Kurator, pełnomocnik czy opiekun prawny?

Ludzie dzwoniący na infolinię Integracji 801 801 015 pytają, co zrobić, gdy niepełnosprawność utrudnia bądź wręcz uniemożliwia im załatwianie spraw urzędowych. Jak skorzystać z czyjejś pomocy i zgodnie z przepisami wyręczyć się drugą osobą.

Pełnomocnik

Najprostszą formą działania w takim przypadku jest sporządzenie pełnomocnictwa. Jego zasady określają art. 98–109 Kodeksu cywilnego. Udzielenie pełnomocnictwa odbywa się poprzez złożenie oświadczenia woli, w ramach którego upoważniamy konkretną osobę do dokonania w naszym imieniu i ze skutkiem prawnym dla nas czynności prawnej.

Pełnomocnik musi mieć zdolność do czynności prawnych. Musi też wiedzieć o tym, że otrzymał pełnomocnictwo (trzeba go poinformować). Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie. Ale jako zasadę można przyjąć, że powinno być tej rangi co wykonywana czynność. Czyli kupując notarialnie nieruchomość, dokonujemy tej czynności przez pełnomocnika z pełnomocnictwem notarialnym. Do prostszych czynności np. odebranie orzeczenia o niepełnosprawności wystarczy pełnomocnictwo zwykłe pisemne.

Rodzaje pełnomocnictw:
✓ ogólne – obejmuje jedynie umocowanie do czynności tzw. zwykłego zarządu (nie ma konieczności wskazywania czynności prawnej);
✓ rodzajowe czy też gatunkowe – wskazuje ściśle określoną kategorię czynności prawnych, które może wykonywać pełnomocnik (np. do wynajmu nieruchomości należącej do mocodawcy);
- pełnomocnictwo szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej (np. sprzedaży oznaczonej nieruchomości).

Fot.: www.sxc.hu

Najczęściej pełnomocnictwo do działania w imieniu mocodawcy wygasa na skutek:
✓ odwołania: można go dokonać zawsze i bez konieczności uzasadnienia, wymaga zakomunikowania pełnomocnikowi woli mocodawcy;
✓ spełnienia okoliczności ustanowionych w pełnomocnictwie, np. wygaśnięcia terminu pełnomocnictwa lub wykonania jakiejś czynności;
✓ śmierć pełnomocnika lub mocodawcy (choć w niektórych przypadkach umocowanie nie wygaśnie, a przejdzie na określoną osobę);
✓ zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika; nie ma przymusu prawnego bycia pełnomocnikiem, można się tego zrzec.

Kurator osoby z niepełnosprawnością

Niestety, w wielu przypadkach pełnomocnictwo, nawet notarialne, nie przekonuje przedstawicieli firm czy instytucji, że dana osoba może podejmować działania w imieniu osoby z niepełnosprawnością. Ponadto sporządzanie pełnomocnictw notarialnych może stanowić obciążenie finansowe. Można też mieć trudności w sporządzeniu czy podpisaniu takiego dokumentu.

Ale istnieje możliwość wyznaczenia kuratora osoby z niepełnosprawnej. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 183 stwierdza: „Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy”.

Wniosek o ustanowienie kuratora składa osoba z niepełnosprawnością lub organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną praw tych osób. Sąd może wnioskować o ustanowienie takiego kuratora w sytuacji, gdy został oddalony wniosek o ubezwłasnowolnienie, ale uznaje, że potrzebna jest tej osobie pomoc kuratora.

Wniosek o kuratelę składa się do Sądu Rejonowego Wydziału Rodzinnego i Nieletnich właściwego dla miejsca zamieszkania osoby z niepełnosprawnością. Trzeba w nim uzasadnić potrzebę posiadania kuratora, zaproponować zakres obowiązków, a nawet osobę. Jest to o tyle ważne, że kurator może żądać wynagrodzenia za działania, szczególnie gdy go obciążają.

Wniosek o ustanowienie kuratora jest płatny (40 zł), można jednak wystąpić o zwolnienie z kosztów. Sąd, ustanawiając kuratora, zobowiązany jest szczegółowo określić zakres kompetencji, obowiązki i uprawnienia. Zostaje to zapisane w wydanym kuratorowi zaświadczeniu. Potwierdza ono prawo kuratora do występowania w imieniu osoby z niepełnosprawnością i urzędnik nie powinien go zakwestionować, o ile działania kuratora mieszczą się w wyznaczonym przez sąd zakresie uprawnień.

Kuratelę uchyla się na żądanie osoby z niepełnosprawnością, dla której była ustanowiona.

Ubezwłasnowolnienie

Kuratora dla osoby z niepełnosprawnością nie należy mylić z opiekunem prawnym, wyznaczanym przez sąd w przypadku ubezwłasnowolnienia. Ubezwłasnowolnienie całkowite to pozbawienie osoby fizycznej, która ukończyła 13 lat, zdolności do czynności prawnych. Orzeka je sąd, jeśli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, osoba nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Ubezwłasnowolnienie częściowe, z podobnych powodów, stosowane jest, gdy stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzeba pomocy do prowadzenia jej spraw.

Wniosek może zgłosić:

☛ małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
☛ krewni w linii prostej i rodzeństwo;
☛ jej przedstawiciel ustawowy;
☛ prokurator.

O ubezwłasnowolnieniu rozstrzyga sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania bądź przebywania osoby, której dotyczy wniosek. Sąd, ogłaszając ubezwłasnowolnienie, wnioskuje do sądu opiekuńczego o ustanowienie opiekuna prawnego. Przede wszystkim może nim zostać małżonek, a w razie jego braku, ojciec lub matka – oczywiście tylko jeśli dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie. W następnej kolejności opiekunem może zostać dalszy krewny.

Opiekunem powinna zostać osoba, która daje gwarancje prawidłowego wykonywania obowiązków opiekuna prawnego. Musi mieć też pełną zdolnośćs do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie jest bardzo poważną sprawą. Jest to ograniczenie bądź odebranie osobie możliwości kierowania swoimi sprawami. Dlatego sąd powinien dochować szczególnej staranności,przeprowadzając ten proces. Orzeczenie ubezwłasnowolnienia wydawane jest na czas nieokreślony. Jeśli wystąpią przyczyny uzasadniające zmianę bądź uchylenie orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, sąd powinien to przeprowadzić z urzędu.

Osoba ubezwłasnowolniona ma prawo samodzielnie zaskarżać postanowienia wydane w postępowaniu dotyczącym jej ubezwłasnowolnienia i ma w tym przypadku pełną zdolność procesową.

W obecności notariusza

Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie przewiduje, by z pomocy notariusza skorzystały osoby w szczególnej sytuacji. W art. 87 ww. ustawy zapisano, że w przypadku gdy osoba biorąca udział w czynnościach:

– jest głucha lub głuchoniema – notariusz jest obowiązany przekonać się, że treść czynności jest jej dokładnie znana i zrozumiała, z tym że notariusz może przywołać do czynności biegłego;
– jest niewidoma, głucha, niema lub głuchoniema – notariusz na życzenie takiej osoby powinien przywołać do czynności wskazaną przez nią zaufaną osobę;
o powyższym notariusz powinien uprzedzić osoby zainteresowane;
– nie umie lub nie może pisać – powinna na dokumencie złożyć tuszowy odcisk palca; obok tego zaś inna osoba wpisze imię i nazwisko osoby nieumiejącej lub niemogącej pisać, umieszczając swój podpis.

O zachowaniu ww. warunków przewidzianych, o sposobie stwierdzenia okoliczności bądź o niemożności złożenia podpisu lub tuszowego odcisku notariusz czyni stosowną wzmiankę w treści sporządzonego dokumentu.

Autor jest pracownikiem Centrum Integracja w Warszawie, realizującego projekt „INTEGRACJA PRZEZ INFORMACJE”, finansowanego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych