Czym są umowy śmieciowe?

W mediach często poruszany jest temat tzw. umów śmieciowych. Czym są, czym różnią się od umowy o pracę i czy mogą być korzystne?

„Umowy śmieciowe”, a wśród nich: umowa-zlecenie i umowa o dzieło są umowami cywilnoprawnymi.

Umowa-zlecenie

Umowa zawierana na podstawie Kodeksu cywilnego (art. 734-751). Zobowiązujemy się w niej do starannego działania, natomiast nie jest powiedziane, że trzeba osiągnąć określony cel. Umowa ta może przewidywać działania cykliczne (np. sprzątanie), ale nie zawiera określenia miejsca i czasu. Nie przewiduje też nadzoru nad wykonaniem prac, choć zleceniobiorca powinien wykonać je zgodnie ze wskazówkami zleceniodawcy.

W przypadku umowy-zlecenia nie mamy uprawnień pracowniczych jak urlop czy dotyczących osób z niepełnosprawnością. Czas pracy nie jest ustalony, zatem nie występują nadgodziny. Nie ma też minimalnego wynagrodzenia, a urlop otrzymamy, jeśli został przewidziany w umowie. Każda ze stron może też wypowiedzieć umowę w każdym terminie bądź po określonym czasie.

Fot.: www.sxc.hu

Możemy otrzymać zasiłek dla bezrobotnych po zakończeniu umowy- -zlecenia, gdy trwała co najmniej 365 dni i gdy opłacaliśmy składki na fundusz pracy od kwoty co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Dla umów-zleceń opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne zależne jest od sytuacji zleceniobiorcy. Oto kilka najczęstszych sytuacji:

• Wszystkie składki są odprowadzane, gdy pracuje on u danego pracodawcy (umowa-zlecenie jest dodatkową do umowy o pracę).
• Dla osoby, której jedynym tytułem do ubezpieczeń jest umowa-zlecenie, odprowadzane są obowiązkowo składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Składka chorobowa jest dobrowolna.
• Dla osoby, która ma umowę o pracę u innego pracodawcy i osiąga co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne.
• Gdy w danym czasie zleceniobiorca wykonuje więcej niż jedną umowę-zlecenie, podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego tylko z tytułu pierwszej – bez względu na ich wartość. Zdarza się, że firmy proponują zawarcie dwóch umów. Pierwsza na małą kwotę zostaje oskładkowana, a druga – na większą – nie. Istnieje możliwość ubezpieczenia z innej niż pierwsza umowa lub ze wszystkich umów.
• Dla uczniów lub studentów (do ukończenia 26. r.ż.) umowa-zlecenie może być korzystna, gdyż nieodprowadzane są żadne składki.

Umowa o dzieło

Zasady jej zawierania określono w art. 627 do 646 Kodeksu cywilnego. Jest to umowa jednorazowa, jej rezultatem musi być wykonanie konkretnego dzieła: napisanie artykułu, przeprowadzenie szkolenia czy naprawa urządzenia. W tej umowie strony ustalają, co ma zostać wykonane (efekt umowy może być materialny bądź niematerialny) i wysokość wynagrodzenia. Zazwyczaj w umowie pozostawia się dowolność co do sposobu i czasu wykonania umowy, choć określa się jej termin zakończenia.

Przy umowie o dzieło nie ma konieczności odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne (poza sytuacją, gdy wykonujemy tę umowę dla swego pracodawcy).

W przypadku umowy o dzieło przyjmuje się, że wykonawca poniósł tzw. koszty uzyskania przychodu. O nie zmniejsza się przychód i uzyskuje w ten sposób dochód potrzebny do obliczenia podatku dochodowego. Przyjmuje się, że wynoszą 20 proc. uzyskiwanego przychodu. Gdy wykonujący dzieło udowodni, że poniósł wyższe koszty, może je rozliczyć, ale musi mieć dowody. Gdy dzieło jest związane z korzystaniem przez twórców z praw autorskich, koszty określa się w wysokości 50 proc. W przypadku takiej umowy urlopy
wypoczynkowe mogą wystąpić, jeśli strony tak się umówią. Rozwiązanie umowy następuje po wykonaniu czynności czy upływie czasu, na jaki została zawarta. Każda ze stron może też wypowiedzieć umowę.

Umowa o pracę

Podstawą do zawierania umów o pracę jest Kodeks pracy. Określa m.in.: czas pracy, nadgodziny, pracę w święta, kwestie urlopów, płacy minimalnej (od 1 stycznia 2013 r. to 1600 zł brutto za pracę na pełnym etacie) czy ochronę kobiet ciężarnych.

Uwaga! Umowa o pracę musi być sporządzona na piśmie. Obowiązek jej sporządzenia ciąży na pracodawcy. Umowy cywilnoprawne mogą być zawarte w formie ustnej, pisemnej czy w sposób domniemany (dopuszczenie do wykonywania określonych działań). Najbezpieczniejszą formą zawarcia umowy jest oczywiście jej spisanie.

Umowy o pracę nawiązywane są na czas: określony, nieokreślony, na zastępstwo lub czas wykonywania określonej pracy. Każda może być poprzedzona umową na okres próbny. Zawarcie trzeciej umowy na czas określony jest równoznaczne z zawarciem umowy na czas nieokreślony, o ile pomiędzy kolejnymi umowami nie było przerwy dłuższej niż miesiąc.

Fot.: www.sxc.hu

Uwaga! W przypadku osób niepełnosprawnych czynnikiem skłaniającym pracodawców do zawierania umów o pracę zamiast cywilnoprawnych może być refundacja wynagrodzenia bądź zmniejszenie opłat na PFRON.

Przed przystąpieniem do pracy trzeba mieć zgodę lekarza medycyny pracy. Powinien on otrzymać od pracownika pełną informację na temat stanu zdrowia, w tym stopniu i przyczynie niepełnosprawności. Lekarz nie ma prawa poinformować pracodawcy o tym, co nam dolega. Jeśli nie zgadzamy się z decyzją lekarza medycyny pracy, możemy się od niej odwołać w ciągu 7 dni do Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy.

Uwaga! Zasiłek chorobowy to świadczenie wypłacane ubezpieczonym w czasie pozostawania niezdolnym do pracy z powodu choroby. Przysługuje osobom, które odpowiednio długo opłacały składki na ubezpieczenie chorobowe. W przypadku umów-zleceń i o dzieło odprowadzenie takiej składki jest dobrowolne. Wypłata świadczenia możliwa jest po 90 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia. Dlatego przy krótkich umowach cywilnoprawnych nie ma sensu odprowadzać tej składki.

Zasady wypowiadania umów o pracę są ściśle określone. Zależą od rodzaju umowy i czasu jej trwania.

Rozwiązać umowę o pracę na czas nieokreślony można:

• za wypowiedzeniem,
• poprzez porozumienie stron,
• bez wypowiedzenia.

Uwaga! Jeśli pomiędzy stronami umów dochodzi do sporu, może on być wyjaśniony na drodze sądowej. W przypadku umów o pracę właściwy jest sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, a umów cywilnoprawnych – sąd cywilny.

Umowy na czas określony rozwiązuje się po zakończeniu okresu, na jaki zostały zawarte. W umowach trwających ponad 6 miesięcy jest możliwe 2-tygodniowe wypowiedzenie.

Umowa na zastępstwo rozwiązuje się po upływie terminu, na jaki została zawarta, bądź z chwilą powrotu do pracy zastępowanego pracownika. Wobec osób zatrudnionych na umowę o pracę odprowadza się wszystkie składki ZUS i składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Z jednej strony daje to zabezpieczenie pracownikowi (np. może otrzymać zasiłek chorobowy już po 30 dniach odprowadzania składek), z drugiej strony ta forma zatrudnienia jest dla pracodawców kosztowna.

Zgodnie z art. 22 § 1 k.p.: „przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.

Zdarza się, że pracodawcy proponują zawarcie umowy-zlecenia, która ma; określony rodzaj pracy, kierownictwo pracodawcy, wyznaczony czas i miejsce wykonywania. Wtedy jest ona fikcyjna. O tym, czy doszło do stosunku pracy, może zdecydować sąd pracy.

W przypadku umowy o pracę osobie odchodzącej na rentę bądź emeryturę należy się jednomiesięczna odprawa (chyba że wcześniej wypłacono taką odprawę). Odprawa może się należeć także, gdy zakład pracy ogłosi upadłość bądź ma zwolnienia grupowe.

Jeśli są wątpliwości co do przepisów prawa pracy bądź nasze prawa są naruszane, możemy zgłosić się po bezpłatną poradę lub interwencje do Państwowej Inspekcji Pracy, która może przeprowadzić kontrolę u pracodawcy bez ujawniania danych zgłaszającego. Adresy inspektoratów pracy można znaleźć na: www.pip.gov.pl.

Warto wiedzieć, że można też zawierać umowy agencyjne albo o pracę nakładczą, ale występują dużo rzadziej niż trzy opisane wyżej.