Badania zatrudnienia osób niepełnosprawnych: deklaracje a rzeczywistość

3 października 2006 r. w Warszawie odbyła się konferencja prasowa „Pracodawcy wobec zatrudniania osób niepełnosprawnych”. W jej trakcie prezentowane były wyniki badań przeprowadzonych przez SMG/KRC na zlecenie Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji i Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO). Portal pracuj.pl przedstawił również wyniki ankiety internetowej „Niepełnosprawni w miejscu pracy”.

„Nie można odrywać rynku pracy osób niepełnosprawnych od rynku pracy w ogóle. W Polsce sytuacja jest o tyle trudna, że ogólnie jest ciężko o pracę” – mówił Jakub Antoszewski, przedstawiciel firmy SMG/KRC. Prezentował on wyniki dwóch badań. Celem pierwszego, które przeprowadzono w 302 firmach, zatrudniających co najmniej 15 osób, było poznanie postaw przedsiębiorców wobec zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Okazuje się, że tylko 15 proc. pracodawców nie widzi możliwości zatrudnienia osoby niepełnosprawnej, jednak jedynie co siódma firma ma oficjalne zasady dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych, a w co trzeciej deklarowano znajomość odpowiedniej ustawy.
Jak wynika z badania, mimo pięknych deklaracji pracodawców, jedynie co trzeci z nich zatrudnia osoby niepełnosprawne, natomiast 11 proc. miało w przeszłości takich pracowników. Częściej są to firmy większe. Gros przedsiębiorców nie szuka aktywnie do pracy osób niepełnosprawnych, ci natomiast raczej nie zgłaszają się sami do firm.

Największą grupę wśród osób niepełnosprawnych, które znalazły zatrudnienie (ok. 30 proc.), stanowią osoby  wykonuje pracę nie wymagającą kwalifikacji. Osoby te głównie wykonują pracę „stacjonarnie”, czyli w miejscu pracy. Interesujące jest, że większość z nich pracuje bardzo długo w jednym miejscu. Wynika z tego m.in., że mało osób niepełnosprawnych zatrudniono w ostatnim czasie. To interesujące, szczególnie ze względu na sporo widocznych ostatnio kampanii promujących zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych największe znaczenie mają zachęty o charakterze finansowym: dofinansowanie szkoleń oraz dostosowania miejsca pracy, niższe wpłaty na PFRON czy refundacja przez państwo części składek na ZUS. Główną barierą są skomplikowane i często zmieniające się przepisy prawne dotyczące zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Na korzyść działa fakt, iż tylko niewielki odsetek firm ma złe doświadczenia związane z zatrudnianiem niepełnosprawnych.

W drugim badaniu SMG/KRC zapytało same osoby niepełnosprawne, jak widzą rynek pracy. Nie jest to korzystny obraz. Rynek pracy jest przez nie postrzegany jako nieprzyjazny. Mimo pozytywnych zmian, wciąż funkcjonuje negatywny wizerunek osoby niepełnosprawnej – jako budzącego lęk chorego, który potrzebuje opieki w domu i renty. Wpływa to negatywnie na stopień integracji ze społeczeństwem, ale przede wszystkim na samoocenę osób niepełnosprawnych.
Osoby te widzą wiele barier, które utrudniają im aktywność na otwartym rynku pracy. Znaczna część przeszkód leży, według nich, po stronie pracodawców. Operują oni stereotypami, które budzą w nich nieuzasadniony lęk, a jeśli już zatrudnią osobę niepełnosprawną, to na pewno z pobudek materialnych. Pracodawcy boją się również wzięcia odpowiedzialności za niepełnosprawnego pracownika. W związku z powyższym część osób ukrywa fakt swej niepełnosprawności.
Większość osób niepełnosprawnych uważa, że pomóc mogą reprezentujące ich interesy organizacje społeczne. Powinny one integrować środowisko osób niepełnosprawnych, zmieniać ich obraz dzięki mediom, uświadamiać ich sytuację decydentom i w końcu wspierać na drodze zawodowej przez odpowiednią pracę z szefami firm.

Wyniki ankiety „Niepełnosprawni w miejscu pracy” prezentował szef portalu pracuj.pl Przemysław Gacek. Wyniki są bardzo optymistyczne. Choć większość spośród 1514 badanych nigdy nie pracowało z osobą niepełnosprawną, to aż 97 proc. deklaruje, że nie mieliby nic przeciwko zatrudnieniu osób niepełnosprawnych w ich firmie. 8 na 10 ankietowanych uważa, że niepełnosprawni nie mają problemów z wykonywaniem swoich obowiązków zawodowych. Przekonanie to jest silniejsze wśród osób, które miały już okazję pracować z osobą niepełnosprawną. 90 proc. badanych nie zgadza się ze stwierdzeniem, że niepełnosprawni są mniej wydajnymi pracownikami, a ponad 80 proc. deklaruje przekonanie, że osoby niepełnosprawne przynoszą korzyści dla zakładu pracy.

Aż 97% ankietowanych deklaruje, że nie mieliby nic przeciwko zatrudnieniu osób niepełnosprawnych w ich firmie. Tylko 3 na 100 ankietowanych nie chciałoby pracować w firmie zatrudniającej osoby niepełnosprawne.

Prezes Gacek zadeklarował, iż portal pracuj.pl utworzy specjalną sekcję poświęconą tematyce zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Znajdą się tam zarówno informacje dla niepełnosprawnych pracowników na temat uwarunkowań rynku pracy w Polsce, jak i dla pracodawców o korzyściach z oferowania stanowisk w ich firmach osobom niepełnosprawnym. Ponadto, 2 zł z każdego ogłoszenia rekrutacyjnego, umieszczanego przez pracodawców na portalu, zostanie przekazane na specjalny fundusz, którego celem będzie pomoc osobom niepełnosprawnym w aktywnym wejściu na rynek pracy. Środkami funduszu będzie zarządzać Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji. Akcja pod roboczą nazwą „Pracodawcy dla aktywizacji” rozpocznie się w listopadzie 2006 r. – zdaniem specjalistów portalu, jednym z najlepszych miesięcy w roku, sprzyjającym poszukiwaniu pracy.

Zdaniem Annie Rice z Biura Subregionalnego na Europę Środkowo-Wschodnią Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) „to dobrze, że mamy takie badania, ale nawet najlepsze rezultaty są bezużyteczne, jeśli czegoś z nimi nie zrobimy”. Według niej pracodawcy muszą dostrzec interes w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Do zatrudniania niepełnosprawnych powinny zachęcać  organizacje zrzeszające pracodawców, a także organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych. To jest sposób na przełamywanie stereotypów. „Myślę, że tak szybko, jak pracodawca zatrudni osobę niepełnosprawną, tak szybko stereotypy znikną” – dodała Annie Rice.

Problemy poruszane na konferencji prasowej omawiano później na seminarium „Rozwiązania dla przedsiębiorców i osób niepełnosprawnych – zapewnienie zgodności potrzeb”. Dyskutowano m.in. na temat przyszłych kierunków polityki w zakresie niepełnosprawności oraz ewentualnych działań, które można podjąć w oparciu o zaprezentowane wyniki badań.

Zdjęcia: Piotr Stanisławski

Przeczytaj cały raport SMG/KRC

Przeczytaj cały raport Pracuj.pl