Rozdział 11. Europa niepełnosprawnych

(Fragmenty przemówienia Rodericka Skinnera, z Departamentu Integracji Osób Niepełnosprawnych UE, wygłoszonego na konferencji Europa bez Barier)

11.2. UNIA WOBEC NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Dobrze znane niepełnosprawnym Europejczykom doświadczenia to brak dostępu do właściwej edukacji, szkoleń, transportu i uporczywie niski poziom zatrudnienia. Nie trzeba niepełnosprawnym opisywać codziennych, małych i dużych przykładów dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Częste rezultaty to społeczne i ekonomiczne wypadnięcie z obiegu, bieda, uzależnienie od zasiłków i zapomóg.

Bariery psychiczne wobec niepełnosprawnych wciąż istnieją, wielu ludzi ciągle widzi samą niepełnosprawność, a nie niepełnosprawnego człowieka. Wielu nie rozumie, że osoby niepełnosprawne mogą wnieść pozytywny i znaczący wkład w nasze społeczeństwo i ekonomię. A mówimy przecież o 37 milionach niepełnosprawnych mieszkańców Unii.

Reakcja na te problemy to nie tylko zmiana prawa, choć i w tej dziedzinie mamy ostatnio kilka bardzo ważnych dokonań. Polityka Unii wobec problemu niepełnosprawności przeszła ostatnimi laty kolosalne zmiany, poczynając od przyjęcia przez Komisję Europejską w 1996 r. Komunikatu nt. wyrównywania szans osób niepełnosprawnych - pierwszego drogowskazu nowych działań. Użyte tu słowo "Komunikat" wskazuje, że nie był to instrument prawny, był to jednak wyraz silnego zainteresowania komisji tym tematem i próba wskazania kierunku dalszych działań. Był to również sygnał do reakcji dla pozostałych instytucji unijnych - Komisja Europejska przyjęła następnie Rezolucję pod tym samym tytułem. Rezolucję tę należy traktować jako zgodę Państw Członkowskich na kontynuację określonej linii postępowania.

Dzięki temu można było ustalić trzy podstawowe filary nowej polityki wobec niepełnosprawnych:

- Zespół ds. Osób Niepełnosprawnych, złożony z przedstawicieli rządów Państw Członkowskich;

- Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych, całkowicie niezależnie od Komisji Europejskiej, choć głównie przez nią finansowane;

- Grupa tzw. Pełnomocników, której członkowie zostali wyznaczeni przez Komisję i noszą miano "korespondentów ds. niepełnosprawności". Zadaniem zespołu jest pilnowanie, aby problemy niepełnosprawnych były brane pod uwagę w toku wszystkich prac komisji, a także, aby przy tej okazji patrzeć na te problemy możliwie szeroko. Przykładowy efekt takiego podejścia do tematu: dyrektywa nt. autobusów i autokarów, biorąca pod uwagę wszelkie kryteria dostępności.

Ostatni rok był szczególnie znaczący dla wprowadzania w życie konkretnych rozwiązań mających przeciwdziałać podstawowym przyczynom społecznego wyobcowania ludzi niepełnosprawnych - biedzie, dyskryminacji i nierówności szans. Podjęto nowe inicjatywy: Europejską Strategię Zatrudnienia, mającą na celu m.in. integrację niepełnosprawnych na rynku pracy; program "Wyobcowanie"; program "Równość" (EQUAL) - również podejmujący temat zatrudnienia osób niepełnosprawnych; pakiet przeciwko dyskryminacji i inne, np. Europejski Plan Działania (Europe Action Plan). Ważnym elementem tego ostatniego jest umożliwienie ludziom niepełnosprawnym wejścia do "społeczeństwa informacyjnego" i uczestnictwa w "ekonomii opartej na wiedzy". Powołana została do życia grupa ekspertów, mająca wspomagać te działania.

Wyraźny rozwój nastąpił także w sprawach dotyczących zatrudnienia. Było to możliwe dzięki prawnym podstawom ustanowionym przez Traktat Amsterdamski z 1999 r., a dokładnie przez antydyskryminacyjny artykuł 13 traktatu. Traktat Amsterdamski wprowadził dwie kluczowe zmiany do europejskiego ustawodawstwa. Po pierwsze, uprościł procedury współdecydowania, opisane na początku, dając Parlamentowi Europejskiemu większy wpływ na proces legislacyjny. Po drugie, rozszerzył obszar zagadnień objętych tą właśnie procedurą współdecydowania. I sprawa najważniejsza - wtedy po raz pierwszy problem niepełnosprawności został wspomniany w europejskim prawie.

W listopadzie 2000 r. została uchwalona dyrektywa "Przeciw dyskryminacji w miejscu pracy". Stanowi ona ramy dla prawodawstwa przyjaznego ludziom niepełnosprawnym, włączając rozwiązania dotyczące kluczowych zagadnień, takich jak zabezpieczenie przed prześladowaniami czy nałożenie na pracodawcę obowiązku brania pod uwagę potrzeb niepełnosprawnych pracowników.

Jako kontynuację tego pakietu antydyskryminacyjnego zaplanowano na lata 2001-2006 program powołany do życia na mocy Decyzji Rady Europy i mający na celu walkę z dyskryminacją o rozmaitym podłożu - rasowym lub etnicznym, religijnym, związanym z wiekiem, orientacją seksualną, a co najważniejsze - z niepełnosprawnością. Obecnie ofiary dyskryminacji mają możliwość dochodzenia swych praw z pomocą organizacji: związków, stowarzyszeń itp. Dyrektywa "Przeciw dyskryminacji w miejscu pracy" znacznie ułatwia dochodzenie tychże praw, gdyż nakłada na pracodawcę obowiązek udowodnienia, że decyzja o przyjęciu lub nieprzyjęciu kandydata do pracy bądź o daniu awansu wybranemu pracownikowi nie nosi śladów dyskryminacji, tzn. nie ma związku z ewentualną niepełnosprawnością, wyznawaną religią, poglądami, wiekiem lub orientacją seksualną.

Państwa Członkowskie Unii zgodziły się, że poszukująca pracy młodzież powinna znajdować zatrudnienie najpóźniej po upływie sześciu miesięcy, a każdy dorosły - przed upływem roku od czasu utraty poprzedniej pracy. Zgodzono się na to bez wyszczególniania, że chodzi także o niepełnosprawnych bezrobotnych.

Istnieje również Rezolucja Rady Europy "O równych szansach zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych" (1999/C, 186/02)

W maju 2000 r. Komisja Europejska przyjęła kolejny dokument, noszący nazwę "Europa bez barier dla niepełnosprawnych" (Barriers Free Europe). Skupia się on na zagadnieniu tworzenia "społeczeństwa bez barier". Bierze on pod uwagę nie tylko oczywiste zagadnienia dostępu do edukacji, zatrudnienia, szkoleń zawodowych, ale także inne, pokrewne dziedziny - transport, mechanizmy rynkowe, powstawanie społeczeństwa informacyjnego, nowe technologie. Podkreśla, jak ważne jest zapewnienie niepełnosprawnym udziału zarówno w życiu ekonomicznym, jak i społecznym; zwraca uwagę, że zmiany na lepsze w jakiejkolwiek dziedzinie - czy to w transporcie, czy w dostępności budynków - od razu wpływają na polepszenie sytuacji w innych, zdawałoby się - dość odległych dziedzinach. Dokument zwraca także uwagę na potencjał nowoczesnej techniki, otwierający nowe możliwości radzenia sobie z ograniczeniami w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych.

Jak dotąd na szczeblu unijnym powstało 46 rozmaitych inicjatyw nawiązujących do powyższego dokumentu. Wszystkie te działania są integralnym elementem całości, do której zamierzają dołączyć nowe kraje, w tym Polska.

Unia Europejska, a w tym i Komisja Europejska zobowiązały się kierować dwiema podstawowymi zasadami. Pierwsza z nich to prawo osób niepełnosprawnych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, we wszelkich jego formach i przejawach, w całym bogactwie możliwości. Druga - to prawo do odgrywania pełnej roli w rozwoju wszelkich strategii i działań, wynikających z tego zobowiązania. Jeśli prawo, polityka i praktyka mają być skuteczne, oczywiste jest, że sami niepełnosprawni muszą brać udział w procesie powstawania tego prawa, zarówno na szczeblu europejskim, jak i państwowym oraz lokalnym.