Dobry zwyczaj – mądrze pożyczaj

Czasem zdarza się, że niewidziany od czterech lat kuzyn zadzwoni do nas z wesołą nowiną, że oto rozpoczął budowę domu. Już chcemy gratulować, gdy nagle z radosnego słowotoku wyławiamy informację, że do zakończenia budowy kuzynowi brakuje pewnej sumy i właśnie my mamy tę niebywałą okazję, aby przez udzielenie niewielkiej pożyczki zapisać piękną kartę w historii rodziny.

Ci z dobrym refleksem w porę modulują głos i mówią: "Pomyłka - tu salon fryzjerski Sabina" i przez najbliższe pół roku nie odbierają niezapowiedzianych telefonów. Jeśli zabrakło nam jednak refleksu lub zdolności aktorskich, powinniśmy zapoznać się z prawnymi uregulowaniami umowy pożyczki.

Forma i treść umowy.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym przez umowę pożyczki pożyczkodawca (czyli wierzyciel) zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy (czyli dłużnika) określoną ilość pieniędzy (albo rzeczy określonych co do gatunku, tj. np. cukru, benzyny, cegieł), pożyczkobiorca zaś zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy (albo tę samą liczbę rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości) w określonym terminie. Umowa pożyczki może być zawarta w dowolnej formie, jeśli jednak wartość przedmiotu pożyczki przekracza 500 zł, umowa powinna być zawarta na piśmie. Forma pisemna jest tu zastrzeżona dla celów dowodowych, co oznacza, że nawet pożyczka 100 tys. zł udzielona bez formy pisemnej będzie ważna, ale w razie sporu, przed sądem, nie będziemy mogli powoływać się na zawarcie umowy. Mimo iż ta reguła nie znajdzie zastosowania w przypadku pożyczki pomiędzy osobami bliskimi, darzącymi się zaufaniem, dla własnego bezpieczeństwa i w celu uniknięcia wątpliwości co do treści umowy, zawsze powinniśmy zawierać ją na piśmie. Dzięki temu będziemy mieć dowód, że umowa rzeczywiście została zawarta i na jakich warunkach.

Zawierając umowę, pamiętać trzeba przede wszystkim o dokładnym określeniu jej stron, przez wskazanie ich imienia, nazwiska, adresu i dokumentu tożsamości oraz oczywiście wskazanie tego, kto jest pożyczkodawcą, a kto pożyczkobiorcą. Należy także określić wysokość przedmiotu pożyczki, walutę, w jakiej jest udzielona, oraz termin i sposób
zwrotu (jednorazowo czy w ratach, gotówką czy na rachunek bankowy) oraz ewentualne oprocentowanie oraz odsetki za opóźnienie w jej spłacie.

Brak jednoznacznego stwierdzenia "przez podpisanie umowy pożyczkobiorca kwituje odbiór pożyczki" może wywołać bardzo poważne wątpliwości co do wydania przedmiotu pożyczki. Dlatego też niezwykle ważne jest wskazanie, czy pieniądze lub rzeczy wydane zostały już przy podpisaniu umowy, czy też zostaną wydane dopiero później.
Mimo że w chwili zawarcia umowy nikt nie zakłada, że sprawa trafi do sądu, powinniśmy zadbać, by w umowie znalazła się klauzula określająca, iż ewentualne spory rozstrzygać będzie możliwie bliski sąd.

Odstąpienie od umowy.
Może się zdarzyć, że już po zawarciu umowy dowiedzieliśmy się, że pożyczkobiorca jest bankrutem i raczej nie mamy widoków na zwrot pożyczki. Jeśli jeszcze nie wydaliśmy przedmiotu pożyczki - możemy odmówić jego wydania i odstąpić od umowy. Uprawnienie to nie przysługuje nam jednak, jeśli przy zawieraniu umowy wiedzieliśmy lub łatwo mogliśmy dowiedzieć się o złym stanie majątkowym pożyczkobiorcy.

Spłata.
Osoba, która zaciągnęła pożyczkę, może ją zwrócić w każdym czasie, bez względu na to, czy ustalono termin zwrotu, czy nie. Także wówczas, gdy pożyczka była oprocentowana i na przykład dający pożyczkę chciał zarobić na odsetkach płaconych w określonym czasie. Nie dotyczy to sytuacji, gdy w umowie określono, że mimo spłaty pożyczki pożyczkodawcy przysługują odsetki za cały okres pozostający do terminu zwrotu pożyczki, określonego w umowie. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

Przedawnienie.
Roszczenie o zwrot pożyczki przedawnia się po upływie 10 lat od ustalonego terminu spłaty. Natomiast roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany.

Podatek od umowy.
Nie należy zapominać, że zawarcie umowy pożyczki związane jest z obowiązkiem zapłaty podatku (od czynności cywilnoprawnych). Podstawę opodatkowania stanowi kwota lub wartość pożyczki. Stawki podatku wynoszą 2 proc. od umowy pożyczki. Wyjątkiem są pożyczki zawarte pomiędzy najbliższymi członkami rodziny (tzw. I grupy podatkowej). Do nich należą: małżonek, zstępni (dzieci, wnukowie itd.), wstępni (rodzice, dziadkowie itd.), pasierb, ojczym, macocha, zięć, synowa, teściowie, rodzeństwo. Pożyczki zawarte między tymi osobami są zwolnione z podatku do kwoty pożyczki 9637 zł.
W pozostałych przypadkach pożyczkę należy zgłosić w urzędzie skarbowym, obliczyć i opłacić należny podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, tj. daty zawarcia umowy pożyczki.

Przy pożyczkach, od których należy opłacić podatek od czynności cywilnoprawnych, konieczne jest określenie, na kim ciąży ten obowiązek. Zgodnie z ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych zobowiązane do zapłaty podatku są solidarnie obie strony umowy. Brak odpowiedniej klauzuli skutkować może więc tym, że mimo iż to my udzielamy pożyczki, urząd skarbowy domagać się będzie od nas zapłaty całej kwoty podatku.

Jak z tego widać, zapewnienie bezpieczeństwa pożyczkodawcy wymaga sporej staranności i przestrzegania kilku niezwykle ważnych reguł. Jeśli więc nie mamy dość cierpliwości, aby je poznać i właściwie stosować, a nie chcemy zrywać kontaktów z rodziną i znajomymi, pozostaje nam tylko jedna możliwość - musimy nauczyć się mówić grzecznie, ale stanowczo NIE.

Tekst: Anna Panfil, autorka jest radcą prawnym
Ilustracja: Monika Duliasz