PIP: na co skarżyli się niepełnosprawni pracownicy w 2020 r.?

Więcej nieprawidłowości w obszarze prawnej ochrony pracy osób z niepełnosprawnością wykryto w 2020 r. w firmach na otwartym rynku pracy niż w zakładach pracy chronionej czy zakładach aktywności zawodowej – wynika ze sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy (PIP) za rok 2020.

Co do rodzaju nieprawidłowości stwierdzonych przez PIP były one podobne i na otwartym, i na chronionym rynku pracy. Dotyczyły one przede wszystkim stosunku pracy – głównie przekazywanej pracownikom błędnej informacji o warunkach zatrudnienia, np. o dobowej i tygodniowej normie czasu pracy; udzielania urlopów – wypoczynkowego lub dodatkowego; przestrzegania przepisów o czasie pracy i wynagrodzeń za pracę.

Na co skarżyli się pracownicy?

Skargi, które wpływały do PIP od osób niepełnosprawnych również dotyczyły najczęściej powyższych kwestii, a szczegółowo:

• wynagrodzenia za pracę – niewypłacenie wynagrodzenia, niewypłacenie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych i/lub dodatku do wynagrodzenia z tytułu pracy w nadgodzinach, nieterminowe wypłacenie wynagrodzenia, wypłacanie wynagrodzenia w wysokości niższej, niż to wynikało z umowy o pracę, niewypłacenie ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, niewypłacenie wynagrodzenia za czas urlopu – 33% skarg,
• czasu pracy – zatrudnianie pracowników niepełnosprawnych w czasie pracy przekraczającym obowiązujący wymiar oraz w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej bez zgody lekarza, nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy, nieprawidłowe tworzenie rozkładów czasu pracy, zatrudnianie pracowników z naruszeniem przepisów o 35-godzinnym odpoczynku tygodniowym – 17% skarg,
• stosunku pracy – niewydanie świadectwa pracy, nieprawidłowości przy rozwiązywaniu umowy o pracę, nieprawidłowości przy wypowiadaniu pracownikowi dotychczasowych warunków pracy lub płacy – 12% skarg.

W ubiegłym roku osoby niepełnosprawne zgłosiły 128 skarg, poruszając ponad 300 problematycznych zagadnień. Największa liczba skarg dotyczyła pracodawców z obszaru ochrony osób i mienia oraz usług utrzymania czystości i porządku.

PIP: dyskryminacja pracowników ochrony

PIP we wnioskach pokontrolnych podkreśla, że od lat postuluje zmiany przepisów m.in. w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Chodzi o zmianę zapisu art. 16 ust.1 pkt 2 ustawy, który daje możliwość niestosowania przepisów szczególnych o czasie pracy osób niepełnosprawnych. Określone są one w art. 15 ustawy i dotyczą norm czasu pracy określonych w Kodeksie pracy, czyli 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo i norm dla osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności – 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz wyrazi zgodę na wniosek pracownika niepełnosprawnego, w sposób zapewniający większą ochronę zdrowia tej grupy osób.

PIP postuluje też o zmiany w art. 26 ust. 6 i art. 26e ust. 5 zobowiązujących właściwy organ (który zawiera umowę z pracodawcą) do ponownego wystąpienia do Państwowej Inspekcji Pracy o wydanie opinii w określonym trybie każdorazowo w przypadku zmiany osoby niepełnosprawnej zatrudnionej na refundowanym stanowisku pracy.

Inną proponowaną przez PIP zmianą jest nowelizacja Kodeksu pracy, tak aby wprowadzić obowiązek kierowania pracownika na kontrolne badania lekarskie po przedstawieniu pracodawcy przez tego pracownika orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność lub orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność w stopniu wyższym niż dotychczasowy.

PIP postuluje także, aby umożliwić pracownikom pracującym przy pilnowaniu mienia skorzystanie ze skróconego czasu pracy, który obowiązuje inne grupy osób z niepełnosprawnością.

„(…) obowiązujący stan prawny w pewien sposób dyskryminuje pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych w usługach ochrony, w stosunku do pozostałych w kontekście ich praw, z uwagi na możliwość wydłużania ich czasu pracy bez zgody lekarza i samego pracownika nawet do 24 godzin pracy na dobę” – czytamy w sprawozdaniu PIP.

Dostosowane stanowiska pracy

587 pracodawców w 2020 r. (w 2019 r. – 730 pracodawców) wnioskowało do PIP o przeprowadzenie kontroli w związku z organizacją stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych, w celu ubiegania się o zwrot kosztów utworzenia takiego stanowiska (w trybie art. 26e ust. 5 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Tylko trzy wnioski wpłynęły od pracodawców o zwrot dodatkowych kosztów pracodawcy wynikających z zatrudnienia osób niepełnosprawnych (w trybie art. 26 ust. 6). Zaopiniowano 9 stanowisk dla 9 osób.

„Niewielka liczba wniosków kierowanych do PIP w ostatnich latach w tym drugim trybie wskazuje, że pracodawcy nie są zainteresowani ponoszeniem kosztów na przystosowanie stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych, których obniżona sprawność funkcjonalna (sensoryczna, fizyczna, umysłowa, psychiczna) wymagałaby dopasowania istniejącego lub organizowanego stanowiska do indywidualnych potrzeb tych osób. Wybierają opcję ubiegania się o zwrot kosztów na wyposażenie stanowiska pracy, uzyskują możliwość refundacji oprzyrządowania, maszyn i urządzeń lub elementów pomocniczych, które posłużą również innym pracownikom. Tym samym zatrudnienie osób niepełnosprawnych z dysfunkcjami znacząco obniżającymi sprawność utrzymuje się na niskim poziomie” – komentuje PIP.

W 2020 r. PIP przeprowadziła 1051 kontroli w 839 firmach zatrudniających osoby niepełnosprawne – w tym 216 kontroli w 201 zakładach pracy pracy chronionej i 38 kontroli w 36 zakładach aktywności zawodowej. Na otwartym rynku pracy przeprowadzono 69 kontroli warunków pracy osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Skontrolowano 231 stanowisk pracy, na których pracowało 258 osób niepełnosprawnych. Pozostałe kontrole wiązały się z zamiarem uzyskania statusu prowadzącego zakład pracy chronionej lub statusu prowadzącego zakład aktywności zawodowej, jak również w związku ze staraniem się podmiotów o refundację dodatkowych kosztów przystosowania lub kosztów wyposażenia stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej.

Sprawozdanie PIP.