OPS: Aktywizacja zamiast wypłacania świadczeń

Ustalenie priorytetów wśród działań aktywizujących i profilaktycznych, wprowadzenie pojęcia „minimalnego dochodu socjalnego” i nowe metody jego weryfikacji, nowa struktura organizacyjna systemu pomocy społecznej oraz uproszczenie listy świadczeń pieniężnych – to tylko niektóre założenia projektu nowelizacji ustawy o pomocy społecznej zaproponowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

MPiPS proponuje przede wszystkim przeformułowanie celu pomocy społecznej; podkreśla, że jest nim przede wszystkim prowadzenie działań profilaktycznych i aktywizacyjnych, a nie tylko  wypłacanie świadczeń pieniężnych. Świadczenia zaś powinny być uzupełnieniem oferowanych przez system pomocy społecznej usług, które – z pomocą pracownika socjalnego – wspierałyby rodziny i osoby w trudnym położeniu w przezwyciężeniu ich problemów bytowych.

„Zakłada się rozbudowę usług aktywizujących dla osób niepełnosprawnych – w ramach usług specjalistycznych, których celem będzie aktywizacja społeczna. Usługi te mogą być realizowane także w ramach specjalistycznej usługi asystenckiej, która polegać będzie na prowadzeniu działań treningowych i nauczania poprawiającego sprawność w czynnościach dnia codziennego” – pisze ministerstwo w założeniach do zmian.

Ministerialny projekt wprowadza też nowe rozwiązanie: sąsiedzkie usługi opiekuńcze oraz ustawowe określenie warunków ich wykonywania. Nowością byłyby też usługi stałe lub czasowe, np. treningi, nauka samodzielności, poradnictwo, prowadzone w mieszkaniach chronionych treningowych i wspomaganych. Te ostatnie byłyby miejscem stałego pobytu dla częściowo niesamodzielnych osób starszych i z niepełnosprawnością.

Wsparcie rzeczowe zamiast świadczeń pieniężnych

Nowa regulacja przewiduje likwidację pojęcia „kryterium dochodowego”, a zamiast tego wprowadzenie pojęcia „minimalnego dochodu socjalnego”. „Nowe rozwiązanie – minimalny dochód socjalny – będzie stosowane przede wszystkim wobec wszystkich osób i rodzin, które podejmą współpracę z pracownikami socjalnymi w zakresie zastosowania działań profilaktycznych, aktywizujących oraz różnorodnych form wsparcia mających doprowadzić w końcowym efekcie do usamodzielnienia tych osób od systemu pomocy społecznej” – wyjaśnia ministerstwo.

Jeśli osoby objęte pomocą nie będą chciały podjąć współpracy z pracownikiem socjalnym w tym zakresie, będą objęte tylko wsparciem rzeczowym, a nie finansowym. Ministerstwo proponuje skrócenie procedury weryfikacji dochodu socjalnego; następowałaby ona co roku, a jej podstawą byłby aktualny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych, określanych w koszyku minimum egzystencji.

W przypadku osób starszych i niepełnosprawnych minimalny dochód socjalny będzie wyliczany z wyłączeniem dodatku pielęgnacyjnego lub zasiłku pielęgnacyjnego. „Wymaga rozróżnienia w systemie pomocy i wsparcia potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych od potrzeb osób, które można wesprzeć w procesie wychodzenia z trudnej sytuacji. Obecnie funkcjonujące zróżnicowanie kryteriów dochodowych jedynie ze względu na prowadzenie gospodarstwa przez osobę samotną lub pozostającą w rodzinie wyklucza problem osób starszych i niepełnosprawnych, które ze względu na wiek lub niepełnosprawność nie są zdolne do pracy. Osoby te wymagają szczególnej ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną. Nie posiadając dochodów z pracy, renty lub emerytury, nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb życiowych oraz potrzeb szczególnych, które wynikają z ich wieku lub niepełnosprawności. Propozycja zróżnicowania kryteriów dochodowych również ze względu na grupę odbiorców świadczeń uwzględni konieczność zaspokojenia potrzeb opiekuńczych osób starszych i niepełnosprawnych” – uzasadnia resort.

Przeciw bierności

Ministerstwo proponuje także zmianę nazwy „Ośrodek Pomocy Społecznej” na „Centrum Pomocy i Usług Socjalnych”. „Zakłada się, iż projektowana zmiana, w tym zmiana nazewnictwa, służyć będzie poprawie odbioru społecznego pomocy społecznej, w tym zaprzestaniu postrzegania ośrodka pomocy społecznej tylko i wyłącznie jako „kasy wypłacającej zasiłki”. Oczekuje się ponadto, iż zmiana ta sprzyjać będzie zmniejszaniu się skali roszczeniowości i bierności osób wymagających wsparcia” – głosi uzasadnienie.
MPiPS planuje zmienić także system odpłatności za pobyt w domach opieki społecznej, m.in. poprzez ustalanie odpłatności w oparciu nie tylko o dochód osób, ale również o zgromadzony przez nie majątek.

Odpłatność za DPS-y jest jedną z najistotniejszych dla powiatów kwestii odnoszących się do proponowanych przez MPiPS zmian w ustawie o pomocy społecznej. – Obecnie mamy problem z finansowaniem pensjonariuszy w DPS, dotacje nie pokrywają kosztu ich pobytu – mówi Marek Wójcik ze Związku Powiatów Polskich.

Zaznacza też, że obecne zmiany proponowane przez resort pracy są „projektem projektu”, gdyż nie ma jeszcze wyniku uzgodnień międzyresortowych. – Minister finansów jeszcze nie wypowiedział się w kluczowych kwestiach finansowych – mówi Wójcik.

„Zaproponowane zmiany w projekcie założeń będą miały wpływ na wzrost wydatków z budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego (jst). W perspektywie pięcioletniej największy wzrost wydatków przypadnie na pierwsze lata. Pierwsze efekty działań profilaktycznych i aktywizujących powinny mieć wpływ na spadek liczby osób korzystających z zasiłków socjalnych i dodatków motywacyjnych. Niemniej jednak należy pamiętać, że efekty te są silnie związane z sytuacją na rynku pracy, stopniem rozwoju miejsc zatrudnienia socjalnego” – pisze ministerstwo w uzasadnieniu do projektu.

– Na pewno nie jest dla nas zrozumiała propozycja zmiany nazewnictwa systemu pomocy społecznej. Nie wyrazimy również zgody na to, by ktoś z zewnątrz ustalał lokalne struktury organizacji pomocy społecznej, a tak to w tych propozycjach na razie wygląda. Jednak bardzo dobrze współpracuje nam się z departamentem MPiPS kierowanym przez panią Krystynę Wyrwicką, w połowie października spotykamy się w tej sprawie w zespole roboczym, a 16 października odbędzie się spotkanie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Mam nadzieję, że wtedy zobaczymy już ostateczny tekst projektu po konsultacjach międzyresortowych – mówi przedstawiciel powiatów.

Szczegółowe informacje o proponowanych przez MPiPS zmianach można znaleźć pod tym adresem.