Orzeczenie strąci z urzędu

Orzeczenie o niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji automatycznie zakończy kadencję wójta, burmistrza, prezydenta miasta, który w trakcie jej trwania taki dokument otrzyma. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby posiadacz orzeczenia ubiegał się o któryś z powyższych urzędów. Tak orzekł 23 stycznia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny.

W 2013 roku Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) wniósł o zbadanie zgodności art. 492 par. 1 pkt. 6 Kodeksu wyborczego z art. 60 w związku z art. 32 Konstytucji oraz z art. 29 lit. a Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Wskazany przez RPO przepis przewiduje wygaśnięcie mandatu wójta, burmistrza lub prezydenta miasta wskutek orzeczenia o niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Rzecznik obawiał się takiej interpretacji tego przepisu, z której wynikać będzie, że osoby posiadające orzeczenie o niezdolności do pracy nie będą mogły ubiegać się o stanowiska publiczne. Oznaczałoby to ograniczenie równości praw osób z niepełnosprawnością. Zdaniem RPO prawo dostępu do służby publicznej może być ograniczone jedynie warunkiem posiadania obywatelstwa polskiego i pełni praw publicznych.

Pilot wojskowy może być burmistrzem

Trybunał umorzył postępowanie co do art. 32 Konstytucji oraz art. 29 lit. a Konwencji, ponieważ, zdaniem Trybunału, Rzecznik nie wykazał, by z treści tych artykułów wynikały jakieś treści normatywne wykraczające poza treść art. 60 konstytucji. Trybunał zbadał jedynie art. 60 w związku z art. 32 Konstytucji i uznał jego zgodność z ustawą zasadniczą. Sędzia sprawozdawca Marek Kotlinowski odczytał uzasadnienie wyroku:

- Obywatele polscy, korzystający z pełni praw publicznych, mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Przepis ten nie gwarantuje ani przyjęcia do służby publicznej, ani pozostawania w niej niezależnie od wszelkich okoliczności. Podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia miało ustalenie kręgu osób, do których ma zastosowanie kwestionowany artykuł Kodeksu wyborczego. Wnioskodawca, podobnie jak Sejm, niekonstytucyjność tego artykułu upatrywali w możliwości stosowania nie tylko w stosunku do wójtów, ale również kandydatów na ten urząd. Prokurator generalny stał na stanowisku, że rzeczony artykuł znajduje zastosowanie jedynie do urzędujących wójtów, względem których orzeczono wspomnianą niezdolność. Wykładnia językowa art. 492 skłoniła Trybunał do przyjęcia tego drugiego stanowiska.

Fot.: Adam Jankiewicz

Sędzia przekonywał, że w zapisie nie chodzi o rezultat, czyli sam posiadany dokument orzeczenia, ale czynność orzeczenia przez lekarza ZUS niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji podczas trwania kadencji. Ponadto, wygaśnięcie mandatu następuje automatycznie wskutek uzyskania takiego orzeczenia. Sędzia przewodniczący Stanisław Biernat wyjaśnił dodatkowo, że orzeczenie wydaje się, mając na uwadze wykonywany przez pacjenta zawód, co nie przekreśla jego szans na wykonywanie innego.

Podał przykład pilota wojskowego, który z orzeczeniem o niezdolności do pracy (jako pilot wojskowy), z powodzeniem może wykonywać zawód burmistrza. Oznacza to tyle, że osoba posiadająca orzeczenie o niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji może ubiegać się o stanowisko w służbie publicznej – wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Natomiast jeżeli urzędujący wójt, burmistrz lub prezydent miasta podczas trwania swojej kadencji nabędzie takie orzeczenie, jego mandat automatycznie wygasa.

Sędzia Stanisław Biernat argumentował powyższą wykładnię troską o fizyczną i psychiczną zdolność przedstawiciela władzy do jej sprawowania.

Zdanie odrębne

Zgłaszający zdanie odrębne do wyroku sędzia Wojciech Hermeliński podważył tę argumentację.

- Zgadzam się z konkluzją zawartą w sentencji wyroku, jednak w moim przekonaniu Trybunał Konstytucyjny w dzisiejszym orzeczeniu bezpodstawnie ograniczył zakres orzekania niniejszej sprawy, nie rozpoznał jej w całości, przyjmując zbyt wąską wykładnię zaskarżonego przepisu.

Sędzia Wojciech Hermeliński zauważył, że skoro wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast są pracownikami samorządowymi, ich zdolność do sprawowania tych funkcji ocenia się za pomocą odpowiednich regulacji pracowniczych, czyli zaświadczenia wydanego przez lekarza medycyny pracy, a nie orzeczenia wydanego do celów rentowych. Sędzia wytknął tę niekonsekwencję w stosowaniu przepisów prawa, po czym dodał, że zaskarżone rozwiązanie wcale nie gwarantuje, że do pracy na stanowiskach publicznych będą przyjmowane osoby w odpowiednim stanie zdrowia do jego piastowania.

Może się więc zdarzyć, że osoba posiadająca orzeczenie uzyska pozytywną opinię lekarza medycyny pracy i odwrotnie, że osoba nieposiadająca go zostanie uznana za niezdolną do sprawowania urzędu. Poza tym, orzeczenia o niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji są wydawane na wniosek zainteresowanego. Wójt, burmistrz, prezydent miasta, którzy nie wystąpią o rentę z tytułu niezdolności do pracy, będą mogli piastować stanowisko.

Była to druga rozprawa w tej sprawie, wyrok Trybunału jest ostateczny.