Centra opiekuńczo-mieszkalne, program mieszkalnictwa i kręgi wsparcia – Pełnomocnik Rządu przedstawia szczegóły

Nowy i poprawiony program centrów opiekuńczo-mieszkalnych (COM), planowany program mieszkalnictwa dla osób z niepełnosprawnościami, a także kręgi wsparcia – rozwiązanie, które może zastąpić ubezwłasnowolnienie. O tych planach i działaniach swojego resortu informował w ostatnich dniach Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Paweł Wdówik. W rozmowie z naszym portalem podaje szczegółowe informacje na temat rozwiązań skierowanych do osób z niepełnosprawnościami.

Program COM, choć bardzo oczekiwany zwłaszcza przez opiekunów osób wymagających szczególnego wsparcia, nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań. Dlatego tegoroczna edycja programu, uruchomiona 4 maja, została wyraźnie zmodyfikowana. Choć dalej korzystać mogą z niego jedynie samorządy, a nie organizacje pozarządowe.

Jak informuje minister Marlena Maląg, na tworzenie i funkcjonowanie centrów opiekuńczo-mieszkalnych do 2024 r. przeznaczone zostanie łącznie 300 mln zł – czyli 75 mln zł rocznie. Jakie zmiany wprowadzono w programie?

Nowy sposób oceniania

- Zdecydowaliśmy się na zmianę sposobu oceniania wniosków i zwiększenie nacisku na podmiotowość osób korzystających z centrów – zaznacza Paweł Wdówik. – Teraz korzystać z nich będzie mogło maksymalnie 20 osób. Chcemy, by te miejsca służyły także osobom potrzebującym pobytu całodobowego. Dlatego w każdym centrum będą co najmniej dwa miejsca pobytu całodobowego. Ponadto mają one zapewniać możliwość świadczenia opieki wytchnieniowej. Oznacza to, że centrum będzie musiało dysponować miejscami pozwalającymi na to, by osoba z niepełnosprawnością otrzymała należytą pomoc, gdy jej opiekun będzie korzystał z opieki wytchnieniowej – tłumaczy Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

Zaznacza też, że co najmniej 40 proc. osób korzystających z COM mają stanowić osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Ma to zapobiec sytuacjom, gdy samorządy traktują centra jako tańsze dla siebie – bo finansowane w większości z budżetu państwa – zamienniki domów pomocy społecznej.

Premia za „jedynki”

Ponadto, jak informuje Paweł Wdówik, do procesu oceniania przesyłanych przez samorządy wniosków została wprowadzona karta oceny.

- Dzięki niej będzie jasne, które elementy będą premiowane przy ocenie wniosków. Przyjęliśmy m.in. taką zasadę, że premiować będziemy pokoje jednoosobowe. Jeśli w budynku COM ponad połowa pokoi będzie dwuosobowa, to zgłaszający go samorząd nie otrzyma punktów w ocenie. A jeśli ponad połowa lub wszystkie będą jednoosobowe – to samorząd otrzyma dodatkowe punkty – wyjaśnia Pełnomocnik.

Punkty za lokalizację

- Wiemy, że do tej pory było tak, że domy pomocy społecznej były wypychane w miejsca odizolowane i odcięte m.in. od komunikacji. My dajemy punkty także za położenie. Jeżeli położenie miejsca umożliwi osobom, korzystającym z COM, również dostęp i korzystanie z komunikacji publicznej, a także odwiedzenia sklepu, miejsca kultu religijnego lub placówki kultury, to wniosek otrzyma dodatkowe punkty – zaznacza Paweł Wdówik.

Według planów Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, takie punktowanie ma sprawić, że osoby korzystające z COM staną się pełnoprawnymi członkami społeczności lokalnych.

- Podkreślamy też, że osoby korzystające z COM to nie podopieczni – tylko dorosłe, świadome swoich praw osoby, które decydują o tym, kiedy wyłączą światło i kiedy położą się do łóżka, mają wpływ na funkcjonowanie miejsca, w którym mieszkają – dodaje minister.

Dostępność kluczowa

Kolejnym elementem podlegającym ocenie jest dostępność architektoniczna. Budynek, w którym funkcjonuje COM, ma spełniać standardy dostępności, opisane w Ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami z 19 lipca 2019 r. Ma to być potwierdzone pozytywną oceną koordynatora ds. dostępności, dołączoną do wniosku.

- Będziemy na przykład zwracać uwagę na to, czy w danym budynku jest winda, a nie tylko podnośnik, obsługiwany przez personel – dodaje minister Wdówik.

Co najmniej 40 proc. osób korzystających z centrum to mają być osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Nowe poprawki programu mają skłonić samorządy do zapewniania wsparca osobom najbardziej potrzebującym, nawet jeśli to kosztuje trochę więcej.

Jednak, jak przyznaje Paweł Wdówik, centra opiekuńczo-mieszkalne nie są rozwiązaniem, które zlikwiduje problem choćby zapewnienia bezpiecznego i godnego miejsca zamieszkania osobom wymagającym szczególnego wsparcia po śmierci rodziców. Temu ma służyć zapowiedziany jeszcze w kwietniu kompleksowy program mieszkalnictwa osób z niepełnosprawnościami.

Program mieszkalnictwa

- Program tego typu jest absolutnie niezbędny. Będzie on kompleksową i długofalową polityką dotyczącą zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami warunków mieszkania adekwatnego do ich potrzeb i możliwości. Również z odpowiednim wsparciem i z odpowiednim standardem dostępności, a także w zasięgu ich możliwości finansowych – podkreśla Paweł Wdówik. – Jako że w Krajowym Planie Odbudowy tak wyraźnie podkreślono kwestię mieszkalnictwa, podjąłem rozmowy na ten temat z wiceministrem funduszy i polityki regionalnej, Waldemarem Budą. W przygotowanie programu mieszkalnictwa zaangażowała się też minister Marlena Maląg, której zamiarem jest, by do końca lipca powstała propozycja takiego programu – zaznacza Pełnomocnik.

Minister podkreśla, że program będzie zwrócony zarówno w kierunku mieszkań wspomaganych, jak i wspomaganych społeczności mieszkaniowych – czyli czegoś, co może zastąpić COM-y. Dlatego w prace nad nim zaangażowane są też organizacje pozarządowe, mające doświadczenie w tworzeniu miejsc i przestrzeni dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.

- Poza tym chcemy, by w program mieszkalnictwa były zaangażowane różne podmioty, w tym organizacje pozarządowe, nie zaś – jak dotychczas – tylko samorządy – dodaje minister.

Kręgi wsparcia

Z doświadczeń organizacji pozarządowych Biuro Pełnomocnika Rządu korzysta także przy tworzeniu kolejnego rozwiązania, mającego odpowiedzieć na palący problem dorosłych osób z niepełnosprawnościami. Są to kręgi wsparcia – tworzone przez społeczności lokalne grupy, pomagające osobom z niepełnosprawnością intelektualną podejmować decyzje czy rozwiązywać problemy.

- Kręgi wsparcia to rozwiązanie alternatywne dla ubezwłasnowolnienia. Takie kręgi działają już na przykład w Kole Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI) w Biskupcu. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, korzystające z ich wsparcia, są nimi zachwycone. Bardzo podoba im się możliwość korzystania z pomocy osób ze swojego otoczenia w podejmowaniu decyzji – opowiada Pełnomocnik. – Realizujemy teraz duży projekt ze środków unijnych, w którym temat kręgów wsparcia jest analizowany i poddany pilotażowi. Współpracujące z nami Ministerstwo Sprawiedliwości bardzo przyspieszyło pracę na likwidacją ubezwłasnowolnienia, w czym mogą pomóc doświadczenia takich organizacji, jak PSONI – informuje Paweł Wdówik.