Nowy Rzecznik Praw Obywatelskich: usługi zamiast DPS-ów

Sejm poparł kandydaturę prof. Marcina Wiącka na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO). Czy jeśli obejmie on to stanowisko, prawa osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów będą dla niego priorytetem?

Mateusz Różański: Pańscy poprzednicy przywiązywali dużą wagę do wdrażania Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami. Czy będzie Pan kontynuował ich pracę?

Prof. Marcin Wiącek: Każda moja wypowiedź dotycząca tego, jak ja widzę pełnienie urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich, rozpoczyna się od problematyki ochrony praw osób z niepełnosprawnościami. To jest mój absolutny priorytet. I będę kontynuował pracę nad realizacją i jak najlepszym wdrażaniem Konwencji o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami.

Jestem zwolennikiem deinstytucjonalizacji i wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Uważam, że należy apelować do jak największej liczby organów państwa, tak by było jak najwięcej asystentów osobistych, mieszkań chronionych. Tak, żeby nie było konieczności opieki nad osobami z niepełnosprawnościami w domach pomocy społecznej. Dostrzegam też problemy życia codziennego osób z niepełnosprawnościami: bariery architektoniczne, problemy z uzyskaniem pomocy socjalnej, a także potrzebę wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Te kwestie to dla mnie absolutny priorytet.

Użył Pan bardzo ważnego słowa – deinstytucjonalizacja. Jest ono o tyle ważne, że obecnie wiele osób z niepełnosprawnościami jest zamkniętych w domach pomocy społecznej, a ich prawa są drastycznie ograniczane. Czy jako Rzecznik zajmie się Pan tą sprawą?  

Oczywiście. Jednym z pierwszych działań, jakie mam zamiar podjąć, jeżeli zostanę Rzecznikiem Praw Obywatelskich, jest spotkanie z przedstawicielami organizacji społecznych zajmujących się ochroną praw osób z niepełnosprawnościami. A to po to, by poznać najważniejsze problemy i swoje pierwsze działania podjąć w porozumieniu z nimi. Bo to te organizacje społeczne wiedzą najlepiej, jakie są najbardziej palące problemy osób z niepełnosprawnościami.

Dotknął Pan tematu nierówności świadczeń otrzymywanych przez różne grupy opiekunów.

Tu rolą Rzecznika Praw Obywatelskich jest przede wszystkim wystąpienie do organów odpowiedzialnych za kształt polskiego prawa: ministerstw i komisji sejmowych z prośbą o jak najpilniejsze podjęcie dyskusji nad zmianą prawa w tym zakresie. Bo to prawo jest wadliwe.

W najbliższym czasie czeka nas reforma orzecznictwa o niepełnosprawności. Czy będzie Pan jako Rzecznik przyglądać się tej reformie i temu, co ona przyniesie?

W tej chwili mamy w Polsce 6 systemów orzekania o niepełnosprawności. To jest zdecydowanie za dużo. Prowadzi to do wielu nadmiernych formalności i problemów. Dlatego potrzebne jest to, by ujednolicić system orzekania o niepełnosprawności. Ale to też wymaga rozmowy z parlamentem, komisjami sejmowymi i zmian prawnych. I jako RPO zobowiązuję się te rozmowy podjąć.

Wspomniał Pan też o barierach architektonicznych, które w poważny sposób utrudniają osobom z niepełnosprawnością życie. Czy podejmie pan działania również w tej kwestii?  

Jak najbardziej. Są akty prawa międzynarodowego, prawa europejskiego, które trzeba wdrożyć. Bariery architektoniczne powinny być eliminowane wszędzie, gdzie tylko się da. Również w starych budynkach, które powstały przed 1995 rokiem. Bo tu jest problem – nie ma przepisów, które nakładałyby obowiązek dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnością budynków powstałych przed 1995 rokiem. W tym temacie też warto byłoby podjąć rozmowę z właściwymi ministerstwami, aby tę kwestię rozwiązać pod względem prawnym.

Rozmowę przeprowadziliśmy 6 lipca 2021 r., natomiast 8 lipca Sejm wybrał prof. Marcina Wiącka na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Jego kandydaturę, którą poparli nie tylko politycy partii rządzącej, ale też opozycji, musi jeszcze zatwierdzić Senat. Decyzję senatorów poznamy w najbliższym czasie.

Prof. Marcin Wiącek – prawnik, doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, od 2017 kierownik Zakładu Praw Człowieka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.