Audiodeskrypcja po polsku – kino w innym wymiarze

Autorzy filmowych audiodeskrypcji na nowo wymyślają dziś kino dla niewidomych.

Polskie kino ma problem z niepełnosprawnością. Nie tylko dlatego, że rzadko opowiada o problemach osób niepełnosprawnych, ale przede wszystkim ze względu na bariery, jakie przez lata stawiało przed osobami niewidzącymi i niesłyszącymi, zamykając im drogę do uczestnictwa w kulturze. Audiodeskrypcja, czyli sztuka tworzenia filmowych opisów dla osób niedowidzących i niewidomych, zmienia tę sytuację. […]

Sztuka audiodeskrypcji tylko na pozór wydaje się mało skomplikowana. Twórca opisu filmu musi bowiem przekazać jak najwięcej treści poprzez narrację nagraną na ścieżkę dźwiękową, ale jego opisy nie mogą nakładać się ani na dialogi (w filmach obcojęzycznych – także na lektora czytającego dialogi), ani dźwięki, które budują ekranową rzeczywistość i opisują zdarzenia (np. trzaśnięcie drzwiami, wybicie szyby, czy strzał pistoletu). Twórca audiodeskrypcji musi stworzyć opisy dość szczegółowe, by niewidomy widz mógł stworzyć w swojej głowie jak najpełniejszy obraz filmu, a zarazem na tyle oszczędne, by filmu nie przegadać.

Pułapki czekają na każdym kroku – w filmach akcji audiodeskryptor musi zmieścić się w bardzo wąskich pozostawionych przez twórców oryginalnej ścieżki dźwiękowej. W artystycznym […] wyzwaniem pozostaje, jak oddać klimat filmowych obrazów, nie topiąc ich w dziesiątkach słów.

Jednym z największych wyzwań jest sposób opisu samego języka filmu: ruchów kamery, dynamiki jej pracy, sposobu wykorzystania filtrów lub tzw. ujęć z ręki. Bo choć są one niezwykle istotne dla ekranowego budowania znaczeń, dla niewidomej publiczności mogą być niezrozumiałe. […]

Audiodeskrypcja jest sztuką młodą. Za czas jej narodzin uznaje się 1981 rok, kiedy to w teatrze Arena Stage w Waszyngtonie uruchomiono pierwszy system audiodeskrypcji na świecie. Potrzeba było kolejnych lat, by stawała standardem dla większości placówek teatralnych. […] W Polsce dopiero w 2006 roku odbył się pierwszy w Polsce pokaz filmu z audiodeskrypcją. Zaczęło się w Białymstoku, który stał się jednym z najważniejszych rodzimych ośrodków rozwoju „nowej” filozofii myślenia o dostępności kultury i sztuki dla osób niewidomych i niedowidzących. Zorganizowany w kinie Pokój seans „Statystów” Michała Kwiecińskiego był pierwszym, podczas którego rodzima publiczność mogła posłuchać tego, czego nie była w stanie zobaczyć na ekranie.

Rok później to właśnie w stolicy Podlasia odbył się pierwszy mecz piłki nożnej z komentarzem audiodeskrypcyjnym, a także pierwszy spektakl teatralny w pełni dostępny dla osób niedowidzących – „Jest królik na księżycu” Białostockiego Teatru Lalek, zaś w 2009 w Galerii Arsenał odbyła się wystawa sztuki (Marka Kijewskiego) z audiodeskrypcją.

Dla upowszechnienia się nowego standardu potrzebna była pomoc wielkich instytucji. W Polsce okazała się nią Telewizja Polska. To właśnie dzięki niej w 2007 roku polscy niedowidzący mogli obejrzeć pierwszy polski serial z audiodeskrypcją – „Ranczo”, jeden z największych przebojów rodzimej telewizji ostatnich dekad. W tym samym roku podczas 32. Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni odbył się pierwszy w Polsce festiwalowy pokaz dostępny także dla niewidzącej publiczności. […]

Na prawdziwy przełom trzeba było jednak poczekać aż do 2015 roku, kiedy to Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wprowadziła do ustawy zapis o tym, że dostawcy treści telewizyjnych muszą dostosować co najmniej 10% swojego programu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Rok później w ślady KRRiT poszedł Polski Instytut Sztuki Filmowej, nakładając na producentów obowiązek przygotowania ścieżki z audiodeskrypcją dla każdego filmu. […]

Całość tekstu można przeczytać tutaj: https://culture.pl/pl/artykul/audiodeskrypcja-po-polsku-kino-w-innym-wymiarze