Jaka jest sytuacja zakładów pracy chronionej i ich pracowników? Zobacz nowy raport PFRON

Liczba zakładów pracy chronionej cały czas spada, tak samo jak liczba ich pracowników. Ci zaś niekoniecznie chcą przechodzić na rynek otwarty i wbrew stereotypom najczęściej nie pracują w ochronie lub przy sprzątaniu – tak wynika z raportu opublikowanego przez PFRON.

Badanie „Zakłady Pracy Chronionej w Polsce” było prowadzone na zlecenie PFRON od listopada 2019 do grudnia 2020 roku. Celem ogólnym badania było pozyskanie całościowej wiedzy o aktualnej sytuacji ZPCh i zatrudnionych w nich osobach z niepełnosprawnością, diagnoza sytuacji zawodowej pracowników niepełnosprawnych ZPCh i jej uwarunkowań, a także diagnoza sytuacji ekonomicznej zakładów pracy chronionej i jej uwarunkowań.

Kurczący się rynek chroniony

Jak czytamy w opublikowanym na stronie PFRON raporcie z badań, w czerwcu 2020 roku ogółem w Polsce zgłoszonych do systemu Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR) PFRON było 213,3 tys. osób z niepełnosprawnościami. Większość pracowała w ramach otwartego rynku pracy (60 proc.), zaś 40 proc. stanowili pracownicy z niepełnosprawnościami zatrudnieni w zakładach pracy chronionej. Na początku wieku takich podmiotów działało w kraju ponad 3 tysiące. Pod koniec pierwszej dekady wieku liczba ZPCh spadła poniżej 2 tys. podmiotów, natomiast w 2018 roku – poniżej 1 tys. W czerwcu 2020 roku status zakładu pracy chronionej posiadało jedynie 805 przedsiębiorstw.

Czym jest zakład pracy chronionej?

Według przepisów głównym celem przedsiębiorstwa posiadającego status ZPCh jest, oprócz wypracowania zysku, także aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami. Specjalny status prawny ZPCh oznacza, że przedsiębiorstwo jest przystosowane do zatrudniania osób z wyższymi stopniami niepełnosprawności, które mogłyby mieć problem z wykonywaniem zadań w zwykłym zakładzie pracy.

Co najmniej 50 proc., a w tym co najmniej 20 proc. ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności albo co najmniej 30 proc. osób niewidomych lub psychicznie chorych, albo z niepełnosprawnością intelektualną zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Najwięcej z umiarkowanym stopniem

Odsetek osób z niepełnosprawnościami wśród pracowników ZPCh w czerwcu 2020 wynosił przeciętnie 77,8 proc., a zatem był znacznie wyższy niż wymagany Ustawą wskaźnik. W tym czasie ZPCh zatrudniały 70,5 tys. pracowników z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym, co stanowiło 71 proc. ogółu niepełnosprawnych pracowników tych podmiotów. Co piąty spośród pracowników z niepełnosprawnościami posiadał lekki stopień niepełnosprawności (20,9 tys. osób), zaś nieco mniej niż co dziesiąty – stopień znaczny (9 proc., 8,6 tys. osób). U jednej trzeciej zatrudnionych w ZPCh osób z niepełnosprawnościami (34 proc.) występują schorzenia specjalne – czyli np. choroby psychiczne czy epilepsja.

Raczej produkcja niż ochrona

Istnieje popularny stereotyp, iż zakłady pracy chronionej to przede wszystkim firmy ochroniarskie i sprzątające. Nie znajduje on jednak potwierdzenia w faktach. Według danych z 2018 roku:

• 45 procent podmiotów prowadziło działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego.
• 28 procent ZPCh prowadziła działalność w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej czyli na przykład sprzątanie i ochrona.
• 12 procent tego typu przedsiębiorstw stanowiły firmy działające w sektorze handlu.
• Znacznie mniej reprezentowane w tym sektorze były obsługa nieruchomości (3 procent) i gastronomia (2 procent).
• W pozostałych branżach działa 7 procent zakładów pracy chronionej.

Płace... w okolicach minimalnej krajowej

Płace z zakładach pracy chronionej są bardzo niskie. Zarobki 65 proc. pracowników ZPCh mieszczą się w przedziale od 90 do 110 proc. płacy minimalnej.

29 proc. populacji otrzymywało wynagrodzenie powyżej 110 proc. płacy minimalnej (czyli powyżej 2475 zł brutto).

Taka struktura dochodów wynika przede wszystkim z charakteru pracy wykonywanej przez osoby z niepełnosprawnościami i zajmowanych w związku z tym stanowisk – dominacji pracowników usług, pracowników przy pracach prostych oraz pracowników biurowych – zatem zawodów niezbyt wysoko opłacanych.

Pracownicy są zadowoleni i nigdzie się nie wybierają

Mimo to pracownicy zakładów pracy chronionej są w większości zadowoleni ze swojej sytuacji zawodowej. Aż 69 proc. z nich ocenia, iż ich praca jest w dużym lub bardzo dużym stopniu zgodna z ich potrzebami, zaś kolejne 27 proc. jest zdania, iż praca ta jest zgodna z ich potrzebami w stopniu średnim. Ponadto osoby z niepełnosprawnościami zatrudnione w ZPCh w ogromnej większości nie mają ani chęci, ani planów szukania zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Jedynie 14 proc. spośród niepełnosprawnych pracowników ZPCh stwierdza, iż chcieliby pracować w firmie z rynku otwartego, a tylko 4 proc. zamierza w ogóle szukać pracy poza rynkiem chronionym.

Całe badanie i bardziej szczegółowe informacje można znaleźć na stronie PFRON.