„Miejsce dzieci z niepełnosprawnościami jest w rodzinie zastępczej, a nie w DPS.” Co resort odpowiedział RPO?

Bardzo niewiele dzieci z niepełnosprawnością trafia do rodzinnej pieczy zastępczej i rodzin adopcyjnych. Placówki instytucjonalne nie są w stanie zaspokoić ich potrzeb emocjonalnych i społecznych, a zwłaszcza poczucia bezpieczeństwa. Potrzebne są nowe przepisy, które zapobiegną umieszczaniu ich w domach pomocy społecznej - tak, by dzieci mogły być przenoszone do rodzinnej pieczy zastępczej – apelował RPO do MRiPS. Rzecznik otrzymał odpowiedź.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się z prośbą o potrzebę zmiany przepisów dot. rodzinnej pieczy zastępczej i rodzin adopcyjnych w kontekście dzieci z niepełnosprawnościami. Apelował o to, by nie trafiały one do domów pomocy społecznej. W odpowiedzi na pismo RPO, sekretarz stanu Stanisław Szwed przyznał, że Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej prowadzi prace analityczne dotyczące sytuacji małoletnich.

Odpowiedź sekretarza stanu

„Zakładanym kierunkiem zmian jest deinstytucjonalizacja, mająca na celu przechodzenie od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym – napisano. – W Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej opracowany został strategiczny dokument dotyczący deinstytucjonalizacji usług społecznych w Polsce pn. Strategia rozwoju usług społecznych, polityka publiczna na lata 2021-2030 (z perspektywą do 2035 r.). (...)

Jednym ze strategicznych celów określonych w Strategii jest zwiększenie udziału rodzin i rodzinnych form pieczy zastępczej w opiece i wychowaniu dzieci. Zakładanymi efektami działań zaplanowanych do realizacji w Strategii w tym zakresie będą m.in. rozwój rodzinnej pieczy zastępczej, w tym ukierunkowanej na dzieci z niepełnosprawnością i chore oraz wdrożenie działań zmierzających do tego, aby każde dziecko mogło wychowywać się w rodzinie lub środowisku zbliżonym do rodzinnego.

Strategia zakłada również zmianę sposobu funkcjonowania domów pomocy społecznej poprzez m.in. wykonanie audytu domów w zakresie wskazań do pobytu w tej formie opieki osób w nich przebywających.

Wdrożenie zapisów Strategii będzie wymagało szeregu zmian przepisów prawa, niemniej jednak już w chwili obecnej w resorcie rodziny procedowany jest projekt ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (UD 135). Projekt ten zawiera zmiany mające na celu m.in. przyspieszenie procesu deinstytucjonalizacji oraz rozwoju rodzinnych form pieczy zastępczej w Polsce.

W projekcie przewidziano m.in. zmiany z zakresie wynagrodzenia dla rodzin zastępczych zawodowych (w tym specjalistycznych) i prowadzących rodzinne domy dziecka, ułatwienia w zakresie przekształceń rodzin zastępczych niezawodowych, zmiany w zakresie zatrudniania osób do pomocy przy sprawowaniu opieki nad dziećmi i przy pracach gospodarskich” – odpisał sekretarz stanu Stanisław Szwed. 

Dlaczego RPO zainterweniował ws. dzieci?

RPO uzyskał z urzędów wojewódzkich informacje statystyczne ws. pobytu dzieci w placówkach i w pieczy zastępczej. Wskazują one, że znikoma liczba dzieci opuszcza domy pomocy społecznej z powodu przeniesienia do rodzinnej pieczy zastępczej i rodzin adopcyjnych. Świadczy to o tym, że gwarantowane prawem prawa dzieci z niepełnosprawnością nie są w pełni realizowane.

Placówki o charakterze instytucjonalnym nie są w stanie zaspokoić potrzeb emocjonalnych oraz społecznych dzieci, w tym zwłaszcza poczucia bezpieczeństwa. Autorzy opracowań naukowych zwracają uwagę na niestabilność tego środowiska wynikającą z fluktuacji wychowawców i samych podopiecznych. Pobyt dzieci w dps nie służy ich dobru. Wpływa na spowolnienie rozwoju fizycznego i emocjonalnego. Powoduje deficyty umiejętności społecznych, w tym funkcjonowania w rodzinie. 

Większość urzędów wojewódzkich wskazała, że to właśnie m.in. z pieczy zastępczej dzieci trafiają do domów pomocy społecznej. Najczęściej przyczynami były:

• brak możliwości otoczenia dzieci całodobową opieką i dodatkowo właściwym specjalistycznym wsparciem medycznym, rehabilitacyjnym, pielęgnacyjnym, itp,.
• brak warunków mieszkaniowych dostosowanych do potrzeb dzieci i opiekunów,
• deficyt specjalistycznych zawodowych rodzin zastępczych przygotowanych do opieki na dziećmi obciążonymi złożonymi schorzeniami.

Niepokojące były także informacje o:

• niezgłaszaniu do adopcji dzieci z uregulowaną sytuacją prawną, które przebywają w domach pomocy społecznej,
• braku jednolitych procedur współdziałania domów pomocy społecznej, organizatorów pieczy zastępczej i sądu opiekuńczego w celu poszukiwania rodzin zastępczych,
• jednoczesnym umieszczaniu dzieci w pieczy zastępczej i domu pomocy społecznej, zwłaszcza gdy rodziną zastępczą ustanawiano pracownika dps. 

Przykre wnioski, które należy zmienić

Sytuacja dzieci z niepełnosprawnością w domach pomocy wymaga systemowego przeglądu i pilnych działań naprawczych zarówno w obszarze pieczy zastępczej - poprzez inwestowanie w rozwój form rodzinnych przeznaczonych  dla dzieci z niepełnosprawnością - jak i w obszarze pomocy społecznej - przez określenie obowiązku poszukiwania dla dzieci z domów pomocy społecznej miejsc w rodzinnej pieczy zastępczej, a także wzmocnienie działań nadzorczych nad wykonywaniem zadań przez dpsy.

Konieczne jest wypracowanie rozwiązań, które nie tylko zapobiegną umieszczaniu dzieci w domach pomocy społecznej i pieczy instytucjonalnej, ale będą oznaczać przeniesienie dzieci obecnie przebywających w placówkach do rodzinnej pieczy zastępczej. 

Rolą państwa jest stworzenie systemu gwarantującego dzieciom realizację ich praw. Czas w przypadku dzieci ma niebagatelne znaczenie, dlatego działania w obszarze opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością powinny zostać wdrożone niezwłocznie, bez oczekiwania na realizację strategii deinstytucjonalizacji usług społecznych.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk poprosił minister Marlenę Maląg o poinformowanie o możliwych działaniach na rzecz pełniejszego zapewnienia  praw dzieci z niepełnosprawnością, w szczególności zagrożonych umieszczeniem w domach pomocy społecznej i tam już przebywających.