i wirtualne środowiska uczelni, w tym dokumenty i komunikacja, były dostępne dla osób z niepełnosprawnościami.

Placówka opracowuje integracyjne metody edukacyjne dla uczelni, prowadzi ścisłą współpracę z Instytutem Badań Edukacji Integracyjnej, a także służy jako:

• ośrodek dydaktyczny z bogatą ofertą kursów uzupełniających i/lub zastępujących zajęcia standardowe,
• ośrodek metodyczno-doradczy dla studentów i pracowników UM oraz podobnych wydziałów specjalistycznych na innych czeskich uczelniach i szkołach średnich;
• instytucja badawcza opracowująca autorskie rozwiązania technologiczne;
• ośrodek tłumaczeń ustnych i mowy na tekst, wydawca publikacji w alfabecie Braille’a i narodowa biblioteka cyfrowa.

Ponadto Ośrodek współpracuje bezpośrednio z poszczególnymi wydziałami Uniwersytetu Masaryka w celu podniesienia świadomości i zapewnienia konsultacji i porad na wydziałach w związku z kształceniem studentów ze szczególnymi potrzebami. Ośrodek zapewnia również wsparcie techniczne w zakresie adaptacji materiałów dydaktycznych (cyfrowych i dotykowych). Specjalizuje się w produkcji dotykowych znaków orientacji, produkcji dotykowych map orientacji.

Wszystkie teksty przygotowane przez Ośrodek są skatalogowane i archiwizowane w Bibliotece Uniwersyteckiej dla Studentów UM ze szczególnymi potrzebami. Ośrodek posiada również Sekcję Poradnictwa Psychologicznego oraz Diagnozy Trudności w Uczeniu się.

Ośrodek prowadzi jednotygodniowe szkolenie, którego celem jest zapoznanie uczestników z ośrodkiem i głównymi usługami, oferowanymi studentom z niepełnosprawnościami. Głównym jego celem jest podniesienie świadomości wśród pracowników uczelni na temat koncepcji uniwersalnego projektowania nauki. Szkolenie przybliża także cele, jakie instytucje edukacyjne i/lub ośrodki świadczenia usług mogą osiągnąć w tej dziedzinie.

Wsparcie psychologiczne

Prelegenci: Anna Duczmalewska, Magdalena Biernat, Klaudia Bułka (przedstawicielki Biura ds. Osób z Niepełnosprawnościami, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie)

Rokiem przełomowym dla Uniwersytetu Pedagogicznego okazał się rok 2016, kiedy to nastąpiła zmiana podejścia do usług wsparcia. Zaczęto używać innych określeń na trudności psychiczne, zaczęto udzielać wsparcia osobom bez orzeczeń o niepełnoprawności, a także zaczęto przechowywać dokumentację medyczną studentów wyłącznie w BON oraz wprowadzono usługi asystentów zdrowienia psychicznego.

Ponadto UP oferuje takie usługi wsparcia, jak:

• Peer Support: wsparcie rówieśnicze przez doświadczenie i własne świadectwo,
• Studencka Grupa Wsparcia,
• Asystent Zdrowienia,
• konsultacje BON,
• psycholog, psychiatra,
• pomoc poza uczelnią,
• zaświadczenie od BON,
• pomoc w miejscu zamieszkania i funkcjonowania,
• warsztaty,
• szkolenia świadomościowe,
• pierwsza pomoc psychologiczna,
• interwencja kryzysowa.

Przedstawicielki BON UP zgodnie podkreślały, jak ważne jest uświadamianie studentom, że z każdego kryzysu psychicznego można wyjść, a sama sytuacja załamania nerwowego nie powinna być źródłem wstydu czy stygmatyzacji.

Wszystko jest możliwe: wystarczy „tylko” odpowiednie wsparcie i adekwatna reakcja otoczenia na problemy osoby w kryzysie psychicznym.

Lektoraty z języków obcych oraz z języka polskiego dla osób głuchych

Prelegenci: Beata Gulati (Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Stowarzyszenie Twoje Nowe Możliwości)

Wystąpienie skupiało się na roli i znaczeniu lektoratów języków obcych, w tym języka polskiego, dla osób z niepełnoprawnością słuchu.

Pierwszym językiem da osób /Głuchych jest język migowy, język polski to język obcy, dlatego też tak ważne jest, aby lektorzy języków obcych znali PJM i aby to on był językiem wykładowym. Co więcej, brak konieczności zatrudnienia tłumacza podczas zajęć z języka obcego znacznie skraca dystans między studentem a nauczycielem.

Beata Gulati zwróciła również uwagę na fakt, jak ważna jest świadomość kadry dydaktycznej na temat istnienia studentów g/Głuchych na uczelni. Istotnym jest, aby pracownicy BONów znali podstawowe zwroty grzecznościowe w języku migowym. Pozwoli to studentom z niepełnoprawnością słuchu poczuć się dobrze na uczelni i stworzyć klimat, w którym wszyscy czują się częścią większej całości.

Studio nagrań treści do E-learningu

Prelegenci: Danuta Zwolińska (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Raciborzu)

Motywem przewodnim wystąpienia Danuty Zwolińskiej było dostosowanie materiałów dydaktycznych do e-learningu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Aby zagwarantować dostępność materiałów dydaktycznych, Państwowa Wyższa Szkoła w Raciborzu:

• prowadzi szkolenia świadomościowe dla kadry dydaktycznej,
• opracowała metodologię tworzenia filmów do e-learningu,
• stworzyła specjalne studio nagrań, dostosowane do potrzeb OzN.
• Metodologia tworzenia dostępnych filmów do e-learningu obejmuje między innymi:
• używanie prostego, nieskomplikowanego języka,
• proste wyjaśnienia,
• podział materiału na moduły i partie nietrwające dłużej, niż 10 minut.

Dostępność materiałów informacyjnych (nie tylko dydaktycznych)

Prelegenci: Krzysztof Peda (Stowarzyszenie Twoje Nowe Możliwości)

Duży nacisk w tym wystąpieniu położny został na konieczność wymiany informacji między uczelniami, a także stworzenie siatki współpracy między jednostkami. Podkreślano również, jak ważne jest zagwarantowanie dostępności zwłaszcza w kontekście skomplikowanych materiałów dydaktycznych, zawierających tabele, wykresy, diagramy czy grafiki.

Trudności te często powodują, że dostępność materiałów jest jedynie formalna, nie faktyczna.

Przedstawiciele Stowarzyszenia Twoje Nowe Możliwości podkreślali również, że dużo łatwiej jest tworzyć dostępne materiały dydaktyczne od podstaw, a nie nanosić poprawki na już gotowe pomoce naukowe.

Innym, ważnym aspektem, jest dostępność mediów społecznościowych, takich jak Facebook, Youtube czy TikTok. Zagwarantowanie równego do nich dostępu rodzi wiele pytań, wśród których największe emocje wzbudzają:

• Jak tworzyć audiodeskrypjcę?
• Co z aktywnością w komentarzach?
• Dwie wersje czatów: dla osób z niepełnosprawnościami i osób pełnosprawnych?
• Co z zasięgiem?

Wniosek nasuwa się oczywisty: prawo i wymagania, paradoksalnie, wyprzedzają w tym kontekście technologie. Wielkim wzywaniem jest dostosowanie współczesnych mediów do wymogów dostępności tak, by nie pominąć żadnej grupy odbiorców.

Koncepcja oraz znaczenie Ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami

Wprowadzenie – Główne założenia oraz cele Ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami

Prelegenci: Justyna Kucińska, Joanna Bryk (Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego)

Przybliżono projekt ustawy wdrażającej Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych w kontekście uczelni wyższych. Proponowana nazwa ustawy to: Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami.

Justyna Kucińska i Joanna Bryk zgodnie podkreślały, że zarówno dostępność, jak i wdrażanie Konwencji są procesem. Poruszono również kwestie, które będą regulowane Ustawą, takie jak mieszkalnictwo czy asystencja osobista.

Na koniec prelegentki zaprosiły gości seminarium na spotkanie, otwierające konsultacje społeczne do projektowanej ustawy. Odbędzie się ono 25 października w Warszawie.

Rzeczy niemożliwe załatwiamy od ręki, na cuda trzeba chwilę poczekać

Nadzwyczajne działania uczelni w zakresie wsparcia studentów ze specyficznymi potrzebami

Prelegenci: Patrycja Goryń (Uniwersytet w Białymstoku), Anna Wesołowska, Szczepan Moskwa (Akademia Górniczo Hutnicza), Katarzyna Senko (Collegium Witelona Uczelnia Państwowa)

O nietypowych przykładach wsparcia na uczelni oraz sposobach radzenia sobie z wyjątkowymi sytuacjami pierwsza mówiła Patrycja Goryń z Uniwersytetu w Białymstoku. Zwracała na uwagę na takie rozwiązania, jak:

• przechowywanie dokumentacji medycznej studentów wyłącznie w BON,
• ankiety, dotyczące specjalnych potrzeb,
• obowiązek zapewnienia alternatywnych form materiałów dydaktycznych, nałożony na nauczycieli,
• edukacja kadry,
• mediacja,
• wniosek o alternatywne formy wsparcia,
• kwestionariusz rejestracyjny.

Przykładem  nadzwyczajnego działania uczelni w zakresie wsparcia studentów ze specyficznymi potrzebami jest wypromowanie niemówiącego autysty doktora nauk prawnych, który pracuje na uniwersytecie.

W kolejnym wystąpieniu Szczepan Moskwa z Akademii Górniczo Hutniczej, podkreślał z kolei specyfikę uczelni technicznych i wzywania, jakie przynosi konieczność dostosowania laboratoriów oraz pracowni do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Rozwiązaniem są na przykład:

• asystenci dydaktyczni,
• możliwość zdalnego nauczania,
• nagrywanie zajęć,
• lekcje indywidualne w domu
• zaliczanie materiału partami.

Szczepan Moskwa i Anna Wesołowska podkreślali również znaczenie świadomości kadry dydaktycznej, zalety lektoratów PJM oraz języków obcych czy rolę wsparcia psychologicznego studentów.

• W zakresie dostępności AGH planuje stworzenie:
• platformy do zdalnej obsługi osób ze szczególnymi potrzebami,
• systemu nawigacji przestrzennej po campusie AGH,
• pełnej digitalizacji materiałów dydaktycznych.

Wystąpienie Katarzyny Senko z Collegium Witelona Uczelnia Państwowa skupiło się na konieczności dostosowana programu studiów do konkretnych przypadków osób z niepełnosprawnościami, dostosowaniu form zaliczeń oraz egzaminów, a także podkreślała rolę asystentów nie tylko jako pomocy w nauce, lecz również jako wsparcia w codziennym życiu.

Warto zdawać sobie sprawę, że dla wielu osób ze szczególnymi potrzebami studia to okres wolności i możliwość nawiązania relacji społecznych. Po raz kolejny mówiono również o świadomości kadry na temat osób z niepełnosprawnościami jako podstawy wszelkich działań w zakresie dostępności. Katarzyna Senko zwróciła także uwagę na fakt, iż podczas gdy system nauczania w szkole oferuje wiele rodzajów wsparcia zarówno dla uczniów ze szczególnymi potrzebami, jak i nauczycieli, system kształcenia uniwersyteckiego nie gwarantuje dostatecznego systemu wsparcia. 

Realizacja projektów 3.5 – ostatnia prosta

Efektywne wydatkowanie, a oszczędności w projekcie

Seminarium prowadzenie: Agata Szal (Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego).

Oszczędności w projektach można zatem wydać na:

• szkolenia specjalistyczne dla małych grup,
• szkolenia e-learningowe,
• usługi wideo tłumacza,
• tłumaczenie strony uczelni na język migowy,
• widgety,
• wizyty studyjne.

Wnioski z seminarium to:

• dostępna uczelnia ma nie tylko odpowiadać na potrzeby już przebywających na niej studentów, ale przede wszystkim przygotować się na przyjęcie nowych studentów z niepełnosprawnościami.
• ważna jest współpraca międzyuczelniana.
• wielkim wyzwaniem na przyszłość jest z kolei stworzenie jednej, spójnej aplikacji nawigacyjnej dla osób niewidomych.

Seminarium finasowane z projektu ATU, współfinasowanego w ramach programu Unii Europejskiej „Erasmus+” oraz projektu Opracowanie projektu ustawy wdrażającej Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych o proponowanej nazwie: Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami wraz z Oceną Skutków Regulacji i uzasadnieniem, jak też propozycji zmian legislacyjnych podążających za nową ustawą, finansowanego z programu POWER.