Latać czy nie latać? Oto jest pytanie

Wspólny rynek usług lotniczych powinien przynosić korzyści ogółowi obywateli. Dlatego osoby o zdolności ruchowej ograniczonej na skutek  niesprawności, wieku lub innego czynnika powinny mieć możliwości podróżowania drogą lotniczą porównywalne z możliwościami innych obywateli.
Rozporządzenie KE nr PE-CONS 3681/05
 
Komunikacja lotnicza jest najszybszym środkiem masowego transportu już od ponad stu lat. Dwudziestogodzinna trasa autobusu z Warszawy do Paryża jest do pokonania w dwie godziny drogą powietrzną. Konkurencyjność przewozów lotniczych podniosło wejście na rynki światowe tzw. LCC (Low Cost Cariers – tanie linie lotnicze). Obecna sytuacja powoduje, że coraz więcej z nas decyduje się na podróż samolotem. Jednakże zwiększona dostępność do usług lotniczych nie oznacza równocześnie podniesienia jakości obsługi i ułatwień w przewozie.

Rynek transportu lotniczego nie doczekał się regulacji praw niepełnosprawnych pasażerów, pomimo upływu stu trzech lat od czasu pierwszego udanego lotu braci Wright. Jak dotąd nie istnieją szczegółowe przepisy, które by regulowały obowiązki przewoźnika i portów lotniczych względem osób niepełnosprawnych korzystających ze środków transportu lotniczego.
Obecnie w Polsce jedynym aktem prawnym dotyczącym tej sfery jest Ustawa Prawo Przewozowe (Dz.U.00.50.601 z późn. zm.), która nakazuje stosowanie ułatwień dla osób niepełnosprawnych korzystających ze środków transportu. Jednakże zapisy wymienionej ustawy mówią jedynie o działaniach ułatwiających korzystanie osobom niepełnosprawnym ze środków transportu, punktów odprawy, przystanków i peronów. Nie ma mowy ani o podziale kompetencji pomiędzy portem lotniczym a przewoźnikiem, ani też na temat odpowiedzialności linii lotniczej w przypadku odmowy przyjęcia na pokład osoby niepełnosprawnej. Co więcej nie wymienia się nawet sposobu, w jakim ta pomoc miałaby być zrealizowana.

Jednocześnie, nie podejmuje się prób rozwiązania tego problemu na poziomie światowym. Żadna z organizacji międzynarodowych nadzorujących ruch lotniczy i przewozy pasażerskie nie podjęła inicjatywy w tym obszarze. Obecnie przyjmowanie osób niepełnosprawnych na pokład samolotu opiera się na prawie zwyczajowym – zasadzie niedyskryminacji i traktowania wszystkich pasażerów na równi.
Wyjątkiem tu jest jedynie Komisja Europejska (KE), która w 2005 roku postanowiła zająć się problemem i stworzyć akt prawny regulujący tę sferę.

Zgodnie z zaproponowanym rozporządzeniem KE, za zorganizowanie obsługi osób niepełnosprawnych na terenie portu lotniczego odpowiadać będzie zarządzający portem lotniczym, który będzie miał jednak prawo do pobierania od przewoźników lotniczych opłat za sfinansowanie systemu.
System ten, ma być połączony w sieć i w ten sposób będzie dostarczał informację o naszej podróży innym portom lotniczym.
Pomoc udzielana w portach lotniczych znajdujących się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej powinna, między innymi, umożliwić osobom niepełnosprawnym przemieszczenie się od wyznaczonego w porcie lotniczym punktu odlotu do samolotu oraz od samolotu do wyznaczonego punktu przylotu, wraz z wejściem na pokład samolotu i zejściem z niego. Punkty takie powinny być wyznaczone przy głównych wejściach do budynków terminali, przy punktach odprawy, na stacjach kolei, kolejki miejskiej, metra i dworcach autobusowych, na postojach taksówek i innych punktach, w których wysiadają pasażerowie, oraz na parkingach przy lotniskach.
W momencie wejścia na pokład samolotu opieka nad osobą niepełnosprawną spadałaby całkowicie na przewoźnika lotniczego. Od niego właśnie wymagane będzie zapewnienie pewnych form pomocy na pokładzie samolotu (Komisja Europejska wyszczególnia formy pomocy takie jak przewóz certyfikowanych psów przewodników, balkoników, wózków itp. pod warunkiem powiadomienia z 48-godzinnym wyprzedzeniem i z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z limitowanej przestrzeni ładunkowej lub odpowiednich przepisów bezpieczeństwa).

Skargi dotyczące pomocy zapewnianej w porcie lotniczym powinny być kierowane do odpowiedniego krajowego organu bądź też do organów wyznaczonych przez państwo członkowskie, w którym się znajdujemy. Skargi dotyczące pomocy ze strony przewoźnika powinny być kierowane do odpowiedniego organu kraju, które udzieliło przewoźnikowi licencji (w Polsce składa się skargi do Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego za pośrednictwem Komisji Ochrony Praw Pasażera). Należy przy tym pamiętać, że przy kupnie biletu przewoźnik powinien nas poinformować o naszych prawach, nawet jeżeli rezerwujemy bilet przez internet lub przez telefon.
W ten sam sposób powinniśmy być informowani przez port lotniczy za pomocą ulotek informacyjnych. Należy też pamiętać, że o wszystkich problemach trzeba informować personel lotniska lub przewoźnika, w ten sposób nie mogą oni nie zauważyć problemu lub go zignorować.

Komisja Europejska chce również zadbać o to, żeby przewoźnicy nie zniechęcili się do przewozu osób niepełnosprawnych. I tak pomoc powinna być finansowana w taki sposób, aby sprawiedliwie rozłożyć jej ciężar na wszystkich pasażerów korzystających z portu lotniczego, a nie tylko na pasażerów niepełnosprawnych i o ograniczonej sprawności ruchowej. Najskuteczniejszym sposobem finansowania wydaje się być nałożenie na każdego przewoźnika lotniczego korzystającego z portu lotniczego opłaty proporcjonalnej do liczby pasażerów przewiezionych przez niego do i z tego portu. W ten sposób każdy pasażer współfinansowałby obsługę osoby niepełnosprawnej, co spowodowałoby racjonalne rozłożenie obciążenia kosztami pomocy.
Reasumując, rozporządzenie Komisji Europejskiej jest pierwszym dokumentem, które nadaje ramy prawne pomocy udzielanej osobom niepełnosprawnym na terenie portów lotniczych i na pokładzie samolotów. Komisja Europejska zwraca jednak uwagę na istotny element – pasażer powinien, aczkolwiek nie jest do tego zobowiązany, poinformować linie lotnicze o swojej niepełnosprawności i jej zakresie. Jest to pewnego rodzaju ukłon w stronę przewoźników, ale również wymóg praktyczny. Należy pamiętać, że pomimo braku obowiązku informowania linii lotniczych o naszej niepełnosprawności, linie lotnicze w szczególnych przypadkach mogą odmówić przyjęcia nas na pokład (np. zasłaniając się niskim obłożeniem połączenia przez co trasę obsługuje typ samolotu niepozwalający na transport ludzi poruszających się na wózkach – są to na przykład samoloty komunikacji regionalnej). W momencie poinformowania przewoźnika o niepełnosprawności „wiążemy” mu ręce (przewoźnik nie jest w stanie wydzielić tras, które nie obsługiwałyby osób niepełnosprawnych – byłoby to bowiem jawną dyskryminacją). W takiej sytuacji – gdy przewoźnik został poinformowany – odmowa przyjęcia na pokład automatycznie oznacza zwrot kosztów biletu i ewentualnie powrót do domu na koszt przewoźnika.

Projekt rozporządzenia został stworzony w lutym 2005 i zaakceptowany w październiku tego samego roku. Został on również przyjęty w niezmienionej formie przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej 5 lipca 2006 roku.
Wdrażanie postanowień rozporządzenia może potrwać nawet dwa lata (przepisy dotyczące odmowy przyjęcia na pokład będą obowiązywać od lipca 2007 roku).

W tym miejscu należy również zwrócić uwagę na inne, ważne przepisy Unii Europejskiej dotyczące przewozu osób i bagażu drogą lotniczą. Ze względu na zaistniałe zagrożenia terrorystyczne, w październiku 2006 roku Komisja Europejska zdecydowała się wydać odpowiednie przepisy, mające na celu zmniejszenie tego zagrożenia. Rozporządzenie numer 1546/2006 z 4 października 2006 zmienia warunki przewozu bagażu podręcznego. I tak od 1 listopada 2006 roku, przewóz płynów jest specjalnie regulowany.
Podczas pakowania bagażu podręcznego należy pamiętać, że:

• dozwolone jest przewożenie tylko niewielkiej ilości płynów w bagażu podręcznym;
• muszą się one znajdować w pojemnikach (każdy z nich nie może przekraczać 100 ml) i być zapakowane w jedną przezroczystą plastykową, zamykaną torebkę (torba nie może przekraczać pojemności 1 litra – torebki powinny być dostępne na lotnisku).

Niestety treść rozporządzenia jest bardzo ogólnikowa, a wszystkie szczegóły (prawdopodobnie ze względu na bezpieczeństwo) zawarte zostały w załączniku, którego treść jest tajna. Zalecany jest więc wcześniejszy kontakt z władzami lotniska, jeżeli tuż przed odlotem nie chcemy gorączkowo przepakowywać swoich bagaży. W kwestii przewozu leków i materiałów, które są osobie niepełnosprawnej niezbędne w podróży, komisja utrzymała w mocy rozporządzenie numer 622/2003. Oczywiście mogą się pojawić pewne problemy, ale po wnikliwej kontroli wszelkie wątpliwości powinny zostać rozwiane.

Niestety na odpowiednie przepisy w krajach spoza Unii Europejskiej będziemy musieli jeszcze troszkę poczekać. Istnieje jednak szansa, że stanie się to w przeciągu najbliższych 6-8 lat, bowiem Unia Europejska chce być jedyną stroną w umowach z organizacjami międzynarodowymi lub tzw. krajami trzecimi (spoza Unii), aby ujednolicić stan prawny na terenie całej Wspólnoty.
Nie jest jednak tak, że jesteśmy całkowicie pozbawieni ochrony prawnej. Pomimo, że nie ma odpowiednich przepisów regulujących kwestie pomocy dla osób niepełnosprawnych – osoby te, tak jak i inni pasażerowie podlegają przepisom Konwencji Montrealskiej, które jasno określają obowiązki przewoźników (odmawiając przyjęcia na pokład osoby niepełnosprawnej, przewoźnik jest zobowiązany np. zapewnić takiej osobie hotel, powrotu do domu na koszt linii lotniczej, a w końcu zwrot pieniędzy za bilet).
Miejmy nadzieję, że jednym z punktów zawartych w nowych unijnych umowach będzie regulacja dotycząca podróżowania osób niepełnosprawnych. Trzymamy kciuki.

******
Z wszelkimi problemami oraz uchybieniami ze strony portów lotniczych i przewoźników na terenie Polski należy się zwracać do Komisji Ochrony Praw Pasażera: http://www.ulc.gov.pl (na stronie internetowej znajdują się przydatne informatory, jak również można zgłosić skargę lub zadać pytanie ekspertom)
Komisja Ochrony Praw Pasażera
ul. Żelazna 59, 00-848 Warszawa,
tel.: 022 520 73 82, 520 73 37, 520 73 75