Ministerialna nowelizacja świadczeń rodzinnych

16.11.2006

Autor: Rafał Kowalski

Projekt nowelizacji przygotowany przez Departament Świadczeń Rodzinnych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej dostępny jest na stronach internetowych resortu od początku lipca 2006 r. Proponowana ustawa o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz ustawy o podatku rolnym nie przytłacza ilością zmian. Nie będzie też miała znaczącego wpływu na kształt systemu pomocy z powodu swojego doprecyzowującego i porządkującego charakteru.

Projekt nie budzi dużych emocji. Jest odpowiedzią na problemy w interpretacji przepisów ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, zgłaszane głównie przez instytucje obsługujące świadczeniobiorców (urzędy gmin i ośrodki pomocy społecznej). Ministerstwo nie zamieszcza informacji, kiedy planuje zakończyć prace nad projektem i skierować go dalej. Wszystko to tworzy wrażenie, że projekt nie znajduje się wśród legislacyjnych priorytetów rządu. Jednak ze względu na sygnały świadczące o zamiarach wprowadzenia poważniejszych koncepcyjnych zmian w systemie wsparcia rodziny, takich jak reaktywacja Funduszu Alimentacyjnego (pisaliśmy o tym w informacji „GP: Fundusz Alimentacyjny – gotowy projekt”), dla pełnego obrazu, warto mieć na uwadze również propozycje ministerstwa.

Zmiany w definicjach

Artykuł 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych zbiera definicje potrzebne do prawidłowego rozumienia całej ustawy. Nowelizacja proponuje w tym miejscu 5 zmian. M. in. rozważana jest nowa definicja rodziny. Definicja ta wskazuje jakie osoby należy liczyć do składu rodziny przy ustalaniu dochodu uprawniającego do świadczeń. Proponuje się wyraźne wyłączenie ze składu rodziny:
- dzieci, które zawarły i pozostają w związku małżeńskim, oraz
- dzieci pełnoletnie posiadające własne dzieci.
Poszerza się również definicję szkoły wyższej dodając:
- kolegia nauczycielskie,
- nauczycielskie kolegia języków obcych,
- kolegia pracowników służb społecznych.

Nieuprawnieni do zasiłku – złagodzenie przepisów

Artykuł 7 ustawy wylicza przypadki, w których nie zostanie przyznany zasiłek rodzinny. Jego dzisiejsze brzmienie komplikuje przyznanie pomocy kiedy niepełnoletnie dziecko urodzi własne dziecko. Wg ustawy zasiłek nie przysługuje jeśli: dziecko lub osoba ucząca się jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko (art. 7 pkt 4). Projektodawca proponuje dookreślenie, że chodzi tu tylko o pełnoletnie dziecko uprawnione do zasiłku na własne dziecko.
Zmiana powoduje, że w przypadku gdy niepełnoletnie dziecko, na które pobierane są świadczenia rodzinne urodziło dziecko rodzina nie utraci prawa do tych świadczeń. Urodzenie przez niepełnoletnie dziecko własnego dziecka de facto powoduje, że rodzina ponosi zwiększone wydatki i nie jest zasadne w tej sytuacji pozbawianie jej prawa do świadczeń rodzinnych.
(fragment uzasadnienia)

3 miesiące na wyprawkę

Dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego służy częściowemu pokryciu wydatków związanych z rozpoczęciem w szkole nowego roku szkolnego. Ponieważ okresy zasiłkowe, w których wypłacane są świadczenia rodzinne, trwają od 1 września, co zbiega się z inauguracją roku szkolnego, pomoc w tej formie najczęściej wypłacana jest właśnie w pierwszym miesiącu okresu. Jednak nie wszyscy świadczeniobiorcy uzyskują uprawnienia właśnie we wrześniu. Nie ma pewności co do tego, czy wsparcie może zostać wypłacone po upływie kilku miesięcy, np. rodzicom zaczynającym pobierać świadczenia w listopadzie. Aby rozwiać wątpliwości projektodawcy proponują 3-miesięczny termin (od dnia rozpoczęcia roku szkolnego), w którym można wnioskować o omawiany tu dodatek. W ten sposób pomoc będzie miała realny związek z rozpoczęciem nauki, a jednocześnie rodziny, którym z różnych powodów, nie uda się uzyskać uprawnień we wrześniu, będą miały szansę otrzymać wsparcie w kolejnych miesiącach.

Jednorazowa zapomoga – jeszcze szerszy krąg uprawnionych

Jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się żywego dziecka, jest jedną z dwóch form pomocy z ustawy o świadczeniach rodzinnych, przy której nieistotne są dochody rodziny (drugą taką formą jest zasiłek pielęgnacyjny). W nowelizacji proponuje się poszerzenie kręgu uprawnionych do jednorazowej zapomogi o opiekunów faktycznych dzieci. Opiekun faktyczny w rozumieniu ustawy to osoba faktycznie opiekująca się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka. Opiekun faktyczny miałaby na złożenie wniosku o zapomogę 12 miesięcy (od dnia narodzin dziecka). Rodzice i opiekunowie prawni muszą to zrobić wg obowiązującego stanu prawego w terminie 3 miesięcy. Trudno przewidzieć czy zmiana dotycząca jednorazowej zapomogi pozostanie w projekcie, w wersji która trafi do Sejmu, skoro rząd zapowiada całkowitą rezygnację z tej formy pomocy.

Terminy – początek okresu

Początek okresu zasiłkowego związany jest ze stresem świadczeniobiorców oraz urzędników obsługujący w gminach system świadczeń rodzinnych. Urzędy i ośrodki pomocy muszą wtedy radzić sobie ze znacznie większą niż w innych miesiącach ilością klientów i składanych wniosków. Przewidując to ustawodawca ustalił specjalne, dłuższe terminy, mające ułatwić rozpatrywanie dużej ilości spraw w sierpniu i wrześniu. Jednak przyjęte regulacje okazały się niedoskonałe. W obecnym brzmieniu przepis określa zależność miedzy terminem złożenia wniosku przez świadczeniobiorcę, a terminem wypłaty świadczeń. I tak, jeśli składamy wniosek o pomoc na nowy okres zasiłkowym do dnia 31 lipca, to otrzymamy pieniądze (za pierwszy miesiąc nowego okresu) najpóźniej do 30 września. Składając wniosek w terminie od 1 sierpnia do końca września pomoc otrzymujemy najpóźniej 31 października. Przepisy mówią o składaniu wniosku i wypłacie pomocy. Nie wspominają o tym ile czasu oczekuje się na decyzję. Dlatego zastosowanie mają regulacje kodeksu postępowania administracyjnego, nakładające na urzędników obowiązek wydania decyzji w ciągu miesiąca. Wnioski składane pod koniec lipca powinny być więc rozpatrywane jeszcze w sierpniu lub też wnioskodawca powinien zostać poinformowany, że decyzja podjęta będzie później (informacja powinna też zawierać wyjaśnienie przyczyny zwłoki). Taki stan prawny spowodował spore zamieszanie w 2005 r., np. kiedy urzędnicy zorientowali się, że podejmują decyzje w sierpniu, na podstawie przepisów zaczynających obowiązywać... od 1 września (tego dnia wchodziła w życie nowelizacja ustawy). Choć w 2006 r. roku sytuacja nie była już tak problematyczna, to jednak zapisy mające w teorii dawać urzędnikom więcej czasu na początku okresu zasiłkowego, nie zadziałały tak jak zaplanowano. Projekt zmiany ustawy poprawia artykuł 26, dodając w ust. 3 i 4, brakujące określenie: „ustalenie prawa do świadczeń”. W założeniu projektodawcy, terminy wypłat nie powinny ulec zmianie, za to zostaną bardziej zgrane z terminami „ustalenia prawa” czyli wydania decyzji. Formalnie, realizujący świadczenia uzyskają bezpieczną podstawę prawną do maksymalnego wydłużenia procesu podejmowania decyzji. Należy zaufać, że nie będą tego uprawnienia nadużywać, ze szkodą dla świadczeniobiorców.

Decyzje na korzyść

Dzięki nowelizacji artykułu 32 ust. 1 zmiany decyzji na korzyść świadczeniobiorców nie będą wymagały ich zgody. Taka propozycja sprowokowana została sytuacją z tego roku, związaną z weryfikacją wielkości pomocy i zmianą kwoty zasiłku pielęgnacyjnego. Zasiłki pielęgnacyjne mogą być przyznawane na czas dłuższy niż standardowe 12 miesięcy okresu zasiłkowego. Istotny jest tu termin ważności orzeczenia o niepełnosprawności na podstawie, którego zostało przyznane świadczenie. Osoby pobierające zasiłek pielęgnacyjny nie zgłaszają się więc każdego września do urzędów, aby „odnowić” swoje uprawnienia do pomocy (jak w przypadku osób pobierających zasiłki rodzinne). W decyzji o przyznaniu zasiłku pielęgnacyjnego wpisana jest jego wysokość. Kiedy po przeprowadzonej weryfikacji kwota zasiłku rośnie (tak jak we wrześniu tego roku) wypłata wsparcia w nowej wysokości wymaga zmiany decyzji. W obecnym brzmieniu ustawy, zmiana decyzji w sprawie świadczeń rodzinnych, jeśli nie jest spowodowana zmianą sytuacji dochodowej lub rodzinnej, wymaga zgody osoby zainteresowanej. To oznaczało konieczność zaproszenia do urzędu niepełnosprawnych i osoby starsze (również te, mające trudności w poruszaniu się) właściwie tylko po to, żeby oznajmić im, że pod koniec września otrzymają kilka złotych zasiłku więcej. Urzędnicy zdawali sobie sprawę, że nie jest to dobre rozwiązanie. Zmiana w ustawie ma pozwolić na podejmowanie w takich sytuacjach decyzji, bez konieczności angażowania w to osoby uzyskującej pomoc.

Szybszy GUS

Nowelizacja mobilizuje Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do ogłoszenia w połowie roku (do 31 sierpnia) wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym z 1 hektara przeliczeniowego. Wskaźnik taki potrzebny jest przy ustaleniu uprawnień do świadczeń rodzinnych osób utrzymujących się z pracy na roli. Do tej pory GUS mógł pracować nad uzyskaniem danych przez 10 miesięcy (do 30 października), co znacznie utrudniało wypłatę pomocy rodzinom rolniczym. W wyniku interwencji resortu pracy, aby uniknąć bardzo trudnej sytuacji w 2006 r., komunikat o tym jak dochodowe były gospodarstwa w 2005 r., opublikowany został wyjątkowo 21 września. Po wejściu w życie nowelizacji takie specjalne działania nie byłyby już potrzebne, obsługujący system urzędnicy dysponowaliby informacją na czas, a ubiegający się o świadczenia rolnicy nie czekaliby na decyzje dłużej niż inni świadczeniobiorcy.