Terapia górami w ŚDS-ie w Pewli Wielkiej

Środowiskowy Dom Samopomocy w Pewli Wielkiej wyróżnia się na tle tego typu ośrodków, bo od trzech lat prowadzony jest tutaj – prawdopodobnie pierwszy w Polsce – autorski program „Góroterapia”, czyli planowe wsparcie osób z niepełnosprawnością w terenie górskim.

Turystyka i aktywność na świeżym powietrzu to jedne z najlepszych form rehabilitacji i pozytywnego wpływu na dobrostan każdej osoby. Ogólnie znane jest korzystywanie z dobrodziejstw przyrody w celach terapeutycznych (lasoterapia, sylwoterapia), natomiast do tej pory terapia prowadzona w terenie górskim nie została kompleksowo rozpoznana. Szeroka definicja określa terapię górami jako aktywność wykorzystującą środowisko, klimat i krajobraz górski do działań profilaktycznych, rehabilitacyjnych oraz terapeutycznych (opr.własne). Góry dostarczają nam doznań estetycznych, pozwalają realizować wyzwania dostosowane do możliwości danej osoby, a także działają integrująco na grupę zorganizowaną na wspólnym zadaniu. Wyzwania jakie pojawiają się na górskim szlaku mogą pełnić funkcję uodparniającą oraz związaną ze sferą przekraczania własnych możliwości, a tym samym rozwoju. Wędrówka w górskim terenie może być traktowana jako pokonywanie trudności niższego rzędu, co przygotowuje nas do radzenia sobie w bardziej wymagających sytuacjach, a więc działa hartująco.

Zdobywanie odznak

Uczestnicy programu „Góroterapia” są członkami i sympatykami Klubu Górskiego „Razem przez świat” działającym przy Polskim Towarzystwie Tatrzańskim o/Bielko-Biała. Statut Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego wymienia wśród celów działania (§ 7) działalność na rzecz osób z niepełnosprawnością, a dzięki uchwale jaką podjął Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, możliwe jest zdobywanie odznak Górskiej Odznaki Turystycznej (GOT PTT) przez osoby z niepełnosprawnością na bardziej dogodnych warunkach (dzień wycieczkowy wynosi dla nich 3 godziny). Program wspierany jest przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Tatrzański Park Narodowy oraz Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego.

Celem organizujących wycieczki górskie dla uczestników ŚDS w Pewli Wielkiej jest zdobywanie kolejnych stopni Górskiej Odznaki Turystycznej (brązowa, srebrna, złota) w poszczególnych latach programu. Obecnie uczestnicy zdobywają już trzeci stopień górskiego wyzwania, czyli złotą Górską Odznakę Turystyczną.

Bezpieczna aktywność

Góroterapia opiera się na dwóch rodzajach aktywności:

• górskiej wędrówce terapeutycznej – wycieczkach górskich, realizowanych przez uczestników pod opieką przewodnika górskiego i terapeutów
• górskiej terapii zajęciowej – wszystkich form terapii zajęciowej z wykorzystaniem motywu górskiego.

Terapeutyczne wycieczki górskie w Środowiskowym Domu Samopomocy w Pewli Wielkiej odbywają się pod opieką przewodnika górskiego (lub osoby z odpowiednimi kwalifikacjami i umiejętnościami w zakresie bezpiecznego poruszania się w terenie górskim takimi jak instruktor turystyki, ratownik górski, leśnik, pracownik parku narodowego lub krajobrazowego) oraz personelu terapeutycznego i medycznego (terapeuta zajęciowy, psycholog, psychoterapeuta, pielęgniarka).

Podział na dwie grupy

Uczestnicy w zależności od możliwości fizycznych i psychicznych przyporządkowani są do grup o różnym stopniu trudności zadań realizowanych w terenie górskim, a tym samym najlepiej wykorzystują swój potencjał. Możliwe jest tworzenie dwóch lub jednej grupy (wszyscy uczestnicy) w zależności od kontekstu realizowanego zdania.

W przypadku ŚDS w pewli Wielkiej najczęściej podział uczestników wygląda następująco:

1. Grupa górska – realizuje wyzwania w terenie górskim, polegające na wędrówce ogólnie dostępnymi szlakami turystycznymi o małym lub średnim stopniu trudności, prowadzących na szczyt, punkt widokowy lub wyznaczone wcześniej miejsce w górach, którego osiągnięcie wymaga dobrej kondycji fizycznej, a także spełnianiu przez uczestnika wszelkich wymogów bezpieczeństwa i komfortu wędrówki, takich jak obsługa własnego ciała, umiejętność posługiwania się sprzętem górskim oraz brak przeciwwskazań lekarskich.
2. Grupa spacerowa – realizuje wyzwania w środowisku górskim, polegające na wędrówce wybranymi szlakami o niewielkim stopniu trudności, osiąganiu celów ogólnie dostępnych, nie wymagających od uczestnika szczególnych umiejętności poruszania się w trudnym terenie, poprowadzonych w miejscach skąd łatwo można się wycofać i stosunkowo szybko znaleźć w miejscu pozwalającym na różnego rodzaju obsługę oraz zaspokojenie potrzeb oraz przebywaniu w terenie górskim (dolina, rzeka, jezioro) w miejscach, do których dotarcie nie stanowi problemu nawet dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich.

Co dają wycieczki ich uczestnikom?

Wycieczki górskie w latach 2019-2021 odbywały się na terenie polskich Karpat i Sudetów, a uczestnicy wędrowali po szlakach Beskidu Żywieckiego, Beskidu Śląskiego, Beskidu Średniego, Beskidu Małego, Pogórza Gubałowskiego, Gór Sowich, Pogórza Śląskiego i Masywu Ślęży. Zrealizowano 35 wycieczek górskich, a każda z nich była wydarzeniem niezwykle integrującym, wyzwalającym pozytywną energię i rozwijającym pasje wędrówki. W czasie postojów podczas górskiej wędrówki można przeprowadzić zajęcia (terapeutyczne, edukacyjne) pn. „Zmysły na wysokim poziomie”.

Wspólne wycieczki pozwalają lepiej się poznać w bardziej wymagającym terenie, uczą dzielności i kreują samodzielność. Wycieczka górska jest sytuacją bezpiecznego przebywania poza strefą komfortu, pozwalającą sprawdzić się w warunkach wyzwania. Ale jest to także wędrówka w przepięknej scenerii, gdzie rozległe panoramy górskie działają na nasze zmysły i powodują, że czujemy niezwykłą energię oraz poczucie jedności ze światem przyrody.

Terapeutyczne wycieczki górskie utrwalane są w świadomości uczestników poprzez organizowane zajęcia w poszczególnych pracowniach. Przyjmują formę treningu psychospołecznego lub rutynowych zajęć terapeutycznych (arteterapia, muzykoterapia, filmoterapia), których elementów łączącym jest motyw górski (górska terapia zajęciowa).

Inspiracja górami

Uczestnicy programu wykonują prace plastyczne z motywem górskim, których wysoki poziom doceniany jest w Międzynarodowym Konkursie Plastycznym „Mieszkam w Beskidach” a w poszczególnych latach nagrody zdobywały projekty „Gra – wycieczka w Beskidy - 2019 r.”, „Karpaty w oczach podopiecznych – 2020”, oraz  „Górski kalendarz - 2021 r.”.

Uczestnicy wykonali prace upamiętniające polskie zdobywanie Himalajów, a powstałe obrazy przekazano wielkim osobom związanym z górami, czyli pani Cecylii Kukuczce i panu Krzysztofowi Wielickiemu.

Dbanie o środowisko górskie i nie tylko!

W ramach programu uczestnicy i organizatorzy dbają o czystość na szlakach – uczestniczą w akcji „Sprzątamy Beskidy z PTT” – oraz zasadzili drzewko w pobliżu Schroniska PTTK na Hali Boraczej, które nazwali „Pewlanka”. Spotykają się z ludźmi, związanymi z górami i działają na rzecz ochrony środowiska. Zorganizowali prelekcje z ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, pracownikiem Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego oraz uczestniczą w warsztatach turystycznych prowadzonych przez przewodnika górskiego Roberta Słonkę, który jest również autorem i koordynatorem projektu. Uczestniczą w zajęciach folklorystycznych (m.in. bibułkarstwo, wyroby z sianka) czy w wydarzeniach związanych z kulturą ludową górali (m.in. Tydzień Kultury Beskidzkiej). Odwiedzają skanseny i muzea regionalne (m.in. Etno Park w Ślemieniu) oraz  spotykają się z twórcami ludowymi – tym samym umacniając beskidzką tożsamość.

- Dążymy do tego, aby terapia górami stała się pełnoprawną dziedziną wsparcia – mówi Robert Słonka. – Opracowujemy naukowo temat wpływu gór na dobrostan człowieka a artykuły udostępniamy na stronie goroterapia.pl oraz w wydawnictwach drukowanych (m.in. Pamiętnik PTT). Współpracujemy z uczelniami wyższymi i organizacjami m.in. z Akademią Pedagogiki Specjalnej w Warszawie oraz Polskim Towarzystwem Tatrzańskim. Zorganizowaliśmy warsztaty dotyczące góroterapii dla studentów Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu, a nasze prace prezentowane były podczas zajęć w Akademii WSB w Żywcu oraz w TEB Edukacja w Bielsku-Białej – wylicza. – Góroterapia jest propozycją całościowego rozwoju człowieka w oparciu o środowisko górskie. Już teraz u uczestników Środowiskowego Domu Samopomocy w Pewli Wielkiej obserwujemy pozytywny wpływ tego typu aktywności na poprawę samooceny, rozwój zainteresowań, oraz wzrost wiedzy o środowisku naturalnym. Najlepszym podsumowaniem tych działań wydaje się wypowiedź jednej z uczestniczek projektu: „Góry to miejsce, które może dużo odkryć, niespodziewane sytuacje mogą odkryć nasze zalety, (…) odkrywamy siebie na nowo i czujemy wewnętrzną przemianę”. Dziękuję wszystkim, dzięki którym możemy wspólnie wędrować i twórczo spędzać czas. Do zobaczenia w górach – puentuje.

Zachęcamy do odwiedzenia poniższych stron internetowych:

• www.przewodnikbeskidy.com.pl
• www.goroterapia.pl
• www.myopia.pl

Robert Słonka – autor i koordynator programu „Góroterapia”, pracownik Środowiskowego Domu Samopomocy w Pewli Wielkej, pedagog, terapeuta zajęciowy, przewodnik górski (beskidzki). Miłośnik gór, wędrował w Karpatach, Sudetach, Alpach, Pirenejach i Górach Skandynawii. Członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego o/Bielsko-Biała, Klubu Slovenskych Turistov o/Żylina. Autor artykułów i książek na tematy górskie oraz regionalne (m.in.„Zadziele-piękna wioska”, „Na szczytach i w dolinach Beskidów”, „Rozmowy o górach”), gitarzysta grupy Myopia. Nagrody i wyróżnienia: Nagroda Ministra Sportu i Turystyki „Za zasługi dla turystyki”, Dyplom Marszałka Województwa Śląskiego „Za Zasługi dla Rozwoju Turystyki” w kategorii „działalność społeczna”, Złota Odznaka PTT z kosówką - Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego,  Laureat konkursu „Dlaczego góry są lepsze od morza?” (1 miejsce) – Magazyn Górski N.P.M.

Środowiskowy Dom Samopomocy w Pewli Wielkiej to jedna z najstarszych placówek wsparcia osób z niepełnosprawnością na Żywiecczyźnie. Powstała wiosną w 1996 roku – w tym roku obchodzi 25-lecie. Terapeuci z Ośrodka w tych słowach mówią o jubileuszu: „Staramy się codziennie aktywnie i twórczo spędzać czas, wspierać się, rozwijać oraz motywować do coraz lepszego działania. Czujemy olbrzymią radość, że dane nam jest uczestniczyć w życiu placówki i jesteśmy częścią jej historii. To wielka odpowiedzialność, duma i motywacja, aby każdego dnia przekazywać sobie nawzajem pozytywną energię”. Więcej na stronie internetowej.